Kwa Miaka mingi Mahakama ya Kimataifa ya Jinai ya ICC imejikita zaidi katika uhalifu unaodaiwa kufanywa na baadhi ya viongozi wa Afrika huku ikizingatia kidogo au kutozingatia kabisa jinai zinazohusishwa na viongozi wa Magharibi katika maeneo kama vile Iraq na Afghanistan pamoja na ukatili wa Israel dhidi ya Wapalestina.
ICC ilianzishwa mwaka 2002 kuwahukumu watu wanaotuhumiwa kwa uhalifu wa kivita na uhalifu dhidi ya ubinadamu.
Mahakama ambayo inachukuliwa kuwa mahakama ya kimataifa ya "suluhisho la mwisho" katika masuala ya uhalifu ni Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu (ICC).
Ilianzishwa huko The Hague, Uholanzi, Julai 1, 2002 kama kilele cha jitihada ya muda mrefu ya mahakama ya mamlaka ya kimataifa.
Mkataba wa kimataifa unaojulikana kama "Mkataba wa Roma wa Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu" ulianzisha mfumo tawala wa ICC, baada ya kupitishwa katika Mkutano wa Roma mnamo Julai 17, 1998. ICC ndiyo mahakama ya kwanza na ya kudumu ya kimataifa ya uhalifu duniani.
Kulingana na ukurasa wake wa habari, ICC ni mahakama ya sheria ambayo "inataka kukamilisha, sio kuchukua nafasi ya Mahakama za kitaifa".
Rekodi rasmi zinaonyesha kuwa baada ya miongo miwili ya uendeshaji, Mahakama imekuwa na kesi 31 mbele yake, ilitoa hatia 10, na kufanya 4 kuachiliwa huru.
Usawa
Uwepo wa ICC haujawahi kuwa bila mabishano. Wachambuzi na makundi ya kutetea haki za binadamu yanasema mfano wa hivi punde zaidi wa hatua za ICC za kupindukia unahusiana na mashambulizi ya Israel dhidi ya Gaza.
Mashambulizi ya Israel dhidi ya Wapalestina ''yamesababisha uharibifu wa kutisha, na katika baadhi ya matukio yameangamiza familia nzima," shirika la kutetea haki za binadamu la Amnesty International lilisisitiza.
Vitendo vya Israel ''lazima vichunguzwe kama uhalifu wa kivita,'' kundi la haki za binadamu liliongeza katika ripoti yake kuhusu ongezeko la hivi karibuni la mzozo wa Israel na Palestina.
Baadhi akiwemo Balozi wa Palestina nchini Zimbabwe, Tamer Almassri, wanaamini kama ukatili unaofanywa na Israel ungekuwa wa nchi au viongozi wa Kiafrika, ICC ingeingilia suala hilo haraka.
"Kwa bahati mbaya, ICC haichukui hatua zozote dhidi ya wahalifu wa Israel kwa sababu wao si Waafrika," Almassri aliuambia mkutano na waandishi wa habari mjini Harare wiki iliyopita.
"Kama walikuwa Waafrika, wangewakamata na kuwaita mahakamani, lakini kwa sababu hawana ngozi nyeusi, wako huru kufanya mauaji ya kimbari wanayotaka," mjumbe huyo aliongeza.
Mbuzi wa Azazeli
Mfano mwingine, kwa mujibu wa wataalamu, ni jinsi Afrika Kusini ilivyokabiliwa na shinikizo la Magharibi kuchukua hatua kuhusu hati ya kukamatwa kwa Rais wa Urusi Vladimir Putin wa ICC wakati wa mkutano wa kilele wa BRICS ulioandaliwa mwezi Agosti.
Hati ya kukamatwa inahusiana na vita vya Urusi na Ukraine. Rais Putin aliamua kutohudhuria mkutano huo ana kwa ana nchini Afrika Kusini.
Kulingana na takwimu za sasa za ICC, kesi tisa kati ya kumi ambazo imechunguza hadi sasa, zimekuwa barani Afrika, mara nyingi zikiwahusisha Waafrika wenye hadhi ya juu.
Mahakama imewatia hatiani, kuwaachia huru, kuwafungulia mashtaka, kutoa hati za kukamatwa, au kuchunguza viongozi wengi wa Afrika kuliko bara jingine lolote.
Hao ni pamoja na marais wa zamani Laurent Gbagbo wa Ivory Coast, Omar Albashir wa Sudan, Marehemu Mua’ammar Gaddafi wa Libya pamoja na Uhuru Kenyatta, na Rais William Ruto wote wa Kenya. Mahakama imetoa hati ya kukamatwa kwa angalau wakuu wawili wa nchi za Afrika wanaohudumu.
Wakati mtazamo huu finyu kwa Afrika ukiendelea, Mahakama ilikataa kuchunguza uhalifu unaodaiwa kufanywa katika maeneo kama vile Iraq, Afghanistan, na Palestina ambapo baadhi ya viongozi wa nchi za Magharibi au washirika wao wanatuhumiwa kuhusika.
Shinikizo sasa zinaongezeka kwa ICC kuchunguza mashambulizi yanayoendelea kufanywa na Israel huko Gaza, lakini haijafahamika iwapo itafanya hivyo licha ya mashirika mengi ya kimataifa na wachambuzi kusema kuwa ni ''uhalifu wa kivita''.
Baadhi ya waangalizi wanasema ICC inawaadhibu viongozi wa Afrika huku ikiwaruka viongozi wa Magharibi wanaotuhumiwa kufanya au kukomesha ''uhalifu wa kivita'' hasa katika mataifa ya kigeni.
Wakosoaji wanakosea kulengwa kwa ICC kwa Afrika kama "kutofaa" uchumaji na ukoloni mamboleo, na hivyo kuanza kutilia shaka uhalali wake kwa misingi ya kimaadili na kisheria.
Hata hivyo, kulingana na tovuti ya ICC Forum, Mahakama imetumia mamlaka yake katika kesi chache tu. "Kesi nyingine zote zimekuja Mahakamani kupitia rufaa kutoka kwa Mataifa ya Afrika yanayohusika, na Baraza la Usalama."
Kati ya ofisi saba za nchi zinazoendeshwa na ICC leo, sita ziko katika nchi za Afrika: Mali, Ivory Coast, Uganda, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, na Jamhuri ya Afrika ya Kati. Ni moja tu iliyoko Georgia, iliyo nje ya bara la Afrika.
Uhalifu katika kuzingatia
Waangalizi wengi wanaona hii kama ukosefu wa usawa wa kimuundo unaoonekana kuifanya Afrika kuwa kitovu cha kwanza cha mamlaka ya ICC.
Chimbuko la kuundwa kwa Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu ya kudumu ilikuwa ni kupatikana kwa mafanikio ya mahakama mbili za dharula, kupitia Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu wa Kivita ya Rwanda (ICTR), na Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu wa Yugoslavia ya Zamani (ICTY).
ICTR ilikuwa mahakama ya kimataifa iliyoanzishwa kwa mujibu wa Azimio nambari 955 la Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa la Novemba 8, 1994, kushtaki uhalifu uliofanyika wakati wa mauaji ya kimbari ya Rwanda mwaka 1994, ambayo ilifanikiwa kuwatia hatiani zaidi ya watu 50.
Kwa hivyo, wakati ICC ilipoanzishwa huko The Hague, sheria zake ziliwekwa ili kushughulikia mamlaka juu ya "mauaji ya halaiki, uhalifu dhidi ya ubinadamu, uhalifu wa kivita na - kama marekebisho mnamo 2010 - uhalifu wa uchokozi".
Hata hivyo, kwa kadiri ICC ilivyokuja kujenga juu ya urithi wa kesi zilizofaulu katika Afrika na Balkan, hakuna popote katika sheria zake imeelezwa kuwa mahakama inapaswa kulenga Afrika au sehemu Nyingine za ulimwengu unaoendelea.
Suluhisho la Afrika
Kutokana na hali hiyo, kumekuwa na mijadala kuhusu iwapo nchi za Afrika zinapaswa kujiondoa katika mahakama hiyo.
Bara linaunda kambi kubwa zaidi ya watia saini wa ICC. Kati ya Nchi 123 Wanachama wa Mkataba wa Roma wa Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu, asilimia 33 au 27 ni nchi za Kiafrika. Mataifa 13 ya ziada ya Kiafrika yanasubiri kuidhinisha mkataba wa ICC, baada ya kutia saini Mkataba wa Roma.
Kufikia sasa, Burundi ndiyo nchi pekee ya Kiafrika iliyojiondoa kutoka ICC, Oktoba 2017. Ni nchi nyingine mbili pekee ambazo zimeondoka ICC - Russia mwaka 2016, na Ufilipino mwaka 2018.
Gambia na Afrika Kusini zilikuwa zimeonyesha nia ya kuondoka hapo awali, lakini baadaye ziliamua kubaki.
Wakosoaji wanasema ni wakati wa Afrika kuangalia kupitia dirisha pinzani, na kutambua kwamba ICC ni mtego wa ukoloni mamboleo ambao unafichua kutokuwa na ukweli wa ulimwengu wa Magharibi.
Hata hivyo, baadhi ya wafuasi wa ICC wanasema mahakama hiyo inasaidia kuwafanya raia wa Afrika kuwawajibisha viongozi wao. Lakini wakosoaji wanasema matumizi ya utaratibu wa mahakama lazima yawe ya watu wote.
Baadhi ya wachambuzi wanaamini kuwa Afrika inahitaji kuacha hila za Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu na kuimarisha mifumo yao ya kisheria kushughulikia kesi ambazo zinaweza kuhitaji kuingilia kati ICC.
