Na Kudra Maliro na Emmanuel Onyango
Chini ya ardhi ya uwanja wa mauaji huko Mashariki mwa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo kuna madini yanayotafutwa sana ambayo yamekuwa janga kwa nchi ya pili kwa ukubwa barani Afrika.
Inawezekana kuwa moja ya nchi tajiri zaidi duniani, lakini ukoloni na mzozo wenye umwagaji damu zaidi tangu Vita vya Dunia vya Pili vimegeuza Kongo kuwa moja ya nchi maskini na iliyoshindwa zaidi.
Watu takriban milioni sita wameuawa hadi sasa katika mzozo ambao mara chache hupewa kipaumbele na vyombo vya habari vya kimataifa, na takriban watu milioni saba wengine wamepoteza makazi na maelfu ya wanawake kubakwa.
"Na mzozo unaendelea na vurugu zinazidi kuongezeka, DRC inakabiliana na moja ya mgogoro mkubwa wa kuhamishwa na kibinadamu ulimwenguni," Shirika la Uhamiaji la Umoja wa Mataifa (IOM) limesema katika taarifa wiki iliyopita.
Zaidi ya asilimia 81 ya watu waliopoteza makazi ndani ya nchi, takriban milioni 5.6, wanaishi katika mikoa ya mashariki ya Kivu Kaskazini, Kivu Kusini, Ituri, na Tanganyika, ambapo makundi kadhaa ya waasi wanapofanya shughuli zao, kulingana na IOM.
IOM ilisema katika Kivu Kaskazini pekee, watu hadi milioni moja wamepoteza makazi.
"Zaidi ya theluthi mbili ya watu waliohamishwa ndani ya nchi, karibu watu milioni 4.8, wanakaa na familia zinazowahifadhi," shirika la Umoja wa Mataifa lilisema.
Fabien Sambussy, Mkuu wa Ujumbe wa IOM nchini DRC, alisema: "Mzozo wa hivi karibuni umesababisha uhamiaji wa watu zaidi kwa muda mfupi kuliko kipindi cha nyuma kihistoria katika nchi hio."
Uingiliaji baada ya ukoloni
Mzozo huo umesababisha wahanga zaidi kuliko mzozo nchini Yemen au mgogoro wa Urusi-Ukraine lakini haujapata kuvutia tahadhari sawa kutoka kwa jumuiya ya kimataifa.
Mzozo huo ni matokeo ya historia ya kutatanisha ya Kongo pamoja na kuingilia kati baada ya ukoloni na mataifa ya Magharibi.
Sasa ina vikosi vya waasi ambavyo vimeunda maeneo yao ya ushawishi katika sehemu ya mashariki ya nchi inayojulikana kuwa na utajiri mkubwa wa madini, haswa dhahabu na almasi.
Takribani vikundi kumi na viwili vya silaha kama hivyo vinajulikana kufanya operesheni katika eneo hilo na kujipatia fedha kwa kudhibiti biashara ya madini. Baadhi ya majirani wa Kongo wameshtakiwa kwa kudhamini na kuwasilisha silaha kwa vikundi hivyo.
Kikundi cha waasi cha M23 kimekuwa chenye shughuli nyingi zaidi katika eneo hilo. Rwanda kwa muda mrefu imekanusha tuhuma za Umoja wa Mataifa na Marekani kwamba ilisaidia kikundi hicho ambacho kwa sasa kinadhibiti maeneo makubwa katika mashariki mwa Kongo.
"Uvamizi uliokumbwa na DRC kutoka Rwanda, chini ya kivuli cha uasi wa M23, unachangia wizi wa rasilimali za madini na uharibifu wa viumbe hai muhimu ya Hifadhi ya Virunga," alisema Rais wa Kongo Félix Tshisekedi, katika mkutano wa mazingira huko Brazzaville mwezi wa Oktoba uliopita.
"Hali hii ya kutokuwa na utulivu endelevu nchini DRC inanufaisha Rwanda kwa kiasi kikubwa kiuchumi, ndiyo maana Rwanda haitaki kuzungumza, ndiyo maana DRC inakataa kuzungumza na vibaraka hawa wa M23," alisema Tshisekedi.
Akizungumza na TRT Afrika, msemaji wa serikali ya Rwanda, Yolande Makolo, alilaani "taarifa za uwongo ambazo haziwezi kuthibitishwa kwa lengo la kuelekeza umakini mbali na uwezo wao (jeshi la Kongo) wa kuheshimu mchakato wa amani wa kikanda".
Maslahi ya makampuni ya kimataifa
"Kwa ukiukaji mkubwa wa mchakato wa Nairobi unaosimamiwa na Jumuiya ya Afrika Mashariki na mwongozo wa Luanda, serikali ya DRC imechagua kutoa silaha na kupigana pamoja na makundi ya waasi haramu, haswa kundi la FDLR lenye mamluki, na wapiganaji wa kigeni," aliongeza msemaji wa serikali ya Rwanda.
Akiba kubwa ya madini adimu ya DRC imevutia makampuni ya kimataifa yanayotafuta usambazaji kutoka sehemu hii ya Kongo.
Nchi hiyo inazalisha asilimia 60 ya usambazaji wa ulimwengu wa kobalti. Pia ina lithiamu ambayo ni sehemu muhimu ya betri za magari ya umeme. Mbao pia inathaminiwa sana na nchi za Asia hasa.
Walakini, uchimbaji wa chuma na madini hizi za thamani kwa kawaida hufanywa nje ya njia rasmi za serikali na kumekuwa na wasiwasi wa unyanyasaji wa haki za binadamu.
Makampuni makubwa ya teknolojia ya Marekani kama Apple, Samsung, na Sony awali wameshtakiwa na shirika la haki za binadamu la Amnesty International kwa kushindwa kufanya ukaguzi wa kimsingi kuhakikisha madini yanayotumiwa katika bidhaa zao hayachimbwi chini ya mazingira hatari kwa watoto. Makampuni hayo yalijibu kuwa wana sera ya kutokubali ajira ya watoto.
Biashara ya madini inaonekana kama kichocheo kikubwa cha kuendelea kwa mzozo ambao umedumu kwa miongo kadhaa huku makundi ya waasi yakidhibiti maeneo ya uchimbaji.
Ripoti iliyochapishwa na jopo la wataalamu wa Umoja wa Mataifa mwezi Desemba 2020, ilisema "mitandao ya uhalifu imehusika katika biashara ya stani, kobalti, na tungsten kutoka maeneo ya uchimbaji yaliyoko chini ya udhibiti wa makundi ya waasi."
Katikati ya mwaka 2020, Bunge la Marekani lilipitisha Sheria ya Marekebisho ya Wall Street na Ulindaji wa Wateja wa Dodd-Frank, ambayo inawahitaji makampuni makubwa ya teknolojia ya Marekani kutangaza madini yao yanapotokea.
Lengo lilikuwa "kuweka mfumo wa kufuatilia ili kuhakikisha kuwa makampuni haya hayanunui madini yanayofadhili harakati za makundi ya waasi, inayojulikana pia kama madini ya damu (Blood Diamonds)".
Walakini, wataalam wanasema unyonyaji wa rasilimali za Kongo unaendelea bila kikomo na mzozo unaendelea kuwaua watu na kuangusha maisha na hakuna umakini wa kimataifa unaotolewa.
Mmoja wa suluhisho linalopendekezwa kwa kusuluhisha mzozo huo ni kwa nchi kubadilisha uhusiano wake na mataifa mengine kama sehemu ya mkakati wa maendeleo. Mapitio ya utawala wa mataifa ya Magharibi katika sekta ya uchimbaji wa nchi yanaweza kuwa mwanzo mzuri.
"Madini ya Kongo hayapaswi kuendelea kuwa chanzo cha dhiki kwa watu wetu, bali lazima yawe kweli kutimiza hatima iliyopotea kwa watoto wa nchi hii," alisema Kalonji Bilolo Trésor, mwanaharakati wa kijamii.
