Na Eric Firmain Mbaginda
Sheria ya mwaka 2002 inayobainisha vikwazo, makosa, na taratibu zinazohusiana na makosa madogo yanayohusisha wanachama wa vikosi vya jeshi katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo imerudishwa tena huku idara ya mahakama ikishughulikia moja ya makosa makubwa zaidi katika jeshi: kitendo cha kutoroka.
Kati ya Mei na Julai mwaka huu, jumla ya askari 50 wa Kongo wamehukumiwa kifo na mahakama za kijeshi kwa kile kinachochukuliwa kama usaliti mkubwa.
Wote wamekutwa na hatia ya kutoroka - kitendo ambacho kinafafanuliwa kama "uoga" au "kukimbia mbele ya adui" - wakati wa misheni ya kijeshi huko Kivu Kaskazini, ambako waasi wa M23 wanadaiwa kuwa na shughuli nyingi zaidi.
Wakati wakitoa hukumu hizi, idara ya mahakama imekuwa ikisisitiza mara kwa mara kwamba "sheria inabaki kuwa sheria," ikigusia hasa Sheria Na. 024/2002 ya Kanuni ya Adhabu ya Kijeshi iliyotungwa mnamo Novemba 18, 2002.
Tangu wakati huo, kumekuwa na wito wa huruma na sheria hiyo kutumika kwa uangalifu, bila kuonekana kama inahimiza kutoroka.
Wazo hili linaamini kuwa ingawa kutoroka kunapaswa kuonekana kama kosa lisilosameheka linalolingana na usaliti, vitisho vilivyoingizwa katika sheria havipaswi kuonyesha mawazo ya kizamani.
Mapungufu
Kwa hiyo, ni nini kimeifanya serikali na jeshi kufikiria vinginevyo?
Machi, wizara ya haki ya DRC iliondoa marufuku ya adhabu ya kifo, ikitoa usaliti na ujasusi katika migogoro ya mara kwa mara ya silaha kama sababu ya kuruhusu kuanza tena kwa utekelezaji wa hukumu za kifo.
Nchi hiyo ya Afrika ya Kati ilianzisha marufuku ya adhabu ya kifo mwanzoni mwa mwaka 2000.
Barua ya Machi 13 ilinukuu waziri wa haki Rose Mutombo akisema kwamba adhabu ya kifo ilirudishwa ili kuondoa wasaliti jeshini na kukomesha kuongezeka kwa ugaidi na ujambazi.
Baraza la mawaziri lilithibitisha uamuzi huo Februari 9.
Kifungu cha 55 cha Kanuni ya Adhabu ya Kijeshi kinasema kwamba "askari yeyote au mtu aliye katika nafasi kama hiyo ambaye atapatikana kuwa amejifanya hafai kwa huduma, aidha kwa muda mfupi au kwa muda mrefu, kwa nia ya kuepuka majukumu yake ya kijeshi, atahukumiwa."
Kiasi cha adhabu kinatofautiana kulingana na hali.
Wakati wa amani, askari anayepatikana na hatia ya kutoroka, kama ilivyoelezwa na sheria, anaweza kufungwa kwa miaka kumi hadi ishirini ya kazi ngumu na kunyimwa haki za kiraia na kisiasa kwa miaka mitano hadi kumi.
Wakati wa vita au hali za kipekee, adhabu ni kifungo cha maisha au hukumu ya kifo. Mahakama ingetoa hukumu ya kifo ikiwa askari "alikuwa mbele ya kundi la silaha au adui."
Mtazamo tofauti
Katika masuala ya kimahakama, hukumu zilizowekwa katika sheria zinazodhibiti vipengele mbalimbali vya utekelezaji zinapaswa kutumika.
Hata hivyo, katika hali fulani, mazingira na muktadha hutumiwa kupunguza ukali wa sheria.
Kuhusiana na hili, mshindi wa Tuzo ya Nobel Albert Camus aliandika katika insha yake Réflexions sur la peine capitale (Mawazo juu ya hukumu ya kifo), "Sheria ambayo ni kali sana haifikii kusudi lake."
Mkataba wa Kuheshimu Haki za Binadamu (CRDH), shirika la kiraia la Kongo, limetumia maneno ya Camus kama motisha katika kujitolea kwake kutetea askari wanaoshtakiwa kwa kutoroka DRC.
CRDH inasema kwamba isipokuwa wamefanya uhalifu kama kushirikiana na adui, askari wa Kongo hawapaswi kuhukumiwa kifo kwa kuacha uwanja wa vita.
Shirika hilo linaafiki kanuni ya adhabu lakini halitaki "kukimbia kifo" kuwa "kunahukumiwa na kifo kilichowekwa na serikali."
''Zaidi ya askari 70 wameshtakiwa kwa kukimbia adui. CRDH inapendekeza kwamba serikali ijibu kwanza mahitaji ya askari kabla ya kuwahukumu," linasema shirika hilo.
Kulingana na baadhi ya wachambuzi, mishahara na hali ya kazi ya wanajeshi pia zinapaswa kuzingatiwa.
Msimamo Rasmi
Kujibu maswali haya, mamlaka inasisitiza kwamba askari hapaswi kugeuza mgongo wake, bila kujali hatari zilizopo mbele yake.
"Kusudi la vikao hivi ni kuzuia na kuelimisha. Vinakusudia kuzuia askari kuacha nafasi zao kwenye mstari wa mbele," Kapteni Melissa Kahambu Muhasa, akiwakilisha mwendesha mashtaka wa umma, aliwaambia waandishi wa habari mwanzoni mwa Julai.
Kauli yake ilifuata hukumu ya kifo ya askari 16 huko Lubero Kivu Kaskazini, baadhi yao kwa kutoroka.
Rais Felix Tshisekedi pia alichukua msimamo mkali. "Hali hii ya kusikitisha na ya giza (ya kutoroka) inahitaji majibu thabiti na ya kuamua. Ingawa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo imejitolea kwa dhati kuheshimu haki za binadamu na utawala wa sheria, haiwezi kumudu anasa ya kutokujali wakati usalama wake na watu wake wanatishiwa," alisema.
Profesa Pamphile Biyoghé, ambaye anafundisha katika Ecole Normale Supérieure huko Libreville, Gabon, anakubali kanuni ya kuwaadhibu watoro lakini ana mashaka kuhusu aina ya adhabu inayotumika katika DRC.
"Ndiyo, adhabu ya kifo, katika kesi hii maalum, inaweza kuwa jibu, lakini si jibu la kuzuia kutoroka kutoka safu za jeshi," anaiambia TRT Afrika.
Dk. Houenou anaamini kwamba sanaa ya kijeshi inayorejelewa na mwenzake wa chuo kikuu inaweza kulimwa na kuendelezwa kupitia mchanganyiko wa vipengele ambavyo kwa sasa vinakosekana katika DRC.
