Katika kivuli cha virusi vya Ebola vinavyotishia sehemu za Afrika mara kwa mara, taarifa mpya zilizothibitishwa kuhusu nguvu ya chanjo zinaleta matumaini.
Utafiti wa hivi karibuni uliofanywa na Médecins Sans Frontières (MSF) umebaini kupungua kwa kiasi kikubwa kwa viwango vya vifo hata miongoni mwa wale waliochanjwa baada ya kufichuliwa kwa virusi, kukanusha dhana kwamba kuchanjwa baada ya kuambukizwa hakuna maana au haina manufaa yoyote.
Utafiti huo, uliochapishwa katika Jarida la The Lancet Infectious Diseases, ulichambua data kutoka kwa mlipuko wa 10 wa Ebola katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo (DRC) kutoka 2018 hadi 2020.
Data ya utafiti ilionyesha hatari ya kufa ikipungua kutoka asilimia 56 miongoni mwa wagonjwa wasiochanjwa hadi asilimia 25 kwa wale waliopokea chanjo.
Punguzo la hatari ya kifo kupitia chanjo lilihusu umri na jinsia zote, bila kujali kama walipata chanjo kabla au baada ya kufichuliwa.
Meneja wa programu ya MSF ya Afrika Mashariki na Kusini, Dkt. Christopher Mabula, aliyekuwepo DRC wakati wa mlipuko wa mwisho, anaona hii kama maendeleo makubwa.
Anaiambia TRT Afrika kwamba matokeo hayo ni ya kutia moyo kukabiliana na uwezekano wa kupambana na mlipuko mwingine wa ugonjwa "unaotisha" kama huo.
Dalili Zinazopotosha
Kilichofanya Ebola kuwa hatari ni kwamba mtu aliyepata virusi anaweza kudanganyika akifikiri ni mafua hadi pale anapozidiwa.
"Dalili — homa, maumivu, koo kuwasha, kukosa hamu ya kula, udhaifu, na maumivu ya misuli na viungo — zinaiga maradhi ya kawaida wakati wa kipindi cha kuatamia cha siku mbili hadi 21," anaeleza Dkt. Mabula.
"Kwa wale wanaoishia kuwa na aina kali za ugonjwa huo, ini na figo zinaathirika. Kinachotokea ni kwamba kuna kufeli kwa viungo hivyo viwili, ambayo inaweza kusababisha kutokwa damu."
Dkt. Mabula anaamini kwamba bila chanjo, mtu yeyote katika eneo lililoathiriwa na Ebola yuko katika hatari kubwa ya kifo. "Mara watu wanapopata virusi, ni kama unarusha sarafu," anasema.
Wakati wa mlipuko mkubwa zaidi wa Ebola katika historia (2014-2016), ugonjwa huo ulisambaa zaidi ya Afrika hadi Ulaya na Marekani, ambapo visa vya kipekee 28,000 vilirekodiwa.
Watu zaidi ya 11,000 walioambukizwa na walikufa nchini Guinea, Sierra Leone na Liberia, kitovu cha mlipuko huo.
Chaguo Linalochipuka
Katika muktadha huu, utafiti mpya unafungua uwezekano mpya kwa ajili ya matibabu na usimamizi wa ebola.
"Matokeo yetu yanaturuhusu kufikiria kuchanganya chanjo na matibabu. Hakuna athari ya kupingana kati ya chanjo na matibabu dhidi ya Ebola iliyogunduliwa katika utafiti huu," anasema Etienne Gignoux, mkurugenzi wa ugonjwa wa mlipuko wa MSF.
Lakini kama Dkt. Mabula anavyoonyesha, kuna vikwazo vingi. Kwanza kabisa, upatikanaji wa chanjo bado ni tatizo.
"Si kama unaweza tu kubonyeza kidole chako, na unazalisha mengi," anasema, akifafanua kwamba chanjo hiyo si ya kibiashara kwa wazalishaji kutengeneza kwa wingi.
Zaidi ya hayo, chanjo iliyokuwa mada ya utafiti wa MSF inafaa tu dhidi ya kirusi cha Zaire Ebolavirus, sio dhidi ya aina nyingine tatu (Sudan, Bundibugyo na Tai Forest) ambazo pia zinasababisha ugonjwa kwa watu.
Habari njema ni kwamba iwapo kutakuwa na mlipuko wa baadaye, madaktari wanajua wanaweza kutibu kwa mafanikio wagonjwa waliochanjwa na wasiochanjwa.
Wataalamu wanaona kwamba hii pia itatoa ujasiri kwa wafanyakazi wa afya waliotumwa wakati wa mlipuko wa Ebola.
Changamoto za Uzalishaji
Imebuniwa kutolewa kwa dozi moja, chanjo ya ERVEBO au rVSVΔG-ZEBOV-GP inapendekezwa hasa kwa "chanjo ya mduara" kwa watu walio katika hatari kubwa ya kuambukizwa wakati wa milipuko wa Ebola.
"Unapata kesi, na kisha wote waliokutana na kesi hiyo na waliokutana na hao pia wangepaswa kuchanjwa," anasema Dkt. Mabula.
Wakati matokeo ya utafiti wa MSF yanaonyesha kwamba dunia imepata ngome thabiti zaidi hadi sasa dhidi ya homa hatari ya kutokwa damu, Dkt. Mabula anaonyesha ugumu fulani katika kuongeza uzalishaji wa chanjo.
"Ebola si kitu kinachotokea mara kwa mara. Hii inamaanisha kutoka mtazamo wa biashara, si chanjo itakayowaletea hela nyingi. Kwa hivyo, uzalishaji wa chanjo hizo bado ni mdogo."
Hali hiyo hiyo inatumika kwa uzalishaji wa dawa za Ebola.
"Dawa chache mamia zinapatikana. Namaanisha, ikiwa una mlipuko wa kiwango cha kilichotokea Afrika Magharibi, matibabu yako yanayopatikana hayatoshi. Mwisho wa siku, zana za kupambana na Ebola ni chache," anaelezea Dkt. Mabula.
