Na
Mazhun Idris
Vitendo vya kudharauliwa dhidi ya watu wenye ulemavu wa ngozi vimehusishwa na baadhi ya jamii, hasa barani Afrika.
Hata hivyo, hadithi ya Muse Brothers haisimuliwi mara nyingi.
George na Willie Muse walikuwa ni Wamerikani-Waafrika waliokuwa na ulemavu wa ngozi.
Walitekwa nyara wakiwa wavulana huko Truevine, Virginia mwaka 1899, na walitumiwa kwa maonyesho ya sarakasi hadi 1927.
Walivyozaliwa
Ndugu hao, ambao walivumilia majina ya kudhalilisha, walifanywa kama maonesho na karagosi na kutumiwa kwa ajili ya kupata hela.
Hii ni dhuluma ambayo imekuwepo kwa miaka mingi dhidi ya watu wenye ulemavu wa ngozi.
Ualbino unatokana na neno la Kilatini "albus" linalomaanisha "nyeupe."
Hali hii ni ya kurithi, inamaanisha ipo tangu kuzaliwa. Ualbino ni matokeo ya kupungua au kutokuwepo kwa melanini kwenye ngozi, nywele na macho.
Walioko hatarini zaidi
Hii inawaacha watu wenye ualbino wakiwa na hatari zaidi ya athari za jua kali.
Takwimu zinaonyesha kuwa mtu mmoja kati ya kila 5,000 katika Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara anaishi na ualbino. Umoja wa Mataifa unasema kwamba mtu mmoja kati ya kila 20,000 barani Ulaya na Amerika Kaskazini ana hali hiyo.
Donald Tampi Bagas ni raia wa Nigeria ambaye alizaliwa na ualbino. Kuishi na hali hiyo "haikuwa tatizo kubwa" kwake, isipokuwa kwa kuona kidogo wakati wa mchana, na unyanyapaa wa mara kwa mara.
Alizaliwa na kukulia katika jimbo la Nasarawa, katikati ya Nigeria. Wazazi wake walimsaidia katika utoto wake mwishoni mwa miaka ya 1980 na 1990.
Mwanga mkali
Kijana huyo mwenye umri wa miaka 35, alishinda unyanyapaa unaohusishwa na ulemavu wa ngozi. Leo, anafanya kazi katika mji mkuu Abuja kwa shirika linalotafuta kuwawezesha watu wanaoishi na ulemavu.
Huko Zimbabwe, mtu mmoja kati ya kila 1,000 anaishi na ualbino, wakati huko Tanzania, mtu mmoja kati ya kila 1,400 anaishi na hali hiyo.
Huko Afrika Kusini, mtu mmoja kati ya kila 3,900 wa rangi anaishi na ualbino.
Karibu watu wote wenye hali hiyo wana matatizo ya kuona, kwani mwanga mkali unawaathiri sana.
Shughuli za kawaida
"Mionzi ya jua kali inanifanya nisiwe na raha. Hakuna kitu naweza fanya kubadilisha hali hiyo, na nimejifunza kuishi nayo," Bagas wa Nigeria anaiambia TRT Afrika.
"Nilivyokuwa mtoto, sikupenda makusanyiko ya wanafunzi kwa sababu jua liliathiri kuona kwangu."
Changamoto za kuona pia ziliathiri shughuli zake za kawaida kama mtoto, ikiwa ni pamoja na kucheza mpira wa miguu.
"Singeweza kuona vitu vilivyo mbali. Hii ilinilazimisha kukaa viti vya mbele darasani," anakumbuka.
Bagas anasema unyanyapaa unaohusishwa na ualbino ulimfanya ajiunge na TAF Africa, shirika lisilo la kiserikali ambalo linaongeza uelewa kuhusu ualbino, na kutafuta kujumuishwa kwao katika nafasi za kufanya maamuzi.
Katika baadhi ya nchi, idadi kubwa ya watu wenye ualbino hufa kutokana na saratani ya ngozi kati ya miaka 30 na 40, Umoja wa Mataifa unasema.
TAF Africa imesaidia Nigeria kuja na sera zinazoongeza uelewa kuhusu haki za watu wenye ulemavu wa ngozi.
"Katika shughuli zao za kila siku, watu wanaoishi na ualbino wanakabiliwa na jua. Baadhi yao hawajui la kufanya kujikinga na mionzi kali. Tunahitaji kuwaelimisha jinsi ya kulinda afya zao," Bagas anasema.
Jamii 'inahitaji kuhamasishwa'
Anaongeza kuwa jamii kwa ujumla pia inahitaji kuhamasishwa jinsi ya kuwatendea haki watu wenye ualbino.
Katika baadhi ya jamii, watu wenye ulemavu wa ngozi wanakabiliwa na changamoto za kimwili na kihisia, na hata mauaji ya kitamaduni.
ubaguzi dhidi ya watu wanaoishi na ualbino hauna nafasi katika jamii.
Jake Epelle, mkurugenzi mtendaji wa TAF Africa, aliipongeza tume ya uchaguzi ya Nigeria kwa kutoa miwani 20,000 inayoongeza ukubwa katika uchaguzi wa 2023 kusaidia watu wenye matatizo ya kuona, pamoja na wale wanaoishi na ualbino.
'Mabadiliko ya vitendo'
Siku ya Ualbino Duniani huadhimishwa Juni 13 kila mwaka.
UN inasema mabadiliko ya vitendo katika jamii bado yanahitajika ili kuhakikisha watu wanaoishi na ualbino wanafurahia haki kikamilifu na kwa usawa.
