Walakini, wakati ulimwengu unahangaika kutafuta vyanzo vipya vya nishati safi, inazidi kuwa ngumu kupuuza uwezo wa ajabu wa Afrika katika kusaidia mzozo wa hali ya hewa na kutoa nishati safi.
Kuanzia nishati ya jua kutoka Jangwa la Sahara hadi viwango vikubwa vya upepo wa ufukweni, Afrika ina uwezo mkubwa wa kubadilisha hii kuwa gesi safi ya haidrojeni, huku watafiti wa hali ya hewa wakienda mbali na kubishana kuwa ni ufunguo wa kuzalisha nishati safi.
Wakati huo huo, kuna tetesi kama nchi za Kiafrika zinaweza kutumia kikamilifu uwezo huu wa nishati kuwanufaisha wakazi wake.
Kesi ya gesi safi ya haidrojeni
Gesi safi ya haidrojeni imedokezwa kama nishati mpya inayoweza kutatua mzozo wa hali ya hewa kutokana na bei yake nafuu, urahisi wa kuhifadhi na ukosefu wa gesi chafuzi. Inaweza kupendekezwa kuchukua nafasi ya makaa ya mawe, mafuta na gesi katika matumizi yao yote, na uzalishaji wa magari mara mbili kuliko dizeli huku ukitoa mvuke wa maji pekee.
Haidrojeni ndiyo gesi nyngi zaidi ulimwenguni na tayari hutumiwa kwa madhumuni mbalimbali kama vile mafuta ya magari, kutibu chuma, kuzalisha mbolea na usindikaji wa vyakula.
Ili kutoa kikamilifu haidrojeni katika fomu yake safi, inahitaji mchakato wa ‘electrolysis’, ambayo hutuma nguvu ya umeme kupitia tank ya maji (H2O) na kugawanya molekuli katika vipengele vyake viwili (haidrojeni na oksijeni).
Uzalishaji wa haidrojeni kupitia ‘electrolysis’ hautoi gesi chafu. Na kutokana na wingi wa nishati Africa ya jua na upepo, bara lina hili uwezo kamili wa asili wa kuunda gesi safi ya haidrojeni.
Kwa hakika, Wakala wa Kimataifa wa Nishati (IEA) ulisema katika ripoti yake ya Mtazamo wa Nishati wa Afrika 2022 kwamba rasilimali nyingi za Afrika zinazoweza kurejeshwa ni muhimu kwa kufungua uwezo huu. Kutokana na uwezo huu, bara linaweza kuzalisha megatoni 5,000 za haidrojeni kwa mwaka chini ya dola 2 kwa kilo, ambayo ni sawa na usambazaji wa nishati ya ulimwengu, ripoti hiyo ilisema.
Ripoti ya IEA pia ilisema kuwa kufikia mwaka wa 2030, Afrika inaweza kuzalisha asilimia 80 ya nishati inayohitajika kutoka kwa jua, upepo, umeme wa maji na nishati nyinginezo.
Maendeleo ya bara
Miradi mbalimbali ya kuzalisha na hatimaye kuuza nje gesi safi ya haidrojeni tayari inaendelea muongo huu. Afrika Kusini inapendekezwa kuwa mmoja wa viongozi wa bara katika nishati ya haidrojeni kutokana na rasilimali zake bora za jua, upepo na madini ya thamani. Mnamo Februari 2022, Afrika Kusini ilitangaza bomba la mipango mbalimbali ya gesi ya haidrojeni yenye thamani ya karibu dola bilioni 17.8 hadi 2030.
Mnamo Novemba 27, nchi hiyo iliandaa mkutano kujadili mambo yanayohusiana na uzalishaji wa gesi safio ya haidrojeni huko Cape Town, ambapo Rais Cyril Ramaphosa aliwakaribisha viongozi kadhaa wa ulimwengu, mabalozi na makamishna wakuu.
Ramaphosa alisema kuwa "Afrika Kusini imedhamiria kuwa kinara wa ulimwengu wa kuzalisha gesi safi ya haidrojeni". Wakati huo huo, alitoa mfano wa makadirio kwamba Afrika kusini ina uwezo wa "kuzalisha tani milioni 6 hadi 13 za haidrojeni kwa mwaka ifikapo 2050".
Tangazo lake lilikuja baada ya kampuni kubwa ya kemikali ya petroli ya Afrika Kusini Sasol na mtengenezaji wa chuma ArcelorMittal kutangaza miradi ya uchunguzi wa haidrojeni mwezi Oktoba, pamoja na kitovu cha uzalishaji wa haidrojeni huko Saldanha Bay na uchimbaji kutoka eneo la Kaskazini mwa Cape Town.
Mnamo Septemba, Sasol pia ilitangaza ushirikiano na kampuni ya Kijapani Itochu kuchunguza miradi ya mauzo ya nje ya gesi safi ya haidrojeni na njia ya usambazaji nchini, na ya pili iliahidi kutoa ruzuku kwa miradi kama hiyo.
Nchi hiyo pia inalenga kusambaza masoko ya Ulaya. Mnamo Januari 2022, ilitia saini mkataba wa makubaliano, ambapo Bandari ya Rotterdam itafanya kama "kiunganishi cha mahitaji ya gesi safi ya haidrojeni huko Ulaya".
Nchi nyingine za Ulaya kama Ujerumani zimeangalia ushirikiano na Afrika Kusini katika nafasi hii.
Uwekezaji bila shaka ungekuwa muhimu, kwani Afrika Kusini ilisema itahitaji karibu dola bilioni 250 kufikia 2050 kufikia malengo yake ya muda mrefu ya uzalishaji wa haidrojeni.
Nchi nyingine, ikiwa ni pamoja na Misri, Nigeria na Kenya, pia ziko katika hatua tofauti za mipango ya ujenzi, ambayo inalenga kutekelezwa katika muongo ujao. Mnamo mwaka wa 2021, Namibia na Botswana pia zilitia saini mkataba na USAID kujenga mtambo mkubwa wa jua ili kuzalisha haidrojeni.
Nchi za Afrika Kaskazini pia zinataka kutumia uwezo wao wa juu wa nishati ya jua kupitia bara la Afrika.
Wakati wa COP27 mnamo Novemba 2022, kampuni ya nishati ya Falme za Kiarabu Masdar ilisema katika ripoti kwamba Afrika inaweza kukamata hadi asilimia 10 ya soko la kimataifa la haidrojeni ifikapo 2050.Hasa iliipa Morocco sifa, ikisema kuwa nchi hiyo ya Afrika Kaskazini inatarajiwa kuzalisha haidrojeni kwa chini ya dola 2 kwa kilo mwaka 2030 na chini ya dola 1 kwa kilo mwaka 2050.
Kwa kuongezea, ripoti hiyo ilisema kuwa uzalishaji wa gesi safi ya haidrojeni katika nchi ya Moroko unaweza kuunda karibu kazi milioni 4 za ziada na kuongeza dola bilioni 60-120 kwenye Pato la Taifa la bara ifikapo 2050 - jambo kubwa, ikizingatiwa Pato la Taifa la 2021 lilikuwa zaidi ya $ 132 bilioni.
Wakati Rabat ilianzisha mfumo wake wa kwanza wa uzalishaji wa haidrojeni mnamo Septemba 2022, Wakala wa Kimataifa wa Nishati Mbadala (IRENA) ilichapisha ripoti ikisema kwamba Moroko inatabiriwa kuwa na uzalishaji wa tatu wa bei nafuu wa haidrojeni mnamo 2050.
Kampuni ya TuNur ya Uingereza imeahidi kuwekeza dola bilioni 1.5 katika kiwanda cha kuzalisha umeme nchini Tunisia, ambacho kitalenga kuipa nchi hiyo uwezo wa kuuza nje nishati ya jua.
Ni uwekezaji mkubwa ukizingatia Pato la Taifa kwa sasa linafikia karibu dola bilioni 40. Kama Moroko, Tunisia imetangaza mkakati wake wa kuzalisha gesi safi ya haidrojeni mnamo 2022, ambayo ingelenga kusambaza ifikapo 2024.
Mauritania imeshirikiana na kampuni ya kimataifa ya Chariot Energy kuangazia Project Nour, ambayo inalenga kufaidika na upatikanaji wa hali ya juu wa dunia wa nishati ya upepo na jua wa Mauritania, ili kuifanya nchi hiyo kuwa miongoni mwa wauzaji wa bei nafuu zaidi barani Afrika wa gesi safi ya haidrojeni.
Maswala ya kuzingatia
Hii ni baadhi ya miradi mingi ya kusisimua inayotokea kote barani Afrika. Ingawa kuna wasiwasi juu ya mambo mengine, kama vile urasimu katika serikali fulani, ambayo inaweza kusimamisha miradi, uwekezaji wenyewe hauwezi kuwa na lengo la kuwanufaisha wakazi wa eneo hilo.
Katika baadhi ya nchi, viwango vya upatikanaji wa umeme mara nyingi ni vya chini sana, huku nchi 24 zikiwa na ufikiaji wa chini ya asilimia 50. Kwa hivyo, serikali na wawekezaji wanahitaji kuboresha miundombinu ya ndani ili kuhakikisha kuwa watu kote barani wanaweza kufaidika kikamilifu na mabadiliko haya ya nishati.
Zaidi ya hayo,kama IEA ilivyobainisha, Afrika ina asilimia 60 ya rasilimali bora zaidi za jua duniani japo ina uwezo wa kuzalisha asilimia moja ya nishati ya jua.
Mabomba kwa sasa yanalenga kusafirisha gesi asilia kutoka Afrika Magharibi na Kaskazini hadi Ulaya, hasa kwa vile Algeria ni muuzaji wa gesi asilia - nishati inayotokana na . Hata hivyo, mabomba yangehitaji kutumika tena na yangeweza kutumika kusafirisha haidrojeni.
Muhimu zaidi, baadhi ya waangalizi wameibua wasiwasi juu ya baadhi ya miradi kimsingi kuwa ya 'extractivism' katika asili, kumaanisha rasilimali za ndani za Afrika zinaweza kulenga kufaidi soko la kimataifa nje ya bara kwa gharama ya wakazi wa ndani. Zaidi ya hayo, deni kubwa linaweza kulipwa na serikali za Afrika kwa sababu ya baadhi ya miradi ya uwekezaji.
Kwa hakika kuna mambo mengi mazuri na ingawa uwekezaji ni muhimu, wahusika wanapaswa kuhakikisha kwamba maendeleo ya miundombinu yanafanywa ili kuhakikisha kwamba raia wa kawaida wanaweza pia kufaidika, hasa kutokana na udhaifu wa hali ya hewa wa bara hili.
Ikifanywa kwa uadilifu, inaweza kuona uchumi wa kimataifa na Afrika unaingiliana vizuri zaidi, na inaweza kuchangia ukuaji wa uchumi wa bara.
Maoni haya yaliyotolewa na mwaandishi si lazima yaakisi maoni, mitazamo na sera za uhariri - TRT Afrika.
