Na Susan Mwongeli
Azma ya muda mrefu ya Afrika ya kupata viti vya kudumu katika Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa ilipata ridhaa isiyotarajiwa kutoka kwa Marekani kabla ya mkutano wa 79 wa Baraza Kuu mjini New York mwezi Septemba.
Uzuri wa mshangao huo haukudumu kwa muda mrefu tangu tangazo lilipokuja na tahadhari.
Wakati Marekani ilijitolea kuunga mkono hatua ya nchi za Kiafrika kupata angalau viti viwili vya kudumu katika Baraza la Usalama, ilisisitiza kwamba washiriki wapya wanaotarajiwa hawapaswi kustahiki moja kwa moja kupata nafasi ya kuwa katika kundi hilo lenye hadhi kubwa ya kura ya turufu.
"Hatutaki kuacha mamlaka yetu ya kura ya turufu...Kupanua mamlaka ya kura ya turufu katika bodi nzima kutafanya baraza lishindwe kufanya kazi zaidi," alisema Linda Thomas-Greenfield, balozi wa Marekani katika Umoja wa Mataifa.
Msimamo huo wa Marekani umekasirisha nchi za Afrika na taasisi zake, huku wengi wakiuelezea kuwa ni dharau kwa bara hilo.
Arikana Chihombori-Quao, balozi wa zamani wa Umoja wa Afrika nchini Marekani, anaamini kuwa Afrika haipaswi "kupoteza muda" kunyakua viti vya kudumu katika Baraza la Usalama bila kupewa kura ya turufu.
"Sisi tumechoshwa na hili," anatangaza, akielezea kufadhaika kwa bara ambalo linataka zaidi ya maneno kulipwa kwa mahitaji yake halali. Kwa hivyo, kwa nini uwepo wa kudumu katika Baraza la Usalama ni muhimu?
Kwa ufupi, ni chombo chenye ushawishi mkubwa zaidi wa Umoja wa Mataifa, unaojumuisha makundi ya nchi ambayo yana uwezo wa kuamua kile ambacho wengine hawawezi.
Umoja wa Mataifa una wanachama 193, lakini ni nchi tano tu ndizo wanachama wa kudumu wa Baraza la Usalama na kura ya turufu.
Pamoja na Marekani, wanachama wa kundi hili la kipekee ni Uingereza, Urusi, China na Ufaransa.
Kila mmoja ana haki ya kukataa azimio lolote la Umoja wa Mataifa ambalo halipendelei, na azimio hilo linatupiliwa mbali.
Chihombori-Quao anashangaa kwamba mataifa matano yanaweza kuzidi mataifa mengine 188 inapohesabiwa.
Umoja wa Mataifa ulipoanzishwa, nchi nyingi za Afrika zilikuwa chini ya ukoloni kandamizi. Kinachowachanganya waangalizi wengi ni kuendelea kwa shirika hili kutokuwa na mawazo na matendo kuhusu bara hilo.
Makosa ya kimuundoUmoja wa Mataifa ulianzishwa mnamo 1945, mara tu baada ya Vita vya Kidunia vya pili, ukiwa na jukumu kuu la kuzuia na kusuluhisha migogoro. Wazo lilikuwa ni kuepuka makosa ya mtangulizi wake, Ushirika wa Mataifa.Baraza la Usalama bado ni mkono wenye ushawishi mkubwa zaidi wa UN. Ina wanachama 15, 10 kati yao ni wapiga kura wasio wa kudumu wasio na kura ya turufu. Wajumbe wa kudumu wamebaki vile vile tangu baraza lilipoanzishwa.Wanachama wasio wa kudumu huchaguliwa kwa mihula ya miaka miwili na Baraza Kuu kwa mzunguko kati ya nchi kutoka kambi za kikanda katika Umoja wa Mataifa.Afrika ina viti vitatu visivyo vya kudumu, ambavyo kwa sasa vinakaliwa na Algeria, Sierra Leone na Msumbiji.
Katika baadhi ya matukio, Baraza la Usalama linaweza hata kuidhinisha kutumia nguvu za kijeshi dhidi ya mvamizi.
Lakini kitendawili kipo hapa: ikiwa mwanachama yeyote katika nchi hizo 5 zenye uanachama wa kudumu hakufurahishwa na uamuzi, anaweza tu kupinga mswada huo uliowekwa mezani.
"Ni muhimu kwamba mamlaka ya mwenye kufanya maamuzi ndani ya Baraza la Usalama iwe ya kidemokrasia. Huwezi kuendelea kuwa na nchi tano tu ambazo zinashikilia kitufe cha nyuklia na yenye uwezo wa kuandaa na kuwasilisha maazimio," anasema Amitabh Behar, mkurugenzi mtendaji wa Oxfam International.
Kimsingi, Umoja wa Afrika unaunga mkono kukomesha mamlaka ya kura ya turufu. Ikiwa nchi 5 zitabakia na nguvu ya kura ya turufu, viti viwili vya kudumu vyenye mamlaka yote vinapaswa kuja Afrika.
Kundi liliogawanyika
Ingawa ndicho chombo chenye nguvu zaidi cha Umoja wa Mataifa, Baraza la Usalama pia ndilo lililogawanyika zaidi.
Wanachama wake, haswa Urusi, Uchina na Marekani, mara kwa mara hawakubaliani na kugongana juu ya maazimio makubwa ambayo yanaweza kuathiri ulimwengu.
Baadhi ya wachambuzi wanasema kuwa kupanua baraza hilo kunaweza kuleta usawa na kulifanya kuwa mwakilishi zaidi wa ulimwengu wa sasa.
Makubaliano ya Ezulwini, yaliyopewa jina la bonde katika Eswatini ya Kati (zamani Swaziland), ilifikiwa mwaka 2005 ili kushinikiza uwakilishi wa Afrika katika Baraza la Usalama kupitia uanachama wa kudumu.
Sio nchi za Kiafrika pekee zinazoshinikiza upanuzi wa Baraza la Usalama. Hii ni kampeni inayokua ya kimataifa inayoongozwa na mataifa kama Uturuki.
"Mageuzi ya kina yanahitajika katika Umoja wa Mataifa, hasa katika Baraza la Usalama. Ulimwengu ni mkubwa zaidi ya mataifa matano. Tunahitaji kuweka demokrasia utaratibu wa kufanya maamuzi katika Umoja wa Mataifa," anasema Hakan Fidan, waziri wa mambo ya nje wa Uturuki.
"Maazimio yaliyopitishwa kwa wingi wa kura katika Baraza Kuu hayawezi kutekelezwa kwa sababu ya Baraza la Usalama. Amani na usalama wa kimataifa haziwezi kuachwa kwa matakwa ya kundi la upendeleo linalojumuisha idadi ndogo ya nchi."
Mchakato tata
Mkataba wa Umoja wa Mataifa lazima urekebishwe ili kupanua Baraza la Usalama. Wengine wanasema ni kazi ngumu, ingawa inawezekana.
Theluthi mbili ya wanachama wa Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa lazima wakubaliane, na wanachama wote wenye kura ya turufu lazima wawemo.
Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa Antonio Guterres anaonekana kuwa na matumaini.
"Nadhani mambo hayo yote yanawezekana, na ninatumai marekebisho yatafanya katika mchakato huo. Nina mashaka juu ya uwezekano wa kukomesha mamlaka ya kura ya turufu, ingawa. Hiyo haimaanishi kuwa ninapenda ilivyo sasa."
