Na Sylvia Chebet
Waandamanaji vijana mapema wiki hii walikabiliana na polisi katika vita vya barabarani kwenye mji mkuu wa Kenya, Nairobi, katika maandamano yaliyoitwa "Occupy Parliament", ambayo yameilazimisha serikali kubadili mpango wa kufadhili bajeti ya shilingi trilioni nne (karibu dola bilioni 30) kupitia ongezeko la kodi.
Waandamanaji vijana wanahisi kuwa Wakenya tayari wamekandamizwa na kodi nyingi na wamekasirishwa na kodi za ziada zilizopendekezwa katika bajeti mpya.
"Tunakataa Muswada wa Fedha 2024. Kwa nini unatufinyia shingoni? Hatutaki na hilo ni la mwisho," alisema Wanjira Anjira, mmoja wa waandamanaji.
Waandamanaji wengi walibeba mabango yaliyoandikwa: "Msitufinyie kodi hizi," wakiongelea Rais Ruto na kumfananisha na Zakayo, jina la Kiswahili la mtoza ushuru kwenye biblia.
Maandamano hayo yalionekana ya ghafla lakini yalipangwa kupitia mitandao ya kijamii. Wakiwa barabarani, waandamanaji vijana hawakukubali kurudi nyuma licha ya kukamatwa, huku wakikabiliana na mabomu ya machozi.
Ripoti ya polisi ilisema afisa mmoja alijeruhiwa vibaya wakati kopo la gesi ya machozi lililipuka mikononi mwake.
Bei ya Mkate
"Watu wengi wanahisi kuwa kodi hizi ni za adhabu," mtaalamu wa siasa Mohamed Guleid aliiambia TRT Afrika, akisema mfano mzuri ni kodi iliyopendekezwa ya VAT ya asilimia 16 kwenye mkate.
"Na unajua mkate unamaanisha nini, si tu nchini Kenya, bali duniani kote. Unajua kwamba mkate umewahi kuangusha serikali. Ikiwa unakumbuka, mapinduzi ya Ufaransa yaliyomwondoa Mfalme Louis XVI yalisababishwa na mkate," anasema Guleid.
Jumanne, waandamanaji waliovaa mavazi meusi walikabiliana na polisi kwenye mbio za paka na panya karibu na majengo ya bunge katika mji mkuu.
Wakati huo huo, wabunge waliripoti kupokea ujumbe nyingi kwenye simu zao, zikiwemo maombi na vitisho vya kuwaunga mkono waandamanaji.
"Sijui Wakenya walipataje mawasiliano yetu, karibu kila mbunge amepokea ujumbe wa kukataa chochote kinachokuja bungeni." alisema Mbunge wa Mandera Mashariki, Hussein Weytan.
Serikali ya Kenya iko katika hali ngumu. Ili kufadhili bajeti kubwa zaidi ya nchi, inakabiliwa na chaguzi mbili: kukopa zaidi au kuweka kodi zaidi.
Imeamua kuongeza kodi.
Hatua muhimu
Serikali ilitetea ongezeko la kodi - ambalo lilitarajiwa kukusanya takriban shilingi bilioni 346.7 (dola bilioni 2.7), kama hatua muhimu ya kupunguza utegemezi wa mikopo ya nje.
Hata hivyo, "wakati mwingine serikali inapogusa mahitaji ya msingi ya watu, inaweza kuonekana kuwa katili sana," alisema Guleid, pia aliyekuwa naibu gavana.
Hatimaye, ni serikali iliyokubali kushindwa kwanza, ikiondoa msururu wa kodi hata kabla ya bunge kukutana kwa usomaji wa kwanza wa Muswada wa Fedha 2024.
Wabunge walipaswa kujadili muswada huo Jumanne mchana lakini waliahirisha mjadala hadi Jumatano, kabla ya urais kutangaza marekebisho ya kodi zilizopendekezwa kufuatia mapendekezo yaliyotolewa na kamati ya bunge.
"Kwa sababu wawakilishi wa wananchi wamewasikiliza watu... wamebadilisha mapendekezo," Rais William Ruto alisema katika mkutano na wabunge wa muungano unaotawala wa Kenya Kwanza.
Kwa kawaida, kungekuwa na nafasi ya ushirikishwaji wa umma katika mijadala ya bunge na muswada kuwa sheria. Kulingana na Guleid hata hivyo, "umma tayari umejieleza."
Bunge kupiga kura
Serikali ina hadi Julai 1 kuwa na sheria inayotekeleza bajeti mpya. Bunge litapiga kura juu ya kupitisha Muswada wa Fedha, ambao unaelekeza jinsi fedha za serikali zinavyotumiwa kwa mwaka mmoja ujao hadi mwisho wa Juni.
"Ikiwa haitafanyika, basi utakuwa na kufungwa kabisa kwa serikali, ambayo inamaanisha serikali haina bajeti na haina mamlaka ya kutumia fedha," Guleid, mtaalamu wa utawala anaeleza.
Masaa machache baada ya maandamano kuanza, kamati ya fedha ya bunge ilitangaza kwamba itafutilia mbali vifungu vingi vya muswada huo vilivyozua utata, ikiwa ni pamoja na kodi kwenye ununuzi wa mkate na umiliki wa gari.
"Muswada wa Fedha umerekebishwa kuondoa VAT iliyopendekezwa ya asilimia 16 kwenye mkate, usafirishaji wa sukari, huduma za kifedha, miamala ya fedha za kigeni pamoja na Ushuru wa Magari wa asilimia 2.5," alisema Mwenyekiti wa kamati Kimani Kuria.
"Zaidi ya hayo, hakutakuwa na ongezeko la ada za uhamisho wa pesa kwa njia ya simu, na Ushuru wa ziada kwenye mafuta ya mboga pia umeondolewa."
Mtindo wa Gen Z
"Kilichotokea Nairobi ni jambo la kushangaza ambalo halijawahi kuonekana hapo awali," anasema Guleid, akibainisha kwamba hapo awali, maandamano ya barabarani yaliratibiwa zaidi na vyama vya upinzani.
"Ilizoea kuwa haki ya watu kama Raila Odinga, kiongozi mkuu wa upinzani. Lakini wakati huu watu wanaoandamana ni vijana, kizazi kinachojulikana sasa kama Gen Z."
Wachambuzi wanaamini hii ni demografia ambayo hapo awali ilionekana kuwa isiyojishughulisha na siasa.
"Vijana hawakuwahi kushiriki katika mijadala ya kisiasa, lakini sasa inaonekana wamepata sauti yao," anasema Guleid.
"Hii ni kuhusu maisha yetu," anasisitiza Njira, akiongeza kuwa kodi zinaongezeka tu. "Ni jinsi rasilimali zetu za taifa zinavyotumika."
Ajenda ya chini-juu
Ruto alichukua madaraka mwaka 2022 kwa ahadi ya kufufua uchumi na kuweka pesa mifukoni mwa maskini, lakini sera zake za kodi zimezua kutoridhika kote nchini.
"Mwaka jana 2023, alianzisha kodi kadhaa ikijumuisha kodi ya ziada ya asilimia 2.5 kwa ajili ya ufadhili wa nyumba za bei nafuu na ongezeko la michango ya bima ya afya pamoja na kuongeza mara mbili VAT kwenye bidhaa za petroli hadi asilimia 16.
Mfumuko wa bei nchini Afrika Mashariki umeendelea kuwa juu kwa kiwango cha asilimia 5.1 kwa mwaka mnamo Mei, wakati mfumuko wa bei ya chakula na mafuta ulikuwa asilimia 6.2 na 7.8, kulingana na data ya benki kuu.
Raundi mpya ya maandamano iliendelea siku ya Alhamisi huko Nairobi baada ya waandamanaji kuelezea kutoridhika kwao na makubaliano yaliyofanywa na serikali kuhusu ongezeko la kodi zilizopendekezwa.
