Hospitali katika eneo la kusini mwa Khartoum zimeishiwa na vifaa muhimu vya upasuaji tangu mamlaka za Sudan zilipoweka marufuku inayozuia usafirishaji wa vifaa vya upasuaji kwenda maeneo yanayodhibitiwa na vikosi vya wanamgambo wa Rapid Support Forces (RSF) mwezi Septemba.
Shirika la kimataifa la kibinadamu la tiba Médecins Sans Frontières (MSF) limetoa wito wa kufutwa mara moja kwa marufuku hiyo, likionya kwamba inahatarisha maisha ya mamia ya watu - ikiwa ni pamoja na wanawake na watoto.
"Hivi karibuni, msichana mwenye umri wa miaka minne aliletwa kwenye chumba chetu cha dharura (ER) baada ya kupigwa tumboni na risasi iliyopotea nyumbani kwake. Mama yake alimpeleka kwa hospitali zingine tatu kabla ya hatimaye kupata matibabu ya upasuaji katika Hospitali ya Kituruki,” anasema Claire Nicolet, mkuu wa dharura wa MSF kwa Sudan akizungumza na TRT Afrika.
“Tulikuwa na kesi nyingine ya kusikitisha ambapo watoto wanne walikuwa wakicheza na roketi ambayo haijalipuka. Hawakujua ilikuwa ni kitu hatari hadi ilipolipuka mikononi mwao.”
Wawili kati ya watoto waliokuwa wakichezea silaha hiyo walijeruhiwa vibaya na walihitaji upasuaji wa dharura wa tumbo.
Maisha na Kifo
"Ikiwa marufuku ya kusafirisha vifaa vya upasuaji hadi Khartoum haitaondolewa, hatutaweza tena kutoa aina hii ya matibabu - kwa watoto, wanawake wajawazito na watu waliokwama katika mapigano," Nicolet aliongeza.
Bila njia ya kujaza upya vifaa katika hospitali chache zinazotoa matibabu ya upasuaji Khartoum, Nicolet anasema wiki zijazo ni ngumu. Marufuku hiyo itamaanisha kifo kwa kila mgonjwa atakayehitaji upasuaji wa haraka.
"Thuluthi mbili za upasuaji katika Hospitali ya Kituruki ni upasuaji wa kutoa mtoto kwa njia ya upasuaji (C-section). Katika miezi miwili iliyopita pekee, tumefanya upasuaji kama huo mara 170 - bila utaratibu huu, wanawake wengi na watoto wao wachanga wangekufa."
Nicolet ana wasiwasi kwamba wanawake wanaojifungua wanaohitaji upasuaji wa C-section tayari wana chaguo chache Khartoum. "Ikiwa tutaendelea kukataliwa ruhusa ya kuleta vifaa vya upasuaji hospitalini kwetu, hivi karibuni hawatakuwa na chaguo lolote."
MSF inasema marufuku hiyo imetekelezwa tangu mwanzoni mwa Septemba lakini walipokea mawasiliano kuhusu hilo kutoka kwa mamlaka za Sudan mnamo Oktoba 2. Hata hivyo, vita kati ya makambi hasimu vinaendelea kusababisha majeraha zaidi kwa raia kuliko wanajeshi.
Vita vya hali ya juu
"Upasuaji ni aina muhimu ya matibabu ya kuokoa maisha ambayo kila mtu ana haki ya kupata, na ni moja ya mahitaji muhimu ya kitabibu yanayotokana na vita vya kiwango cha juu," Nicolet anasisitiza na kuongeza: "Mashambulizi ya makombora, milipuko, majeraha ya risasi na majeraha mengine yote yanahitaji matibabu ya upasuaji."
Mnamo Septemba 10, wakati soko la Gorro liliposhambuliwa, kulikuwa na majeruhi 103. Watu 43 walikufa, na wengine 60 waliojeruhiwa, walitibiwa katika Hospitali ya Mafunzo ya Bashair, ikiwa ni pamoja na wanawake na watoto.
"Hata hivyo, MSF ililazimika kusitisha kutoa huduma za upasuaji katika kituo hicho mnamo Oktoba kwa sababu ya marufuku hiyo, ikimaanisha kwamba Hospitali ya Kituruki sasa ni moja ya vituo vichache tu katika kusini mwa Khartoum vyenye chumba cha upasuaji kinachofanya kazi kikamilifu," Nicolet anaelezea.
Hali ya kukata tamaa ilikumba Hospitali ya Kituruki wakati watu wengine 128 waliojeruhiwa walipofurika kwenye chumba cha dharura kufuatia matukio mawili ya majeruhi ya umati mnamo Novemba 12 na 13.
MSF inasema upasuaji kadhaa tayari umefanyika lakini wagonjwa wengi bado wanasubiri kuingia kwenye chumba cha upasuaji.
"Kwa matokeo hayo, sasa hakuna vifaa vya kutosha vilivyobaki hospitalini kudumu hata mwezi mmoja. Ikiwa MSF haitaweza kuleta vifaa zaidi, chumba cha upasuaji katika Hospitali ya Kituruki pia kitalazimika kufunga milango yake na hakuna shaka kwamba idadi ya vifo katika vita hivi itaongezeka zaidi, kwani wanawake, watoto na wanaume wanaohitaji upasuaji wa kuokoa maisha hawataweza kupata matibabu."
Kukatazwa kuendelea
MSF imebaini kwamba wafanyakazi wa kibinadamu - ikiwa ni pamoja na wafanyakazi wa matibabu - pia wananyimwa vibali vya kusafiri, jambo linaloongeza uzito wa hali hiyo.
"Ingawa hakujakuwa na tangazo rasmi kwa MSF kutoka kwa mamlaka kuhusu suala hili, ukweli ni kwamba hakuna hata mwanachama mmoja wa wafanyakazi wa matibabu - iwe ni wa Sudan au wa kigeni - amepokea idhini ya kusafiri hadi kusini mwa Khartoum kwa ajili ya kazi tangu mapema Oktoba."
Mamlaka za Sudan ziliahidi kuruhusu malori 90 ya misaada kufika Khartoum, lakini hadi sasa hakuna msafara wowote uliofika, MSF inasema.
"Vibali vya kusafiri kwa malori ya MSF bado vimezuiwa," anasema Nicolet.
"Kuna vifaa na wafanyakazi wa MSF wako tayari na wanasubiri katika Wad Madani, umbali wa chini ya kilomita 200 kutoka Khartoum," anaongeza, akisema MSF inachunguza chaguo zote zinazopatikana ili kuhakikisha wagonjwa bado wanaweza kupokea matibabu wanayohitaji.
Hata hivyo, Nicolet anasema chaguo ni chache.
Vifo na Uhamiaji
Inakadiriwa kuwa zaidi ya watu 10,000 wameuawa wakati wa miezi minane ya mapigano yasiyisha kati ya vikosi hasimu vya Sudan.
Umoja wa Mataifa unasema watu wengine milioni 6.3 wamelazimika kukimbia makazi yao, huku milioni moja wakiwa wameondoka Sudan tangu vita vilipoanza mnamo Aprili 15.
Kwa kuongezeka kwa idadi ya vifo, uhamaji na sasa majeruhi wasioweza kutibiwa, Sudan haitakuwa tena kama ilivyokuwa hapo awali. Mashirika ya kibinadamu yanasema vita lazima visimame ili kuepuka maafa zaidi.
