Na Abdulwasiu Hassan
Taham Adamu Abubakar, baba wa watoto wanne, anaelezea kwa undani namna anavyohisi kuwa mzazi anayeangalia mtoto wake akikunja uso na kupiga mayowe huku mtaalamu wa tiba ya asili akijiandaa kuondoa kipande kidogo cha nyama laini kinachoitwa kimeo kilichopo juu ya koo, ndani ya mdomo.
"Wanapomshika mtoto, inaonekana kana kwamba hawampendi. Mtoto ataanza kulia, na wewe utakuwa na wasiwasi wakiamini kuwa wanamtendea mabaya," Taham, mkazi wa Giade kaskazini mwa Nigeria, anasimulia TRT Afrika.
"Wako karibu kumkata kimeo wa mtoto wako. Unajua ni muhimu lakini sio rahisi kukaa hapo na kushuhudia bila kuwa na wasiwasi," anasema akiwa na uzoefu kama baba ambaye watoto wake wanne walipitia upasuaji wa uondoaji kimeo kwa njia ya kitamaduni.
Kaskazini mwa Nigeria, uondoaji kimeo kwa watoto wachanga ni mazoea ya kawaida. Kawaida, upasuaji huo hufanywa na mtaalamu wa tiba ya asili anayejulikana kama wanzami au wanzam kwa lugha ya Kihausa ya eneo hilo.
Katika jamii ya Kitamaduni ya Kihausa, wanzami hufanya upasuaji ikiwa ni pamoja na tohara, hijama na kuondoa kimeo.
"Kati ya mambo yote yanayotakiwa katika taaluma yetu, kuondoa kimeo ndio jambo gumu zaidi," Baffa Aliyu Zindiri, anayejulikana kama Baffa Wanzam, anaelezea TRT Afrika. "Hii ni kwa sababu sehemu inayopaswa kuondolewa iko karibu sana na umio."
Baffa Wanzam anaamini kuwa umakini ni muhimu katika mchakato mzito wa uondoaji kimeo.
Kushikilia pumzi
Mtaalamu wa tiba ya asili hutumia fimbo inayoitwa mataki kusukuma ulimi wa mtoto na chuma kilichonakishiwa mwisho mwa kipinde kuondoa kimeo. Lazima tahadhari ichukuliwe ili kutoharibu chombo chochote ili usiingize mikato isiyo ya kawaida kwa viungo karibu na koo.
"Wakati mtoto anafungua mdomo wake kulia, utatumia mataki kusukuma ulimi kabla haujafunga," Baffa Wanzam anaelezea. "Ikiwa utasukuma mdomo kabla ya kufungwa, utaona kimeo ukiwa juu ya kipande cha chuma."
Baada ya kimeo kuwekwa juu ya kipande hicho, mtaalamu huyo anahitaji kushikilia pumzi kabla ya kuanza kazi na chuma kilichonakishiwa.
"Ikiwa utapumua, mkono wako utasonga. Mara mkono wako unapogandamiza, chuma kinaweza kugeuka na kuigusa koo au msingi wa ulimi," anatabiri Baffa Wanzam. "Pia, ikiwa kimeo hautaondolewa kabisa, unaweza kukua tena."
Kulingana naye, kumudu kwa kimeo ni kilele cha taaluma ya wanzami wa kitamaduni. Mara mwanafunzi anapojifunza jinsi ya kufanya upasuaji huo, anastahiki kuitwa wanzami.
Mikato iliyo na hatari
Mazoea ya kuondoa kimeo yanatokana na imani kwamba ikiwa itaruhusiwa kukua, hata mtoto anayenyonyeshwa ataathirika na kichefuchefu.
Taham, ambaye alipitia upasuaji huo akiwa mtoto kama watoto wake wenyewe, anaamini kuwa kukata kimeo husaidia watoto kuepuka matatizo yanayohusiana na ukuaji wa kimeo hadi utu uzima.
Lakini wataalamu wa tiba ya kisasa wanasema kuwa ukataji kimeo haipaswi kufanywa kwa sababu yoyote isipokuwa tatizo nadra la kiafya linalohitaji hatua hiyo.
"Kukata Kimeo kama mazoea ya kitamaduni kwa ujumla inachukuliwa kuwa isiyo na umuhimu na inaweza kusababisha madhara kwa mujibu wa wataalamu wa tiba," anasema Dk Fatima Damagum, daktari wa familia katika Hospitali ya Chuo Kikuu cha Aminu Kano huko Kano, kaskazini mwa Nigeria.
"Katika vijiji kadhaa katika jimbo la Kano kaskazini mwa Nigeria, watu wengine wanafikiria kuwa uondoaji kimeo unaweza kuponya au kuzuia magonjwa mbalimbali kama kutokwa na mate kupita kiasi, matatizo ya kuongea, koo kuuma, vipele vya tezi, na hali fulani za kupumua," anasema.
Kwa kweli, jukumu kuu la kimeo ni kuzuia maji na chakula kuingia puani wakati mtu anameza.
Wataalamu wa tiba wanasema kuwa kukata kimeo kupitia njia ya kitamaduni ina hatari nyingi.
"Hatari zinazohusiana na kuondoa kimeo ni pamoja na kutokwa na damu, maambukizi, uharibifu wa miundo iliyo karibu, na kuvuruga uwezo wa kuongea, kumeza, na kupumua. Katika kesi mbaya zaidi, inaweza kusababisha kifo," anasema Dk Damagum.
"Moja ya shida za kawaida ya mazoea haya ni kutokwa na damu. Mara nyingi, damu hutokea ndani, na mtoto anaendelea kumeza damu bila mzazi kugundua mpaka damu inatosha kusababisha upungufu wa damu na, hatimaye, kifo."
Bado inakua
Shida nyingine ya kawaida ni maambukizi yanayoingizwa mwilini kutokana na makali yanayotumika kukata kimeo. Maambukizi kama vile VVU, Ugonjwa wa Ini B na C, pamoja na maambukizi mengine ya bakteria ni vitu vya kuangaliwa, anasema Dk Damagum.
Wale wanaofanya kukata kimeo ya kiasili wanapinga onyo la kitiba. Kwao, upasuaji huo ni salama unapofanywa kwa usahihi.
"Mwaka huu unakamilisha miaka 35 tangu nilipoanza kufanya kazi ya kukata kimeo. Hakuna mtu ambaye nimeondoa kimeo chake aliyekumbana na shida yoyote," anasema Baffa Wanzam.
Taham anathibitisha madai ya mtaalamu wa upasuaji wa jadi. "Mimi wala watoto wangu hatujakumbana na shida yoyote baada ya upasuaji," anasema.
Baffa Wanzam amepoteza idadi ya watu aliyowafanyia upasuaji tangu aanze. "Nimewafanyia kukata kimeo baba na miongo kadhaa baadaye, mwana wake. Nimefanya hivyo kwa mama na kisha binti yake. Siku moja, unaweza kutembelea nyumba tano hadi sita na wakati mwingine kwenda siku tatu hadi nne bila upasuaji wowote," anaambia TRT Afrika.
Ingawa ameanza kuwaruhusu wanafunzi wake kukata kimeo, Baffa Wanzam anasema amefanya upasuaji kama "50-60" mwaka huu pekee.
Huduma za ziada zinahitajika
Wataalamu wa tiba wanapendekeza kwamba watu waliofanyiwa upasuaji wa kitamaduni wanapaswa kutembelea hospitali ili kufanyiwa uchunguzi na mtaalamu aliyehitimu.
"Lengo ni kubaini aina gani ya ukataji kimeo iliyofanywa (jumla au sehemu), na kiwango cha jeraha. Viashiria muhimu vitafuatiliwa, na sampuli za damu zitachukuliwa kwa ajili ya vipimo," anasema Dk Damagum.
"Uchunguzi wa ultrasound unaweza kufanywa ili kuthibitisha ikiwa kuna kutokwa na damu ndani. Dozi ya kisukari ya antibiotiki ya wigo mpana inapaswa kufanywa kuzuia maambukizi," anaelezea.
Wataalamu wanaamini kuwa elimu na ufahamu wa kisayansi juu ya kukata kimeo ni muhimu ili kusaidia kuelimisha jamii na kubadilisha taratibu usio salama.
Kwa sasa, serikali ya Nigeria inafanya juhudi kuhamasisha elimu ya afya kwa jamii na kutoa ufahamu juu ya hatari za ukataji kimeo ya kitamaduni.
Licha ya jitihada hizi, mazoea ya kukata kimeo kwa watoto wachanga bado yanafanyika katika maeneo mengi ya kaskazini mwa Nigeria, na bado kuna kazi kubwa ya kufanywa ili kuondoa kabisa mazoea haya hatari.
