Na
Pauline Odhiambo
Linapokuja suala la mawazo ya kipekee, kutengeneza nywele kutoka kwenye shina la ndizi kunaweza kuonekana kuwa jambo lisilowezekana. Lakini amini ubunifu wa binadamu na uwezo wa kipekee kifungua kinywa duniani hufunua safu mpya za fursa.
Mjasiriamali wa Uganda, Juliet Tumusiime, aliyebuni wazo hili, anawauzia maelfu ya wateja wigi za sintetiki, akitumia aina nne za ndizi zinazopatikana kwa wingi katika nchi yake.
"Wazo lilijitokeza kutokana na kukereka na ubora wa nywele zangu," anasema kwa TRT Afrika. "Kama wanawake wengi, nilikuwa na shida ya kushughulikia kichwa kinachowasha, na mba kila mara nitumie nywele za sintetiki."
Juliet alilenga shina la aina nne maalum za ndizi kati ya zaidi ya aina 1,000 zinazojulikana kukua duniani kote. Hii ilikuwa mwaka 2015.
Baada ya kukamilisha wazo la kubadilisha shina gumu la ndizi kuwa nyuzi laini katika mradi uliochukua karibu miaka mitatu kufanikisha, kampuni ya Juliet, Cheveux Organique – ambayo kwa tafsiri ya moja kwa moja inamaanisha “nywele asili” – sasa inauza bidhaa zake Afrika na nje ya bara.
Wito wa kijasiriamali
Juliet alikuwa akifanya kazi kama meneja wa mradi nchini Uganda wakati alipopewa jukumu la kufanya utafiti kuhusu thamani ya mnyororo wa zao la ndizi.
"Tulikuwa tukijaribu kupata aina za ndizi ambazo zinaweza kuhimili mabadiliko ya hali ya hewa na wadudu," anasema kuhusu mradi huo, ambao pia uliendelea kuzalisha unga wa ndizi kutoka kwa tunda.
Baada ya kukamilisha utafiti wake, hatua inayofuata ilikuwa kuwashawishi wakulima kuanza kulima aina hizi zinazostahimili hali ya hewa.
Hii haikuwa ngumu kwake kwani Juliet alikua katika mazingira ambayo karibu kila mtu aliyemjua alilima ndizi, chakula kikuu cha Waganda.
Baada ya mavuno, shina mara nyingi lilitupwa au kutumika kama malisho kwenye bustani. Wakulima aliowafanyia kazi waliendeleza utamaduni wa kutumia malisho lakini wakati mwingine walitengeneza bidhaa za mikono kutokana na shina zilizotupwa.
"Ufundi huu ulinikumbusha jinsi tulivyotengeneza midoli kutoka kwa shina za ndizi wakati wa utoto wangu. Nikaanza kufikiria ni zaidi ya nini kinaweza kutengenezwa kutoka kwa shina," Juliet anakumbuka.
Alijitumbukiza zaidi katika utafiti na kugundua kwamba shina za ndizi zilitumika kutengeneza nguo nchini India na Philipinnes.
"Nilikuwa na hamu ya kujua jinsi walivyokuwa wakifanya hivi, na nilipoona mchakato, ilionekana kama nyuzi zinaweza kugeuzwa kuwa nywele," Juliet anaeleza.
Kubadilisha mfumo wa biashara
Imejengwa kwa ujasiri kutokana na ugunduzi huu, alikusanya msaada wa wanasayansi kufanya majaribio kwenye nyuzi zilizotolewa.
"Kwa wakati huo, hata hatukujua jinsi ya kupata mashine za uchimbaji hapa Uganda. Watu Asia walikuwa na mashine hizo, lakini sisi tulitumia mbinu za kienyeji za kukwangua shina kwa mikono," anasema Juliet.
"Mchakato huu ulitupa nyuzi nyeupe, ambazo tulizikausha na kufanya twists nzuri kwenye midoli."
Lakini twists zilikuwa ngumu na hazikuweza kuendelea kuwekwa mitindo, ikimlazimu Juliet na timu yake kutafuta njia za kulainisha nyuzi.
"Hatimaye tulifanikiwa kulainisha nyuzi hadi kiwango kinachotakiwa na tulikuwa na mfano halisi mwaka 2018, ambayo ilikuwa nywele zinazoweza kuwekewa rangi na kusukwa," anasema mjasiriamali huyo kijana.
Miaka sita baadaye, sehemu kubwa ya maagizo yake yanatoka Sweden, Marekani na Uingereza, ambako wateja wake wanathamini nywele hizo kwa ubora wake.
"Inaepuka kuwasha na inaweza kutumika tena hadi mara tatu," Juliet anasema kuhusu nywele alizoendeleza kufuatia mashauriano na wataalamu wa ngozi, wataalamu wa utunzaji wa nywele na wataalamu wengine.
"Watu wengi hawajui kwamba nywele za sintetiki wanazovaa zimetengenezwa kutoka kwa plastiki yenye sumu kali, isiyoweza kuchakatwa ambayo inadhuru mazingira," anasema.
"Mbadala wetu wa nywele za ndizi ni cha kipekee. Inaweza kutupwa na itaoza kabisa katika wiki."
Kampuni yake inazalisha takriban kilo 5 za nywele za nyuzi za ndizi kwa mwezi. Bidhaa hiyo kwa sasa inauzwa kwa takriban Dola za Marekani 50 kwa gramu 150, ambayo ni ghali kwa mtumiaji wa kawaida lakini inajulikana kwa sababu ya ubora wa nywele hizo kutumika tena, kulingana na Juliet.
"Mchakato wa uzalishaji bado ni ghali kwa sasa kwa sababu uchimbaji wa nyuzi unafanywa kwa mikono," anasema Juliet, ambaye wafanyakazi wake ni takriban watu 20.
"Tunafanya kazi kufanya mchakato wa uzalishaji kuwa na ufanisi zaidi ili kupunguza gharama ya nywele ili iweze kupatikana kwa kila mtu."
Mpango wa Kuchakata
Ili kulinda bidhaa dhidi ya ukungu wakati bado inatumiwa, Juliet anashauri kuiweka mbali na unyevu, ingawa inaweza kuoshwa na kukaushwa ikiwa imefungwa ili iweze kudumu kwa muda mrefu. Dawa za nywele za kuzuia unyevu pia zinasaidia kuzuia unyevu.
Kama biashara nyingine nyingi, mchakato wa kutengeneza nywele za kikaboni unazalisha taka. Juliet na timu yake wanatekeleza kwa makini wanachohubiri kuhusu usimamizi wa taka rafiki kwa mazingira kwa kubadilisha sehemu kubwa ya taka hizo kuwa vitu vya ufundi kama vile vivuli vya taa na vitu vingine vya mapambo.
Ameuelekeza upendo wake kwa uchakataji na miradi rafiki kwa mazingira kwa kushirikiana na saluni za nywele na kampuni zilizoko Kampala ili kuondoa salama nywele za sintetiki.
"Kuna eneo Kampala ambapo nywele zote za sintetiki zinazoagizwa zinaishia kwenye dampo pamoja na taka zetu zinazooza," anasema Juliet.
"Nataka kusambaza ujumbe wa kutenganisha na kuondoa plastiki ili zisije zikaishia kwenye njia zetu za maji na mifumo ya chakula."
