Na Balozi Mahboub Maalim na Nuur Mohamud Sheekh
Mzozo unaoongezeka katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (DRC) ni ukumbusho tosha kwamba mizozo ambayo haijatatuliwa inaweza kuwa na athari kubwa kwa amani na usalama wa kikanda, na uwezekano wa kuenea na kuwa vita kamili kati ya mataifa.
Umoja wa Afrika (AU) na Mamlaka ya Maendeleo ya Kiserikali (IGAD), kama njia za msingi za kikanda za kuzuia na kusuluhisha mizozo, lazima zichukue mafunzo muhimu kutoka kwa mgogoro wa DRC ili kupunguza hatari kama hizo katika Pembe ya Afrika.
Dharura ya diplomasia ya kuzuia haijawahi kuwa kubwa zaidi, kwani mivutano inayoendelea katika eneo hilo inaweza kuenea kwa kasi katika migogoro mikubwa, kuharibu mazingira ambayo tayari ni tete na kuvutia wahusika wa nje wenye maslahi ya kimkakati yanayoshindana.
Pembe ya Afrika inasalia kuwa mojawapo ya kanda ngumu zaidi za kijiografia na tete katika bara, ambapo mkusanyiko wa migogoro ya maeneo ambayo haijatatuliwa, mgawanyiko wa kisiasa, na kuingiliwa kwa nje kunaleta tishio kubwa kwa utulivu wa kikanda.
Kuyumba uhusiano wa nchi mbili
Mambo muhimu yanayojitokeza ni pamoja na mvutano kati ya Ethiopia na Eritrea, mizozo ambayo haijatatuliwa kati ya Sudan na Sudan Kusini, ikiwa ni pamoja na hadhi ya mwisho ya eneo la Abyei, mzozo wa muda mrefu wa mpaka wa Sudan na Ethiopia kuhusu Al Fashaga, na kuongezeka kwa mvutano kuhusu upatikanaji wa Bahari Nyekundu na Ghuba ya Aden.
Kwa mfano, Itifaki ya Abyei ya 2005, ambayo ilikusudiwa kuamua hali ya mwisho ya kanda, bado haijatekelezwa.
Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa (UNSC) limeelezea mara kwa mara kusikitishwa kwake na ucheleweshaji wa utekelezaji wake na hali mbaya ya usalama, na kuzitaka pande husika kuzingatia ahadi zao.
Vile vile, mzozo wa mpaka wa Ethiopia na Sudan kuhusu Al Fashaga, eneo ambalo ni muhimu kimkakati na lenye utajiri mkubwa wa kilimo, umezusha mapigano ya hapa na pale, na hivyo kuzorotesha zaidi uhusiano baina ya nchi hizo mbili.
UNSC imesisitiza umuhimu wa kusuluhisha mizozo hii kupitia mazungumzo, kushikilia sheria za kimataifa, na kuheshimu mamlaka na uadilifu wa eneo.
Suluhu za kidiplomasia zinahitajika
Pembe ya Afrika imezidi kuwa ukumbi wa mashindano ya kijiografia na siasa za nje, huku mamlaka za kimataifa na kikanda zikitumia zana za kiuchumi, kijeshi na kidiplomasia ili kupata ushawishi.
Ushirikiano huu wa nje, iwe kupitia usambazaji wa silaha, vituo vya kijeshi, au uwekezaji wa kiuchumi, mara nyingi huongeza migawanyiko ya ndani na kudhoofisha michakato ya amani asilia.
Hatari ya upotoshaji wa kimkakati ni kubwa, kwani maslahi yanayokinzana kati ya watendaji wa nje yanaweza kuzidisha ushindani, na kufanya suluhu za kidiplomasia kuwa ngumu zaidi.
Mfumo wa Onyo wa Mapema wa Bara wa AU (CEWS) na Mbinu ya Mapema ya Tahadhari na Majibu ya Migogoro ya IGAD (CEWARN) viliundwa ili kutambua na kujibu vitisho vinavyoibuka kabla havijaongezeka.
Hata hivyo, taratibu hizi bado zinakabiliwa na upungufu wa fedha, uwezo mdogo wa kiufundi, na uzembe wa urasimu.
Changamoto kubwa ni kutoelewana kati ya vipaumbele vya kitaifa, kikanda, na bara, ambayo mara nyingi huchelewesha afua madhubuti.
Kusitasita kwa nchi wanachama kuachia mamlaka katika masuala ya usalama kunadhoofisha zaidi uwezo wa AU na IGAD wa kujibu kwa uthabiti.
Ukiukaji unaoendelea wa kusitisha mapigano
Wakati Jopo la AU na Sekretarieti ya IGAD wamebeba majukumu muhimu katika juhudi za upatanishi zilizopita, athari zao mara nyingi hudhoofishwa na mwingiliano wa kitaasisi, ukosefu wa mamlaka wazi, na mgawanyiko wa kisiasa kati ya nchi wanachama.
Kanuni ya usaidizi, ambayo inakusudiwa kufafanua majukumu kati ya AU na jumuiya za kiuchumi za kikanda (RECs) kama vile IGAD, inaendelea kupingwa, na hivyo kusababisha kujirudia majukumu na ugumu wa mambo.
Matokeo yake ni mbinu tendaji badala ya tendaji ya kuzuia migogoro.
Hata katika hali ya mizozo ya ndani ya nchi, Mkataba Uliohuishwa wa 2018 wa Utatuzi wa Mzozo nchini Sudan Kusini (R-ARCSS), uliowezeshwa na IGAD, umekabiliwa na changamoto kubwa za utekelezaji, pamoja na ukiukwaji wa mara kwa mara wa mikataba ya kusitisha mapigano na ucheleweshaji wa mageuzi ya kisiasa.
Vile vile, Mkataba wa Kudumu wa Kusimamisha Uhasama wa Ethiopia wa 2022, uliosimamiwa chini ya mwamvuli wa AU, bado haujapata uthabiti kamili, unaoonyesha mapungufu ya mifumo iliyopo ya upatanishi.
Vita vya wenyewe kwa wenyewe vinavyoendelea nchini Sudan pengine ni mfano dhahiri zaidi wa ushawishi unaofifia wa AU na IGAD; licha ya juhudi nyingi za kidiplomasia, hakuna shirika ambalo limeweza kutekeleza usitishaji vita wa kudumu au kuwalinda raia dhidi ya ukatili mkubwa.
Hatari kwa uwezo wa pamoja wa Afrika
IGAD pia imejitahidi kupata upatanishi kati ya Eritrea na Ethiopia, licha ya kwamba zote ni nchi wanachama.
Mvutano unaoendelea kati ya Eritrea na Djibouti, mzozo ambao umefifia kutoka kwa tahadhari ya kimataifa, ni mfano wa mapungufu katika diplomasia ya kuzuia.
Bila uimarishaji thabiti wa kitaasisi, mizozo hii ambayo haijatatuliwa ina hatari ya kuzua makabiliano ya kivita.
Sharti la diplomasia ya maamuzi, iliyoratibiwa na ya kuzuia katika Pembe ya Afrika haijawahi kuwa ya dharura zaidi.
Umoja wa Afrika na IGAD lazima zivuke hali ya kitaasisi na kusitasita kisiasa kusisitiza mamlaka yao kama walinzi wakuu wa amani na usalama wa kikanda.
Hili linahitaji kuimarishwa kwa mifumo ya maonyo ya mapema, kuimarisha uwezo wa upatanishi, na kupata uwezo mkubwa wa kununuliwa kutoka kwa nchi wanachama ili kudumisha makubaliano ya amani na kupunguza mvutano kabla haujaongezeka hadi mizozo baina ya mataifa.
Kanuni ya suluhu za Kiafrika kwa matatizo ya Kiafrika lazima iwe zaidi ya maneno, lazima itekelezwe kwa utashi wa kisiasa, rasilimali za kifedha, na azimio la kitaasisi muhimu kushughulikia mazingira changamano ya usalama ya kanda.
Kushindwa kuchukua hatua kwa dharura kunahatarisha sio tu uharibifu wa kikanda lakini pia mmomonyoko wa uwezo wa pamoja wa Afrika kuunda mustakabali wake wa usalama katika ulimwengu unaozidi kuwa na nchi nyingi.
Waandishi: Balozi Mahboub Maalim ni mwanadiplomasia wa Kenya na ni Katibu Mtendaji wa zamani wa IGAD. Nuur Mohamed Sheekh ni Mchambuzi wa Kisiasa wa Jiografia
Maoni yaliyotolewa na mwandishi si lazima yaakisi maoni, maoni na sera za uhariri za TRT Afrika.
