Raia wa Nigeria wako chini ya mfereji, huku hatua ya utawala mpya ya kukata kabisa ruzuku ya mafuta ikiibua mlolongo wa athari za kiuchumi zenye athari ya moja kwa moja kwa maisha ya raia wa kawaida katika nchi hiyo kubwa zaidi kwa uzalishaji mafuta barani Afrika.
Katika siku za nyuma sana, watu walijaa furaha kununua mafuta kwa bei nafuu ambayo yalikuja kwa gharama kubwa - mabilioni ya dola za fedha za umma zikienda kutoa ruzuku kwa bidhaa za petroli, hasa zikiandika chini ya usafishaji na uagizaji wa bidhaa kutoka nje.
Serikali sasa imesimamisha ufadhili huo ikitaja sababu mbalimbali za kifedha na kikanuni. Wanunuzi wa mafuta wanapojipatanisha na ukweli mpya wa kulazimika kulipa bei ya awali au zaidi, bajeti za nyumbani zinawaka kwa kasi zaidi kuliko mafuta.
Kuongezeka kwa bei za bidhaa na huduma kutokana na ongezeko la gharama za nishati kunaleta changamoto zaidi za kimaisha hasa kwa wanafunzi, familia za mapato ya chini na biashara ndogo ndogo.
Uzalishaji wa mafuta ghafi kila siku nchini Nigeria unafikia karibu mapipa milioni mbili - karibu yote yakiwa eneo la Niger-Delta. Walakini, tangu mwanzoni mwa Juni, petroli imekuwa ikiuzwa kwa Naira 550 kwa lita katika baadhi ya vituo vya mijini vya mkoa huu, zaidi ya mara mbili ya bei ya Naira 250 miezi miwili iliyopita.
Kukosa Madarasa
Ekanem, mwanafunzi katika Chuo Kikuu cha Uyo kwenye jimbo la Akwa Ibom, ni miongoni mwa mamilioni ya watu wanaosikia uchungu wa kuondolewa kwa ruzuku, baada ya kulazimika hadi kupunguza safari yake ya kila siku kutokana na gharama kubwa ya usafiri.
Siku hizi, amekuwa akihudhuria madarasa mara mbili tu kwa takriban wiki mbili. "Sijisikii hata kuwa mwanafunzi kwa sasa, kwa sababu kati ya siku tano ninazopaswa kuhudhuria shule, naenda mara mbili tu. Ninakosa masomo kwa matumaini kwamba nitapata vifaa vya kusomea kutoka kwa wale ambao wanaweza kuhudhuria," anaiambia TRT Afrika.
Mwanafunzi wa matibabu Emmanuel Chibuike anadokeza kuwa usafiri sio sehemu pekee ya maisha ambayo imeathiriwa. "Chakula na uchapishaji wa vifaa vya kusoma, pia, ni ghali zaidi kwa ghafla."
Idayat Adebanjo, ambaye anamiliki saluni ya kutengeneza nywele Uyo, amekuwa akipata wateja wachache ikilinganishwa na hapo awali kwa sababu watu wengi hawajiwezi kiuchumi, na hawataki kugharamika zaidi.
"Nilikuwa natoza Naira 500 kusuka nywele. Lakini sasa kwa kuwa imenibidi kuongeza bei hadi Naira 800, idadi ya wateja wangu imepungua. Kwa hakika, watu wanataka kulipa kidogo kuliko walivyolipa awali, wakilalamikia nauli ya juu ya usafiri,” anasema.
Mama wa watoto watatu wanaosoma shule, Idayat amekuwa akifanya biashara ya kunyoa nywele tangu 2021, alipomfuata mumewe kutoka jimbo alilozaliwa la Ogun, kusini magharibi mwa Nigeria hadi Uyo kutafuta fursa za kiuchumi.
"Nilikuwa nikiwapa watoto wangu watatu Naira 600 kila siku kwa nauli ya kwenda shuleni, lakini sasa ninalipa Naira 700 kwa wawili tu. Kifungua mimba wangu anasubiri kuanza chuo kikuu mwaka huu, na siwezi kumudu kumfadhili kwa sababu ya ongezeko la karo ya chuo kikuu na gharama ya maisha ya jumla," Idayat Adebanjo analalamika.
Faida za muda mrefu
Kwa miongo kadhaa, ruzuku ya mafuta imegharimu uchumi wa Nigeria pakubwa huku maafisa na wachumi wakisema walengwa wakubwa hawakuwa watu wa kawaida. Badala yake, baadhi ya wasomi walijitajirisha kwa baadhi ya fedha ambazo kwa kawaida zilipangwa kwa ajili ya malipo ya ruzuku.
Takwimu kutoka kwa mdhibiti wa sekta ya mafuta nchini Nigeria, NMDPRA, zinaonyesha kuwa wastani wa matumizi ya petroli ya kila siku nchini humo yamepungua hadi lita milioni 48.43 mwezi Juni kutoka wastani wa awali wa milioni 66.9 kabla ya kuondolewa kwa ruzuku.
Shirika hilo halijatoa maelezo ya sababu za kupungua lakini baadhi ya wachambuzi wanaamini kuwa huenda kwa kiasi fulani inahusiana na jitihada za mamlaka za kuzuia ukiukwaji katika ukokotoaji wa kiasi cha matumizi, ambacho huamua moja kwa moja kiasi cha malipo ya ruzuku.
Serikali ya Nigeria inasema fedha zinazookolewa zitawekezwa katika miundombinu, afya na elimu pamoja na kukabiliana na umaskini na ukosefu wa ajira, na kurudisha faida kubwa kwa watu wa kawaida kwa muda mrefu.
Rais Bola Tinubu amekiri mateso ya sasa ya Wanigeria baada ya kuondolewa kwa ruzuku. Hata hivyo, ametoa hakikisho kwamba manufaa ya muda mrefu ya uamuzi huo ni makubwa na kwamba Wanigeria wanapaswa kuwa na subira zaidi.
Kuweka huru rasilimali
‘’Ninakiri kwamba uamuzi huo utaweka mzigo wa ziada kwa umati wa watu wetu. Nasikia uchungu wenu,’’ Rais Tinubu alisema katika hotuba ya televisheni kuadhimisha Siku ya Demokrasia nchini mwezi uliopita.
Kufuta ruzuku "kutaweka huru kwa matumizi ya pamoja, rasilimali zinazohitajika sana, ambazo hadi sasa zilikuwa zimewekwa mfukoni na matajiri wachache," alisema.
Baadhi ya wataalam wanasema serikali inapaswa kuchukua hatua mbalimbali ili kupunguza athari za kuondolewa kwa ruzuku.
"Athari za kupanda kwa bei ya mafuta katika maisha ya watu zinaweza tu kukadiriwa kwa jumla. Mafuta ni mkondo wa damu wa uchumi wa Nigeria," anasema Ubong Asa, mwanauchumi wa idara ya uchumi wa kilimo na ugani, Chuo Kikuu cha Uyo.
“Biashara ndogo ndogo hutegemea zaidi jenereta zinazolishwa na petroli katika uzalishaji wa nishati. Kadri gharama za mafuta zinavyopanda, kila matokeo hupitishwa kwa watumiaji kwa sababu si gharama ndogo tena. Na kwa kuwa mapato ya watumiaji hayajaongezeka, watu wanalazimika kupunguza matumizi ya bidhaa za starehe, na kuzingatia chakula, matibabu, na ada za shule," anaiambia TRT Afrika.
Rejesha visafishaji
Ili kukabiliana na ugumu huo, Asa anaamini kwamba serikali inapaswa "kuongeza mishahara na kutoa usafiri wa umma wa bure au ulio wa bei nafuu".
"Wazalishaji wanaweza kupewa punguzo la kodi, na usambazaji wa umeme kutoka gridi ya taifa kuboreshwa," anaiambia TRT Afrika.
Pia anatoa wito wa mageuzi zaidi ya fedha katika sekta ya mafuta na gesi ya Nigeria. "Mafuta hayafai kuuzwa kwa dola ya Marekani ndani ya Nigeria, kwani yatakabiliwa na kuyumba katika soko la fedha za kigeni, jambo ambalo linadhuru uchumi wa ndani."
Aidha, anapendekeza kuboresha uwezo wa kusafisha mafuta wa Nigeria. "Kinachoweza kupatikana kwa muda mrefu ni kwa serikali kukarabati mitambo yetu ya kusafisha ili kufanya kazi kwa kiwango bora. Vile vile, upunguzaji kamili wa udhibiti unapaswa kuchukua kidokezo kutoka kwa kile tulichoshuhudia katika sekta ya mawasiliano katika suala la kuporomoka na kuleta utulivu wa bei kupitia ushindani wa wazi. soko huria,” anasema Asa.
