Mwanamageuzi mwenye asili ya Kiturki na mfahidhina watakutana katika uchaguzi ujao wa Rais nchini Iran, baada ya mshindi kukosekana katika hatua ya kwanza.
Mnamo Julai 5, Wairani wataelekea kwenye vituo vya kupigia kura kuchagua kati ya mwanamageuzi Masoud Pezeshkian na mhafidhina Saeed Jalili - siku chache baada ya nchi hiyo kushuhudia idadi ndogo ya wapiga kura iliyoshindwa kufikia walau asilimia 40.
Je, swali la uhalali linaendelea?
Mfumo wa kisiasa wa Iran unalenga kuunganisha tafsiri ya Shia ya sheria ya Kiislamu na ushabiki wa watu wengi, ikisisitiza uhalali wa kimungu na uungaji mkono wa watu wengi. Sehemu ya mfumo wa kisiasa wa Iran imejumuishwa katika tafsiri ya Velayat-e Faqih ya shule ya Usuli ya Ushia Kumi na Mbili.
Nadharia ya Velayat-e Faqih, iliyoelezwa na Khomeini wakati wa uhamisho wake huko Najaf, iliibuka kama msingi wa kanuni za msingi za Iran baada ya mapinduzi ya 1979.
Nadharia hii ilichochea mageuzi makubwa katika itikadi ya kisiasa ya Ushia wa Twelver. Ingawa neno Velayat-e Faqih kimsingi linaashiria mamlaka ya kisheria ya faqihi ndani ya mfumo wa kisiasa, pia linajumuisha mamlaka ya utawala ya faqihi, pamoja na jukumu lake kama mkuu wa nchi.
Kinyume chake, kipengele cha umaarufu kinadhihirika katika chaguzi za taasisi kama vile Urais, bunge, na Bunge la Wataalamu.
Katika hotuba yake tarehe 24 Juni, Khamenei alisisitiza umuhimu wa kujitokeza kwa wingi wapiga kura katika uchaguzi wa rais, akisisitiza kwamba ushiriki mkubwa utaongeza heshima ya Iran.
Hata hivyo, matokeo ya uchaguzi wa duru ya kwanza yanaonyesha kuwa matarajio ya Khamenei ya kuwa na idadi kubwa ya watu watakaojitokeza kupiga kura hayajafikiwa pakubwa.
Wizara ya Mambo ya Ndani ya Iran imeripoti kuwa, idadi ya waliojitokeza kupiga kura katika duru ya kwanza ilikuwa asilimia 39.96 kote nchini, huku mji mkuu Tehran ukiandikisha moja ya viwango vya chini zaidi vya waliojitokeza kupiga kura kuwa asilimia 23.
Hii ina maana kwamba asilimia 60 ya wapiga kura walisusia uchaguzi, na kupendekeza kuwa suala la uhalali wa serikali nchini Iran linaendelea.
Wahafidhina wenye misimamo ya wastani nje ya kitanzi
Matokeo ya pili muhimu ya duru ya kwanza ya uchaguzi wa rais wa Irani ilikuwa kuondolewa kwa wahafidhina wenye msimamo wa wastani na upendeleo wa mgombea mwenye msimamo mkali na msingi wa kihafidhina.
Katika duru ya kwanza, Mohammad Bagher Ghalibaf aliwakilisha wahafidhina wenye msimamo wa wastani, ambapo Saeed Jalili aliwakilisha wahafidhina wenye itikadi kali.
Kulingana na tangazo la Wizara ya Mambo ya Ndani ya Iran kuhusu matokeo ya uchaguzi huo, mgombea mpenda mageuzi Masoud Pezeshkian alifuzu kwa duru ya pili kwa kupata kura 10,415,991, huku mgombea wa kihafidhina mwenye itikadi kali Saeed Jalili akipata kura 9,473,298.
Kati ya itikadi hizi mbili za kisiasa, Mbele ya Uthabiti wa Mapinduzi ya Kiislamu inawakilisha uhafidhina wenye itikadi kali katika siasa za Iran. Inajumuisha wafuasi wa Muhammad Taqi Misbah Yazdi, mmoja wa makasisi wa Kishia wa Iran wenye msimamo mkali zaidi katika kipindi cha miaka arobaini iliyopita.
Pia inajulikana kama "Wainjilisti wa Shia", washiriki wake wanadaiwa kuwa sehemu ya Jumuiya ya Hojjatiyeh, mojawapo ya makundi ya siri zaidi katika historia ya nchi. Wamekuwa wakishutumiwa mara kwa mara na wahafidhina wenye msimamo wa wastani na wanamageuzi kama Mashia wa Kisalafi na Taliban wa Irani.
Katika itikadi ya kimapinduzi ya Iran, wahafidhina wanawakilisha nadharia ya Intisab ya tafsiri ya Velayat-e Faqih ndani ya shule ya Usuli ya Ushia wa Kumi na Moja, wakati wanamageuzi wanatetea nadharia ya uchaguzi ya tafsiri hiyo hiyo.
Nadharia hii, ambayo pia inajulikana kama Nadharia ya Velayat-e Faqih Kabisa, inasisitiza kwamba mamlaka ya kisiasa yanapaswa kuwa na wasomi wa kidini, ambao wanachukuliwa kuwa warithi wa kiroho wa Maimamu. Katika Ushia wa Maimamu, kuamini uimamu ni moja ya nguzo za kimsingi za imani. Imani hii inajumlisha dhana kwamba nafasi ya uimamu, sawa na utume, imeamriwa na imeidhinishwa na Mwenyezi Mungu.
Wahafidhina wenye misimamo mikali, kwa upande mwingine, wanaidhinisha nadharia ya Shule ya Tafqiqi. Kwa maneno mengine, Saeed Jalili anawakilisha kisiasa Front ya Paydari na kiitikadi anapatana na Shule ya Tafqiqi.
Utambulisho wa kabila la mgombea wa mageuzi uliangaziwa zaidi
Jamii ya Kiturki inajumuisha sehemu kubwa ya wakazi wa Iran. Kwa mujibu wa Jiografia ya Kimkakati ya Iran, iliyochapishwa na Shirika la Kijiografia la Wafanyakazi Mkuu wa Iran mwaka 2014, kabila la Uajemi linajumuisha chini ya nusu ya wakazi wa Iran.
Zaidi ya nusu ya watu wanajumuisha makabila yasiyo ya Kiajemi au yasiyo ya Kiajemi, huku kabila la Kiturki likiwa la pili kwa ukubwa baada ya kabila la Kiajemi.
Wakati wa ziara yake ya nchini Uturuki mwaka 2014, Waziri wa zamani wa Mambo ya Nje wa Iran Ali Akbar Salehi alisemakuwa "asilimia 40 ya watu wa Iran ni wa jamii ya Kiturki".
Alisisitiza kwamba angalau Waturki milioni 30 wanaishi nchini Iran, akisema takwimu hii ya idadi ya watu ni jambo muhimu na inaweza uwezekano wa kuimarisha uhusiano kati ya nchi hizo mbili.
Uchambuzi wa mijadala na kampeni za duru ya kwanza ya uchaguzi wa rais wa Iran umebaini kuwa, kwa mara ya kwanza suala la utambulisho wa Waturki nchini Iran limejitokeza kwa wingi katika uchaguzi mkuu.
Umashuhuri huu unaweza kuhusishwa kwa kiasi kikubwa na urithi wa Kituruki wa mgombea wa mageuzi Masoud Pezeshkian na msisitizo wake juu ya matakwa ya kabila la Kiturki.
Kulingana na matokeo ya hatua ya kwanza, umakini wa Masoud Pezeshkian ulijitokeza katika maeneo yenye watu wengi wa Kiturki, ambapo alipata nafasi ya juu, kutoka kwa mshindi wa pili.
Msingi wa usaidizi wa Masoud Pezeshkian hauko tu kwa Waturki wa Kiazabajani kaskazini-magharibi mwa Iran lakini pia unajumuisha wafuasi wengi miongoni mwa Waturuki wa Qashqai katikati mwa Iran.
Mwanamageuzi awavutia Wasuni wa Iran
Wasuni hutengeneza sehemu kubwa ya wakazi wa Iran. Kulingana na madai ya viongozi wao, Wasunni wanajumuisha asilimia 20 ya idadi ya watu. Idadi hii ya Wasunni kimsingi imejilimbikizia kaskazini-magharibi na kaskazini mashariki mwa Irani, haswa katika majimbo ya Sistan na Baluchestan.
Wasuni wa Iran wanadai kuwa wanakabiliwa na ubaguzi na wananyimwa haki nyingi za kimsingi na uhuru katika nchi ambayo madhehebu rasmi ni Ushia wa Twelver.
Wakati wa kampeni, mara kwa mara, Pezeshkian alishutumu ubaguzi huu dhidi ya Wasuni na alipinga hadharani dhidi ya kutotendewa kwao haki na serikali ya Tehran kwenye televisheni ya taifa. Msimamo huu ulipata usikivu kutoka kwa Wasunni wa Iran, na kuwaongoza baadhi ya wanaharakati wa Kisuni kutangaza kuunga mkono kwao Pezeshkian.
Uungwaji mkono huu, ulionekana katika matokeo ya uchaguzi, ambapo Pezeshkian alipata nafasi ya kwanza katika mkoa wa Sistan na Baluchestan kwa kura 443,226. Kwa muhtasari, Saeed Jalili aliongoza katika mikoa yenye wakazi wengi wa Uajemi, huku Masoud Pezeshkian akitawala katika maeneo ambayo yanakaliwa zaidi na watu wachache.
Karibu kabisa na msukosuko mpya
Mnamo tarehe 28 Juni, asilimia 60 ya wapiga kura walikataa kupiga kura katika uchaguzi wa kumchagua rais wa tisa wa Iran, ikionyesha kwamba harakati ya kususia inaungwa mkono kwa kiasi kikubwa.
Kinyume chake, zaidi ya wapiga kura milioni 10 walimuunga mkono mgombea wa mageuzi Pezeshkian, wakiashiria kutoridhishwa kwao na hali ilivyo na hitaji la haraka la mageuzi nchini.
Kwa kuzingatia kwamba kila uchaguzi nchini Iran katika kipindi cha miaka arobaini iliyopita umesababisha mabadiliko makubwa ya kisiasa, nchi hiyo, kwa sasa inaonekana kuwa inachungulia mabadiliko mengine makubwa.
Na kwa hiyo, tarehe 5 Julai inaweza kuwa mwanzo mpya kwa Iran na Wairani.
