Na Amir Zia
Ni wazi kwamba mauaji ya kushangaza ya mkuu wa ofisi ya kisiasa ya Hamas, Ismail Haniyeh, huko Tehran, mji mkuu wa Iran, yameleta upande mwingine hatari kwa mzozo unaoendelea Mashariki ya Kati.
Mauaji haya - yaliyotekelezwa na Israel - yanaweza kufanya kazi kama kichocheo katika kupanua vita vya Israeli huko Gaza na vina uwezo wa kusababisha mzozo mkubwa zaidi.
Iwapo hili litatokea, athari yake itasikika kote duniani moja kwa moja na kwa njia isiyo ya moja kwa moja kwa sababu ya athari zinazoweza tokea kwa bei za mafuta duniani na njia za biashara za kimataifa baharini. Hivyo, dunia na nguvu za kikanda, hasa Marekani, lazima zichukue hatua za haraka kusaidia kupunguza mvutano unaofukuta Mashariki ya Kati na kuongeza juhudi zao kumaliza vita vya Israel dhidi ya Wapalestina.
Lakini dirisha la kuingilia kati kidiplomasia linaweza kuwa dogo wakati huu.
Mauaji ya Haniyeh, ambaye alifikiriwa sana kuwa kiongozi wa wastani, na mlinzi wake yalitokea saa 2 asubuhi katika makazi ya wapiganaji wa zamani ambapo alikuwa akiishi huko Tehran, kulingana na vyombo vya habari vya serikali ya Iran.
Jengo lililokuwa likimhifadhi Haniyeh lilipigwa na “kombora la angani”, vyombo vya habari vya Iran vinaripoti.
Ukweli kwamba alikuwa huko kuhudhuria uzinduzi wa Rais wa 9 wa Iran, Masoud Pezeshkian, sio tu suala la aibu kubwa kwa uongozi wa Iran bali pia linaibua maswali kuhusu mipango yao ya usalama kwa mgeni wa thamani kama Haniyeh.
Wakati wa mauaji hayo na ishara yake vimeiweka Tehran katika hali ngumu. Kwa upande mmoja, Iran italazimika kulipiza kisasi kwa njia moja au nyingine wakati nchi hiyo inajaribu kwa bidii kuonyesha nguvu zake katika eneo hilo. Kwa upande mwingine, kuongezeka kwa mvutano kunaweza kuwa na gharama kubwa kwa Tehran, ikizingatiwa kwamba Israel inafurahia msaada wa kambi ya Magharibi inayoongozwa na Marekani.
Ingawa hakuna taarifa rasmi kutoka Israel kuhusu mauaji hayo hadi sasa, vyombo vya habari vya serikali ya Iran tayari vinanyoosha vidole kwa Tel Aviv. Israel haikubali wazi shambulio lake ndani ya Iran. Lakini imehusishwa na mauaji ya wanasayansi wa nyuklia wa Iran na makamanda wa kijeshi hapo zamani.
Dunia imeona jinsi Iran ilivyolipiza kisasi kwa shambulio la anga la Israel la Aprili 1 kwenye ubalozi wake huko Damascus, ambalo liliua makamanda saba wa Jeshi la Walinzi wa Mapinduzi wa Iran, wakiwemo majenerali wawili.
Wiki mbili baada ya shambulio la Israel, Iran ilijibu kwa mfululizo wa mashambulio ya ndege zisizo na rubani na makombora kwa Israel. Hata hivyo, ndege nyingi zisizo na rubani na makombora yalizuiliwa.
Ingawa Israel ilijibu haraka shambulio hilo kwa kushambulia kambi ya anga ya Iran, kuongezeka kwa mvutano hakukutokea. Hata hivyo, mashambulio haya ya kisasi yaliibua vita vya siri vya muda mrefu kati ya Iran na Israel hadharani.
Je, Israel na Iran wataweza kudhibiti uhasama wao kama walivyofanya Aprili mwaka huu?
Hili ni swali linalokuja na "lakini" na "ingawa" nyingi.
Serikali za Saudi Arabia na UAE, ambazo zinafanya mizani ya kidiplomasia ya hali ya juu katika vita vya Gaza, pia zinaweza kulazimika kuonyesha upande wao na labda kuchagua upande ikiwa mvutano kati ya Iran na Israeli utageuka kuwa uhasama wa wazi. Hali hiyo hiyo itakuwa kwa Pakistan, ambayo inashiriki mpaka wa magharibi wenye urefu wa kilomita 900 na Iran.
Kudumisha upande wa kidiplomasia kwa uhuru itakuwa rahisi kusema kuliko kutenda. Kuongezeka kwa mvutano kutaweka nchi nyingi za Kiislamu katika hali ngumu kwani pia zitalazimika kujiandaa kwa mshtuko wa kiuchumi wa mzozo mpana zaidi Mashariki ya Kati. Hii itakuwa hali ya kutisha kwa nchi kama Pakistan, ambazo zinakabiliwa na mgogoro mkubwa wa kipekee wa malipo. Kuongezeka kwa bei za mafuta duniani kutazidisha tu matatizo yao ya kiuchumi.
Na Iran na Israel ni sehemu moja tu ya mzozo unaowezekana, ambao nguvu za dunia zinahitaji kudhibiti kwa haraka.
Eneo la kuzingatia ni Mashariki ya Kati yenyewe na mgogoro wa muda mrefu wa Israel-Palestina. Mashariki ya Kati tayari iko kwenye kingo kwa sababu ya vita vya Israel vinavyoendelea Gaza tangu Oktoba 2023. Mauaji ya Haniyeh yamezidisha hali na kuwa pigo kwa juhudi za kusitisha mapigano huko Gaza ambazo zimekuwa zikipatanishwa kwa miezi kadhaa na Marekani, Qatar na Misri.
Mauaji ya kiongozi wake wa kisiasa yamebana zaidi chaguo la amani kwa Hamas kwani italazimika kulipiza kisasi licha ya ukweli kwamba kundi lake la silaha sasa limepungua nguvu na linabaki chini ya msongo mkubwa kutokana na vita visivyo na mwisho vya Israel huko Gaza. Hamas tayari imeita mauaji hayo kuwa ni kuongezeka kwa mvutano mkubwa na imeapa kwamba hayataachwa bila kujibiwa.
Israel haipigani tu na Hamas, pia na Hezbollah nchini Lebanon. Kundi hilo lina uhusiano wa karibu na Iran. Jumanne, Israel ilidai imeua kamanda mwandamizi wa Hezbollah katika "shambulio sahihi" huko Beirut, ambalo tayari lilionekana kuchochea kulipiza kisasi kutoka kwa kundi la Lebanon.
Kisha, kuna vikundi vingine vya Wapalestina na vilivyojihami. Mauaji ya Haniyeh yanaweza kuwahimiza kuchukua hatua dhidi ya Israel na maslahi yake si tu katika eneo hilo bali pia katika sehemu nyingine za dunia. Hatari halisi itatoka kwa vikundi vidogo, seli na watu binafsi wasio na mwongozo. Hii inamaanisha kwamba katika matokeo ya mauaji ya kiongozi wa kisiasa wa Hamas, hatari ya kulipiza kisasi imeongezeka.
Mauaji ya Haniyeh pia yanaibua swali kuhusu nia ya kitendo hicho kwani alionekana kama sura ya Hamas, ambaye nafasi yake ilikuwa muhimu katika juhudi za kidiplomasia zinazoendelea za kutafuta kusitisha mapigano huko Gaza. Alikuwa akitazamwa kama mawasiliano makuu na viongozi wengine wakuu wa Hamas, ikiwa ni pamoja na Yahya Sinwar huko Gaza.
Mauaji mawili ya mfululizo – moja la kiongozi wa Hezbollah nchini Lebanon na lingine la Hamas nchini Iran – yanaweza kusababisha kuongezeka kwa mvutano na kupanuka kwa mgogoro.
Hata hivyo, diplomasia mahiri, yenye nguvu na ya haraka bado inaweza kuzuia mgogoro huo usiende mbali zaidi. Kama Waziri wa Ulinzi wa Marekani Lloyd Austin alivyowaambia waandishi wa habari nchini Ufilipino Jumatano kwamba haamini vita ni lazima. “Nadhani kuna nafasi na fursa daima kwa diplomasia... Tutafanya kila tuwezalo kuhakikisha tunazuia mambo yasigeuke kuwa mgogoro mpana zaidi katika eneo hilo.”
Lakini je, kambi inayoongozwa na Marekani na washirika wake wa Mashariki ya Kati wataweza kudhibiti Israel na mkakati wake wa kivita?
Je, wataweza kuzuia mgogoro mpana unaonyemelea? Na je, wako katika nafasi ya kuleta amani endelevu Mashariki ya Kati kwa kuhakikisha makubaliano ya haki na yenye heshima ambayo yataruhusu Wapalestina kuishi kwa amani na heshima katika ardhi yao wenyewe?
Haya ni maswali ya msingi ambayo hayana majibu rahisi, ikizingatiwa historia ya damu na ya kusikitisha ya mgogoro wa Palestina.
Lakini kwa sasa, si tu Mashariki ya Kati, bali dunia iko kwenye kingo kwa sababu ya mauaji ya Haniyeh na athari zake zinazoweze zikatokea.
