Muchaneta Munodya, wa kijiji cha Mapfumo, katika jimbo la Masvingo, nchini Zimbabwe, alikuwa akimuuguza mtoto wake mchanga mwenye umri wa wiki mbili alipomsikia mumewe, Robert Maroyi akipiga kelele kwa maumivu na akiombea maisha yake.
Akiwa na uso ulioharibika na mikono iliyochanika, Muchaneta alijikuta akiwa pamoja na mumewe aliyejeruhiwa katika hospitali ya mkoa.
Hawako peke yao. Kwa miaka mingi, jamii zinazokaa katika maeneo yenye wanyama pori nchini Zimbabwe zimekuwa zikiishi kati ya mwamba na mahali pagumu kutokana na mapigano ya mara kwa mara na wanyama wanaovamia vijiji vyao kutafuta chakula na maji, na kusababisha migogoro ya mara kwa mara kati ya binadamu na wanyama.
Ilikuwa karibu saa nane asubuhi mnamo Julai 18, 2022, ambapo mume wa Muchaneta alisikia sauti ya kishindo kutoka kwenye zizi ambako mifugo yao inahifadhiwa. Kwa haraka akashika tochi ili kwenda kuchungulia kinachoendelea. “Mume wangu alishangaa mnyama huyo akiendelea kumkazia macho huku akiikaribia na tochi, alianza kupiga kelele za kishindo hali iliyosababisha fisi kupiga hatua chache kutoka kwenye zizi na kumrukia akaanza kurudi nyuma," Muchaneta anaiambia TRT Afrika, akikumbuka hali ya kutisha ya usiku huo.
Aliposikia mume wake akiugulia, alishika tochi nyingine, akatoka nje na kushika kijiti ambacho "alikusudia" kumlinda. “Fisi aliponiona, usikivu wake ulielekezwa kwangu kutoka kwa mume wangu ambaye alikuwa amelala chini huku mikono na uso yakivuja damu,” anakumbuka.
Jambo hilo lilimleta baba yake Muchaneta na shemeji yake, wote wawili walijitahidi kumtoa kwenye meno ya fisi aliyekusudia kutaka kumla akiwa hai. Kisha mwanawe mwenye umri wa miaka 11 alikuja na chuma ambacho alimrushia mnyama huyo na kumfanya akimbilie kwenye vichaka vilivyokuwa karibu.
Kwa mujibu wa mamlaka ya usimamizi wa mbuga na wanyamapori nchini, ZimParks, zaidi ya watu 80 waliuawa na tembo mwaka 2021 pekee, huku mamia ya wengine wakijeruhiwa na wanyama wengine kama vile mamba na fisi. Zimbabwe kwa sasa ina kiwango cha juu zaidi cha vifo kutokana na ugomvi kati ya binadamu na wanyamapori katika eneo la Kusini mwa Afrika.
Msemaji wa ZimParks, Tinashe Farawo, anasema ni vigumu kwao kujibu idadi kubwa ya simu kutoka kwa jamii zinazohitaji usaidizi katika kushughulika na wanyama pori, ikizingatiwa jinsi wanavyokosa rasilimali, kifedha na kiusadifu.
"Migogoro kati ya binadamu na wanyamapori inatokea katika kila sehemu ya nchi. Tunajitahidi kila wakati, bila shaka, kujibu ndani ya muda mfupi iwezekanavyo, lakini ZimParks ndiyo mamlaka pekee ya wanyamapori duniani ambayo haipati fedha kutoka kwa serikali kuu. Tunakula tunachoua," Farawo anaelezea, akijibu maswali kutoka kwa wanahabari katika warsha ya uhifadhi.
Ingawa baraza la mawaziri la kitaifa liliidhinisha hazina mnamo Novemba 1 mwaka jana iliyolenga kuziepusha familia kutokana na ghadhabu ya mzozo wa binadamu na wanyamapori kwa njia ya usaidizi wa mazishi na malipo ya bili za matibabu kwa wale walioathiriwa na janga hilo, wenyeji hawajafurahishwa. Kwa hivyo, msaada wa ndani kwa uhifadhi umedhoofishwa sana, hatua ambayo wataalam wanasema ina uwezo wa kuangamiza aina mbalimbali za viumbe.
Katika siku za hivi karibuni, kesi za ujangili wa kujikimu na kibiashara ambazo kwa miaka mingi zimepungua kwa kiasi kikubwa zinaibuka tena kwa kasi ya kushangaza. Utafiti uliofanywa na Fauna na Flora Zimbabwe (FafloZim), shirika la kijamii linalozingatia mazingira iliyoundwa na kundi la wanasheria wa mazingira na wataalamu wengine, uligundua kuwa wawindaji haramu zaidi walikamatwa mwaka 2022 kuliko mwaka uliopita.
Inasikitisha sana kuona kwamba angalau meno 36 yamepatikana ndani ya kipindi cha miezi 7. Meno 36 ya tembo yanatafsiriwa kuwa tembo 18 au zaidi waliokufa - ripoti ya uchunguzi inaonyesha.
Shirika hilo linahusisha ongezeko la vitendo vya ujangili na umaskini ambao unazidi kuwa mbaya kutokana na ukame unaojitokeza mara kwa mara Zimbabwe. Nchi imekuwa ikishuhudiwa kwa miaka nenda rudi sasa na hivyo kusababisha kushika kasi kwa ushindani wa chakula na maji kati ya binadamu na wanyamapori.
Wanyama wa porini kama vile tembo, simba na fisi wamekuwa wakirandaranda vijijini kwa kasi na kusababisha watu kupoteza mazao yao na wakati mwingine kuuawa wakati wakijaribu kulinda mifugo au mazao yao.
Kama matokeo ya kuongeza hasara kwa wanyamapori, jamii ambazo ziko karibu na maeneo ya hifadhi, au zile zenye wanyamapori kama Sentinel Limpopo Safari iliyoko kando ya mipaka ya Zimbabwe na Afrika Kusini, wanavamia eneo la uhifadhi, na kuua wanyama kwa ajili ya chakula na kuuzwa. Mmoja wa wakuu wa wilaya hiyo, Ketumile Mahopolo Nare, alikaririwa akisema hivi karibuni,
Mkurugenzi wa Sentinel Limpopo Safaris, Vanessa Bristow, alisisitiza hisia za mkuu wa nchi Nare, akisema kuwa na watu katika jumuiya za mitaa kukimbilia ujangili kama njia ya kurejesha hasara inayotokana na migogoro ya binadamu na wanyamapori ni maendeleo ya kukatisha tamaa.
“Wanajamii wanaamini kuwa wanyamapori ni mali yao kama jamii na hiki ndicho kinapaswa kuwa tegemeo lao, kwa vile jamii imekuwa haipati fedha kutokana na mapato yatokanayo na safari, wanahisi mahitaji yao yanasahaulika.
Ripoti ya 2021 ya Jukwaa la Wanyamapori Ulimwenguni (WWF) na Mpango wa Mazingira wa Umoja wa Mataifa (UNEP) inaonya kwamba migogoro kati ya binadamu na wanyamapori ndiyo tishio kuu kwa maisha ya muda mrefu ya baadhi ya viumbe vinavyotambulika zaidi duniani.
