By
Charles Mgbolu
Mwaka 1874, ufalme wa Asante ulishambuliwa na vikosi vya Uingereza. Uingereza ilipeleka kikosi cha msafara kilichoongozwa na Sir Garnet Wolseley dhidi ya Asantehene Kofi Karikari, Mfalme wa watu wa Asante.
Asante, kama jamii nyingine nyingi za Kiafrika wakati huo, ilikuwa chini ya kampeni kali ya Uingereza iliyokuwa inakoloni maeneo makubwa ya Afrika.
Ikulu ya Kofi Karikari ilivamiwa na vikosi vya Uingereza tarehe 26 Oktoba 1874, ikisababisha kujiuzulu kwake kutoka kiti cha ufalme. Kaka yake, Mensah Bonsu, alichukua nafasi yake. kulingana na rekodi za Jumba la Makumbusho la Uingereza.
Askari wa Uingereza waliovamia pia waliiba ufalme huo, wakiiba dhahabu na vitu vya kale vya kitamaduni ambavyo vilipelekwa Uingereza, ambapo vimekuwa vikihifadhiwa tangu wakati huo katika majumba ya makumbusho au mikononi mwa wakusanyaji binafsi.
Jumba la Makumbusho la Uingereza na Jumba la Makumbusho la Victoria na Albert ni majumba mawili maarufu ya makumbusho yanayoshikilia mkusanyiko mkubwa wa vitu vya kale vya Asante na vingine vya Kiafrika.
Majumba haya mawili yalitangaza katika taarifa ya pamoja Jumatano kwamba jumla ya vitu 32 vilivyochukuliwa kutoka mahakama ya mfalme wa Asante vitapelekwa Ghana kwa mkopo wa miaka mitatu.
"Vitu vya regalia vya dhahabu na fedha vinavyohusiana na mahakama ya kifalme ya Asante vitawekwa kwenye Jumba la Makumbusho la Kasri huko Kumasi baadaye mwaka huu kama sehemu ya mkataba wa mkopo wa muda mrefu kutoka V&A na Jumba la Makumbusho la Uingereza," yalisema majumba ya makumbusho hayo.
Vitu vya Kuvutia vya Kale
Ndani ya Jumba la Makumbusho la Victoria na Albert, sehemu inayobeba vitu vya kale vya dhahabu vinavyovutia imewekwa alama na kuonyeshwa kwa wageni wa jumba la makumbusho kama '’Dhahabu ya Asante’’.
Kipengele kimoja kinachokamata macho ni uzani wa dhahabu uliopindika kwa ustadi, unaofanana na pembe ya vita ya tembo iliyotengenezwa kwa shaba iliyoyeyuka ambayo inaangaza rangi ya dhahabu, ingawa imechakaa, inayofaa kwa kitu cha kale ambacho kimekuwepo kwa zaidi ya miaka 150.
Hata hivyo, habari za mkopo huo zimekosolewa vikali, nchini Ghana na kote Afrika, ambapo wengi wanaona ni jambo lisilokubalika na la kushangaza kuwa vitu vya kale vilivyoibwa kwa nguvu sasa vinarejeshwa kwa mkopo na Waingereza kwa wamiliki halisi.
‘’Nadhani hii ni mantiki ya kikoloni na kibeberu. Ambayo ina maana kwamba wana nguvu za kutosha, wanaweza kupora, kuvamia, kuiba, na bado wana ujasiri wa kukataa kurejesha vile walivyoiba,’’ Abdul Karim Ibrahim, mwanafunzi wa shahada ya uzamili katika Taasisi ya Masomo ya Afrika katika Chuo Kikuu cha Ghana huko Accra, aiambia TRT Afrika.
‘’Haiwezekani kabisa kwa sababu inapunguza msingi tunaoutetea. Na nadhani pia ni usaliti kwa wahenga wetu kwa pamoja, hasa wale waliojitahidi sana kuzuia hili lisitokee mwanzoni,’’ Ibrahim aliongeza.
Vitu vingi vya thamani vilivyoibiwa wakati wa vita vya Anglo-Asante vya 1874 vinawakilisha mifano bora ya ufundi wa dhahabu wa Asante na vina umuhimu mkubwa wa kitamaduni, kihistoria, na kiroho kwa watu wa Asante.
Ingawa hatua hiyo inaonekana na Jonathan Ofori, mkazi wa Kumasi, kama ''hatua ya kwanza chanya'', anaamini kuwa kwa njia isiyo ya moja kwa moja inaimarisha dhuluma ya kihistoria dhidi ya urejeshaji wa utamaduni.
''Mamlaka ya Ghana na, kwa upanuzi, Kasri la Mashie lazima yaharakishe mazungumzo haya na mamlaka za Uingereza kwa sababu hivi ni vitu vya kale vinavyounganisha Ufalme wa Ashanti na watu wake,'' Ofori aiambia TRT Afrika.
Sheria Ngumu za Uingereza
Lakini wataalamu ambao walifanya kazi kwa bidii kwa zaidi ya mwaka mmoja kufunga mkataba huu wanasema walikuwa wakikabiliana na sheria kali za Uingereza ambazo zilifanya iwe vigumu sana kwa majumba ya makumbusho ya Uingereza kurejesha vitu hivi vya kale kwa msingi wa kudumu.
'Waingereza wametunga sheria kuhusu vitu hivi, na sheria hizo ni ngumu sana. Sheria za mambo ya kale ni sheria zenye nguvu sana. Majumba ya taifa ya makumbusho nchini Uingereza hayawezi kurejesha vitu hivi kwa kudumu,'' Ivor Agyeman-Duah, mpatanishi mkuu kutoka Ufalme wa Asante, aliambia Joy News TV ya Ghana siku ya Alhamisi.
Kilio cha kuwarejesha kazi za sanaa na vitu vya kitamaduni vilivyoibwa kutoka Afrika wakati wa kipindi cha ukoloni vimezidi kupata nguvu katika miaka ya hivi karibuni.
Mnamo Aprili 2023, Finland ilirejesha mawe matakatifu yaliyoondolewa na wamishonari kutoka kwa watu wa Ovambo katika nchi ya sasa ya Namibia.
Pia, kumekuwa na shinikizo linaloongezeka la kurejesha maelfu ya hazina za kitamaduni zilizoibwa na vikosi vya Uingereza katika enzi ya ukoloni na kisha kuuza mnadani huko London na kununuliwa na baadhi ya nchi na taasisi za Ulaya.
Hazina hizi ni pamoja na maelfu ya vitu vya kale vinavyojulikana kama Benin Bronzes vilivyoibwa kutoka kwa Ufalme wa Benin katika nchi ya sasa ya Nigeria na Waingereza.
Ivor Agyeman-Duah anakubaliana na wakosoaji wanaosema kuwa vitu hivi vya kale vinapaswa kurejeshwa kwa kudumu lakini anasema jukumu la kufanikisha hili limekuwa gumu.
''Tumekuwa tukizungumza kuhusu kurejesha vitu hivi kwa karibu miaka 50, na hatujapata mafanikio yoyote. Tulihitaji kubadili mkakati njiani. Tulihitaji kuchunguza chaguo zingine,'' Ivor Agyeman-Duah anasema.
Maelfu ya vitu vya kale vilivyoibwa bado vipo nje ya nchi, lakini mazungumzo yanaendelea kuwa imara, na hivi karibuni, wanaharakati wana matumaini kuwa mataifa ya Ulaya yanayoshikilia sana hazina hizi za thamani za Kiafrika hatimaye yatatoa sikio kwa wito unaokua kutoka kwa watu wa Afrika na zaidi.
