Na Paula Odek
Katika pembe ya mbali ya kaskazini mwa Kenya, ni kukimbizana na wakati ili kuokoa wanyama walio hatarini kutoweka.
Ndani kabisa ya ardhi tambarare ya Hifadhi ya Ol Pejeta, viumbe wawili wazuri wanasimama kama mabingwa waliosalia huku maisha yao yakiatishiwa.
Faru weupe, ni mmoja wa mamalia wakubwa wa ardhini duniani. Licha ya jina lao, viumbe hawa wa kuvutia sio weupe. Wana rangi ya ngozi ya kijivu-hudhurungi.
Ukubwa wao mkubwa sana, umbo lao lenye nguvu, na pembe zao za ajabu huzifanya kuwa ishara ya nyika ya Afrika inayopendeza kutazama.
Vifaru weupe wamegawanywa katika spishi mbili: faru mweupe wa kaskazini na faru mweupe wa kusini.
Faru weupe wa kusini ndiye anayepatikana kwa wingi zaidi kati ya hao wawili, akiwa na idadi ya takriban watu 18,000 wanaopatikana hasa Afrika Kusini, Namibia, Zimbabwe na Kenya.
Kifaru mweupe wa kaskazini, cha kusikitisha, anakaribia kutoweka, huku kukiwa na wawili pekee waliosalia Duniani na wanaweza kupatikana nchini Kenya pekee.
Na baada ya kufariki kwa Sudan, faru pekee wa kiume wa kaskazini mwaka 2018, sasa ni vifaru wawili tu wa kike weupe wa kaskazini waliosalia duniani: Najin na Fatu.
Tishio kubwa
Spishi hii maalum au spishi ndogo zilipatikana kwa wingi sehemu za kati za Afrika miongo kadhaa iliyopita, Samuel Mutisya, Mkuu wa Uhifadhi katika Hifadhi ya Ol Pejeta ya Kenya anaiambia TRT Afrika.
''Hilo ni eneo kati ya Congo, kusini mwa Sudan, sehemu ya Uganda, na Chad .Hivyo ni eneo lililowekwa ndani. Tunasema zilikuwa zimeenea katika maeneo ya kati ya Afrika,'' anasema.
''Kwa bahati mbaya, eneo hilo limekabiliwa na machafuko mengi ya wenyewe kwa wenyewe kwa muda mrefu, ambayo kwa njia moja au nyingine yamesababisha hatari. Kwa sehemu kutokana na uharibifu wa makazi yao, kwa sababu ya machafuko hayo na ukosefu wa usalama ufaao, tulipoteza viumbe hao,'' mhifadhi huyo analalamika.
Wataalamu kama Mutisya wanaamini kuwa hali ya faru weupe barani Afrika imezidi kuwa mbaya kutokana na sababu mbalimbali huku uwindaji haramu wa pembe zao ukisalia kuwa tishio kubwa zaidi.
Sehemu za mwili wa faru kama vile pembe hutumika katika dawa za kienyeji na mapambo katika baadhi ya maeneo ya dunia na kusababisha biashara haramu.
Migogoro kati ya watu na mamalia kwa sasa inashika nafasi ya juu miongoni mwa matishio makuu ya uhifadhi wa wanyamapori katika sehemu fulani za Afrika, wataalam wanasema.
Jamii zinazoishi katika maeneo ya wanyamapori zinalalamikia wanyama pori hao kuvamia mashamba na makazi yao huku wataalamu wakiamini ujangili na uharibifu wa makazi ya wanyama hao ndio chanzo kikuu cha migogoro hiyo.
‘’Maisha ya binadamu yanategemea sana mifumo ikolojia na huduma za mfumo ikolojia kwa ajili ya kuishi. Na hivyo kwa maoni yangu, wanyamapori na maisha ya binadamu yanahitajiana kukamilishana na kuwepo. Kwa hivyo haungetanguliza moja juu ya nyingine. Sidhani kama ni moja kwa moja hivyo,'' Mutisya anasema.
''Naamini wanadamu wanao umuhimu wao katika mfumo. Na kuna mahali pa wanyamapori. Hivyo, wawili hao wanapaswa kutafuta kuwepo zaidi ya kushindana. Ni muhimu kwetu kufahamu kwamba mali asili ni ngumu sana,'' anaongeza.
Wataalamu wanaamini kuwa mwingiliano kati ya viumbe mbalimbali katika mfumo ikolojia huhakikisha uwiano unaohitajika kwa maisha endelevu lakini wanakubali kwamba uhifadhi ni wa gharama kubwa.
''Kama Kenya kwa mfano inapuuza makubaliano yaliyopo kuhusu bayoanuwai na kupunguza kaboni na gesi nyinginezo zinazochafua mazingira, basi tunapiga hatua moja nyuma kama jumuiya ya kimataifa. Tunahitaji kutenda pamoja. Tunahitaji kuwa na rasilimali zilizopo,’’ Mutisya anaeleza.
Wanasayansi wanatoa tumaini
Moja ya changamoto dhidi ya ukuaji wa idadi ya vifaru weupe wa kaskazini imekuwa uzazi wao polepole.
Nyuma ya pazia, juhudi za ajabu zinaendelea ili kuhakikisha uhai wa kifaru mweupe wa kaskazini. Wanasayansi, wahifadhi, na watunzaji waliojitolea wamepanga mikakati ya kuokoa wanyama walio katika hatari ya kutoweka.
Wamekuwa wakitumia mbinu za uzazi wa bandia, kwa nia ya kuongeza idadi ya spishi ndogo.
‘’Baada ya kuangalia ni kwa nini wanyama hawakushika mimba, tuligundua kwamba jike mdogo alikuwa na ugonjwa au hali ya ugonjwa kwenye nyumba ya uzazi ambao haukuruhusu utungaji mimba wa asili,’’ Mutisya anasema.
''Tuligundua kuwa tulikuwa na bahati kwamba yule jike mwingine hakupata mimba kwa sababu hangebeba mimba hadi muhula kamili kwa sababu ya changamoto za muundo wa mnyama huyo. Sehemu za nyuma au miguu ya nyuma ni dhaifu, haiwezi kuhimili ujauzito hadi muhula kamili,'' anaelezea.
Mbinu zinazotumika
Mnamo Oktoba 2015, wataalam huko Berlin walianza kukusanya mayai kutoka kwa vifaru weupe wa kusini na kuwapeleka Italia.
Baadaye wanasayansi walikamilisha mbinu ya kuunda kiinitete kinachoweza kuishi. Watafiti walitoa mayai ya Naji na Fatu - vifaru weupe wa kaskazini waliosalia - mnamo Agosti 2019 kwa ajili ya kurutubishwa na manii ya faru mweupe wa kusini.
Hii imewapa watafiti matumaini kwamba faru mweupe wa kaskazini ataweza kubeba mimba ya faru mweupe wa kusini hadi mwisho kwa sababu neno la ujauzito wa spishi mbili zina urefu sawa.
Kujaza pengo
Kuokoa vifaru weupe hakutasaidia tu katika kukuza wanyamapori, pia kutakuza utalii wa ikolojia.
Hii itazalisha mapato kwa serikali na jumuiya za mitaa na pia kuongeza ufahamu kuhusu umuhimu wa kuhifadhi viumbe hawa wa ajabu na makazi yao.
''Kuna fursa kubwa ambayo tunaweza kuziba pengo la kuwanyanyua vifaru hawa weupe na sio tu kutoka kwa uhifadhi na aina ya kibaolojia, lakini pia kuchangia katika mfumo wa ikolojia,'' Don Jooste Rhino Meneja Mradi katika shirika la uhifadhi la African Parks linasema.
Kuhifadhi faru mweupe wa kaskazini sio tu juu ya kumlinda mnyama, ni juu ya kulinda urithi wetu, mfumo wetu wa ikolojia, na usawa laini wa asili, wahifadhi wanasisitiza.
