Na Dan Hammett
Idadi ya nyakati ambazo mimi na wenzangu tumeulizwa, 'kwa nini unafanya utafiti wa ucheshi?’ haiwezi kuhesabiwa kwa kweli.
Jibu la kweli na dhahiri ni kwamba, tunafanya hivyo kwa sababu, ni furaha. Nani hataki kufurahia kazi yake?
Wakati huo huo, 'kwa kweli, kwa umakini' tunaelewa nguvu ya kicheko, utani na ucheshi.
Kwa hakika, ucheshi umedumu kila mahali na tena kwa wingi - iwe ni kama kauli za upinzani au kupinga jambo, ama njia ya kudumisha nguvu juu ya watu wanyonge, au kama njia ya kukabiliana na hali ngumu ya maisha ya kila siku.
Kote barani, tumeona jinsi ucheshi unavyozalishwa, kutumiwa na kupingwa kwa njia nyingi - jinsi utani na uhusiano wa utani unaweza kutumiwa kudumisha amani kati ya jamii, kuwapa watu njia ya kukabiliana na shida za kila siku, na jinsi uelewa tofauti wa utani unaweza kuchochea mvutano (haswa kati ya majimbo na jamii) na mwishowe wakati mwingine husababisha vurugu.
Nguvu ya ucheshi
Hata hivyo, mijadala juu ya ucheshi na siasa Afrika, mara nyingi imepunguza ucheshi kuwa tu nafasi ya upinzani au, mara nyingi zaidi, upinzani ambao usiokuwa na ushawishi mwingi zaidi ya kuwakumbusha raia juu ya nguvu ya serikali.
Tunafikiria kuhusu ucheshi wa kiafrika kwa njia nyingi na kwa wakati mmoja, na kufanya juhudi kutambua jinsi ucheshi wenyewe ni nguvu.
Hii haimaanishi kwamba ucheshi wa Kiafrika ni sawa au tofauti.
Hata hivyo, ucheshi Barani Afrika una historia ndefu na misemo mingi-kutoka kwa kazi ya Imbongi au Wawan Sarki (maana yake - mchekeshaji mkuu wa ikulu katika lugha ya Hausa) katika korti ya Mkuu wa jadi hadi uhusiano wa utani kati ya jamii, hadi kuibuka kwa vichekesho vya kusimama na katuni za kisiasa.
Kama tu maeneo mengine, ucheshi na siasa zimeunganishwa – katika kuwadhihaki wanasiasa au hafla, kama zana ya wanasiasa kudhoofisha wapinzani wao, kama mkakati wa viongozi kuonekana kufikiwa na kuwasiliana na jamii, kama njia ya raia kutafakari na kukabiliana na nyakati za mapambano, lakini pia kama njia ya burudani.
Kwa maneno mengine, ucheshi wenyewe una uwezo, na hufanya 'kazi nyingi za kisiasa' kwa njia ambazo zinaweza kuwa za maendeleo na za kurudi nyuma, mara nyingi kupitia kuongezeka kwa wakati mdogo lakini muhimu.
Katika ngazi ya kila siku, ni uwanja unaopatikana kwa ushiriki wa kijamii na kisiasa ambao unaweza kutatua tofauti katika nguvu za kiuchumi au kisiasa ili kuwapa watu fursa ya kusema ukweli kwa nguvu na madai ya hisa kwa ushiriki wa kiraia.
Hii inaweza kuwa kupitia (kushiriki) picha za viongozi wa kisiasa kwa njia zisizo za kupendeza au utani juu ya mapungufu na makosa yao.
Mwenendo unaobadilika wa ucheshi
Wakati huo huo, hata hivyo, viongozi wa kisiasa wanaweza kushirikiana na wanamuziki kufanya kama sehemu ya kudumisha nguvu kama vile kupitia mikutano ya uchaguzi ili kupata msaada kwa sababu yao au wanaweza kufanya mzaha na kutumia ucheshi dhidi ya jamii za pembeni kama njia ya kudumisha mgawanyiko wa kijamii.
Kwa hakika, ingawa wacheshi wanaweza kufurahia uhuru wa kiasi wa kuwadhihaki viongozi wa kisiasa katika baadhi ya nchi za Afrika, mahali pengine utani unaweza kuwa suala la maisha na kifo.
Katika miaka ya hivi karibuni tumeona ripoti za wachora katuni, wachekeshaji na wacheshi wengine kutekwa nyara, kupigwa, kufungwa, kuuawa, na hata kulazimishwa kwenda uhamishoni.
Hii inaonyesha nguvu ya mwisho ya ucheshi na uwezo wake wa kuwa na matokeo halisi ya ulimwengu.
Hapo zamani za kale, mamlaka za kikoloni zilitumia sheria kukandamiza utani na kejeli kwa gharama ya wasomi.
Mwisho wa enzi za ukoloni ulitarajiwa kuwezesha uhuru mkubwa zaidi wa kisiasa – na hivyo kwa ucheshi kustawi.
Hata hivyo, katika hali nyingi haikuwezekana kwani viongozi mbalimbali katika mataifa huru waliendelea kukandamiza ucheshi na utani kwa gharama ya viongozi wa kisiasa.
Hata hivyo, hivi karibuni, picha hiyo inaendelea kubadilika.
Wakati huu kuna kuongezeka kwa uvumilivu kwa baadhi ya aina ya ucheshi wa kisiasa (stand-up comedy) katika nchi mbalimbali, kuendelea kisheria na nje ya kisheria mateso ya wachora katuni, wachekeshaji, wacheshi na wengine.
Katikati ya mtiririko unaoendelea wa mabadiliko ya kisiasa katika bara zima, kumekuwa na enzi ya dhahabu kwa ucheshi wa Kiafrika?
Inaweza kusemekana kwamba sasa inatukia kuwa waigizaji wa vichekesho wamesitawi na yaweza kusemwa kuwa wamefika kiwango cha kuwa maarufu kama wanamuziki na wahubiri wenye kuvutia. Lakini kujaribu na kusema hii ni ya kipekee hivi sasa, haitakuwa sahihi.
Ucheshi daima umekuwepo katika aina mbalimbali katika kila kona ya bara.
Kitabu ambacho mimi na wenzangu Laura Martin na Zuu Nwankwo tuliandika, kinalenga kujenga na kutambua kile kilichokuwepo na kinaendelea kwa njia ya kazi ya kisiasa ya ucheshi, bila kujali juhudi zinazoungwa mkono na serikali kuunga mkono, kuvumilia au kukandamiza upinzani.
Mwandishi, Dan Hammett, ni Mhadhiri Mwandamizi katika Idara ya Jiografia, Chuo kikuu cha Sheffield, Uingereza na Mwandamizi wa Utafiti, Idara ya Jiografia, Usimamizi wa Mazingira na Mafunzo ya Nishati, Chuo kikuu cha Johannesburg, Afrika Kusini.
Kanusho: Maoni yaliyotolewa na mwandishi si lazima yaakisi maoni, na sera za uhariri za TRT Afrika.
