Katika tambarare za Hifadhi ya Taifa ya Serengeti, watalii wanavutiwa na tembo dume akiokota udongo mwekundu na mkonga wake, na kurusha vumbi hewani.
Tembo mkubwa humwaga vumbi juu ya mwili wake ili kulinda ngozi yake dhidi ya jua kali.
Super tusker mwenye umri wa miaka 45, mwenye pembe zenye uzani wa takriban kilo 50 (pauni 110) kila moja ni miongoni mwa majitu machache ambayo maisha yao yanatishiwa na wawindaji nyara.
Huku kukiwa na upinzani kutoka kwa wahifadhi, mamlaka ya wanyamapori nchini Tanzania inatazamiwa kuamua mwezi huu kama itatoa vibali zaidi vya uwindaji wa tembo aina ya super- tusker kwa mwaka ujao, hatua ambayo huenda itahatarisha thamani ya kibayolojia, kiuchumi na kijamii ya wanyama hao wakubwa.
Udhibiti wa vibali vya uwindaji
Vibali vya uwindaji vinasimamiwa na Mamlaka ya Usimamizi wa Wanyamapori Tanzania (TAWA) na Mamlaka ya Hifadhi za Taifa (TANAPA). Utaratibu huu unahusisha vibali vinavyotolewa kwa wawindaji wa michezo na kitaaluma, hasa watalii katika vitalu maalum vya uwindaji, kwa muda maalum unaoendana na msimu wa uwindaji.
Vibali hivyo ni mahususi kwa wanyama wanaowindwa, huku kukiwa na viwango vikali na masharti yaliyowekwa ili kuhakikisha usimamizi endelevu wa wanyamapori, kulingana na serikali.
Vibali hivyo vinakuja na miongozo madhubuti ya mbinu za uwindaji, maeneo na nyakati ili kuhakikisha uzingatiaji wa malengo ya uhifadhi na sheria za mitaa.
Hofu za uhifadhi
Huku kukiwa na tembo wanane pekee wa aina hii ya Super Tuskers waliosalia nchini Tanzania, wanaharakati wanaonya kuwa kuwaua kunatishia utofauti wa maumbile na mustakabali wa idadi ya tembo.
Wanatupilia mbali dhana kwamba fahali wakubwa hawaongezi tena thamani katika kundi la jeni, wakisema kwamba tembo hawa wa Super Tuskers wana jukumu muhimu la kijamii ndani ya mifugo yao, kuwazuia madume wachanga wenye hasira na kudhibiti uchokozi.
Umuhimu wa kiikolojia
Alfan Rija, profesa wa ikolojia na usimamizi wa wanyamapori katika Chuo Kikuu cha Sokoine cha Kilimo, alisema Sueper Tuskers ni spishi muhimu za kusawazisha mfumo ikolojia.
"Super tusker wana muundo wa kipekee wa maumbile ambao huhakikisha kuendelea kwa sifa muhimu kwa maisha ya mifugo. Kuwaua kunamaanisha kupoteza utajiri wa akili ya kiikolojia,” alisema Rija. Alisisitiza jukumu lao la kuongoza mifugo kwenye maji na maeneo salama ya malisho, na kuangazia faida zao za kitamaduni na utalii.
Pendekezo lenye utata
Rija ilikosoa mapendekezo yenye utata ya kuidhinisha uwindaji wa tombeo hawa wakiume kutoka pande mbili za mipaka kaskazini mwa Tanzania na Kenya, na kuyataja kuwa ni faida ya muda mfupi kwa gharama ya kubwa ya muda mrefu wa kiikolojia.
"Ni kucheza kamari na urithi wetu wa asili. Kuwaua mafahali hawa wakubwa, wazee kunamaanisha kupoteza jeni muhimu na kuharibu muundo wa kijamii wa mifugo,” alisema.
Wakati ambapo tembo wanazidi kutishiwa na mabadiliko ya hali ya hewa, upotevu wa makazi, na mahitaji ya pembe zao, wataalam wanahoji kuwa serikali inahitaji kulinda viumbe vilivyo hatarini kutoweka.
"Haina maana kuua ndovu wa kiume ambao ni sehemu ya idadi ya watu wanaovuka mipaka katika mfumo ikolojia wa pamoja bila kuzingatia mitazamo ya wadau kutoka nchi nyingine," alisema Rija.
Uhifadhi dhidi ya maslahi ya kiuchumi
Mjadala kuhusu kuwinda nyara nchini Tanzania una utata. Ingawa wanaounga mkono wanahoji kuwa inaweza kuzalisha mapato na kutoa motisha kwa ajili ya uhifadhi wa makazi, wakosoaji wanasema hatua kama hizo zinahatarisha viumbe adimu, kama vile tembo wa Super Tuskers wakubwa, ambao majukumu yao ya kiikolojia yanapita thamani ya fedha.
"Super tusker ni muhimu kwa mfumo wetu wa ikolojia. Uwepo wao husaidia kudumisha uwiano wa makazi yetu ya asili, kukuza bioanuwai na kusaidia wanyamapori wengine. Tunahitaji kutanguliza uhifadhi badala ya unyonyaji ili kuhakikisha kwamba vizazi vijavyo vinaweza kufaidika kutokana na kuwepo kwao,” alisema Simon Lugandu, mhifadhi katika Jumuiya ya Uhifadhi wa Wanyamapori Tanzania.
Mjadala wa kiuchumi na kimaadili
Ulimwenguni, wanaharakati wa wanyamapori wanasisitiza umuhimu wa kulinda pembe bora za Afrika, na kupiga vita upotevu wa viumbe hai na usafirishaji haramu wa wanyamapori.
Wahifadhi wanasema kuwa kuwaondo Tembo wenye pembe kuu kunaweza kuleta uhaba wa vinasaba ikizingatiwa kwamba kuna wachache waliosalia.
Wakati ada ya nyara ya kuwinda tembo mkubwa nchini Tanzania inagharimu takriban dola 20,000, wahifadhi wanasema thamani ya maisha ya tembo wa kawaida kutoka kwa utalii inakadiriwa kuwa $1,607,625.
"Kuua tembo wakubwa kwa ajili ya kuwinda nyara ni makosa kimaadili. Tuwalinde na sio kuwanyonya,” alisema Lugandu.
Gharama ya uhifadhi
Kulinda kila Tembo aina ya super tusker kunagharimu takriban $50,000 kila mwaka, ikijumuisha hatua za kupambana na ujangili, utunzaji wa mifugo na uhifadhi wa makazi, kulingana na TANAPA.
"Kuna meno nane pekee yaliyosalia nchini Tanzania," alisema Deodath Assey, mwanabiolojia wa wanyamapori katika TANAPA. Ikiwa zimetengwa kwa ajili ya kuwinda nyara, thamani yao ya kiuchumi itapanda hadi $200,000 kila moja. Hata hivyo, tafiti zinaonyesha kwamba thamani ya kiuchumi ya tembo hai kwa uchumi wa ndani ni kubwa.
Msururu wa mauaji ya Tembo wa Super Tuskers nchini Tanzania yameibua vita vya kimataifa kuhusu uwindaji wa nyara na nafasi yake yenye utata katika uhifadhi.
Baadhi ya wahifadhi wanaamini kuwaua wanyama hawa wa ajabu haipaswi kuruhusiwa. Wengine wanasema uwindaji unaodhibitiwa,unaweza kuchangia maisha ya muda mrefu ya tembo kwa kutoa kazi kwa wenyeji na motisha kwa makazi kuhifadhiwa.
Mgogoro huo ulianza kupamba moto mwaka jana wakati serikali ya Tanzania ilipomaliza mkataba usio rasmi wa miaka 30 na Kenya kwa kuruhusu wawindaji kuwapiga risasi kihalali angalau mbili kati ya 10 waliosalia.
Kundi hilo ni kundi la watu wanaovuka mpaka wanaohama kati ya Kenya na Tanzania, ambapo sheria za wanyamapori zinaruhusu uwindaji wa nyara kwenye vitalu vya wanyamapori vilivyopigwa mnada kwa wawindaji wa kigeni.
"Tembo waliolengwa walikuwa miongoni mwa fahali wakubwa zaidi, wakubwa zaidi," kikundi cha wahifadhi waliandika katika barua ya kukashifu hasara yao, iliyochapishwa katika jarida la Science mnamo Juni.
Wahifadhi wanaitaka Tanzania kuacha kutoa vibali vya uwindaji vinavyosababisha mauaji ya tembo wanaovuka mpaka, wakisisitiza kuwa inachukua miaka 35 kwa tembo dume kufikia ukubwa na uzoefu wa kuzaliana kila mwaka.
Ndama wengi huzaliwa na madume hao wachache wakubwa wanaotafutwa na wawindaji wa nyara.
Wanyama hawa wakubwa pia huunda muundo wa msingi wa jamii ya tembo, wakianzisha na kuratibu mienendo na shughuli za watu walio na uhusiano wa karibu.
Walifanyiwa tafiti tangu kuzaliwa kwao katika miaka ya 1970 na 1980, tembo dume waliouawa walilengwa kwa urahisi na wawindaji kutokana na uhusiano wao na wale wa kike wanaoshikilia tamaa au watafiti.
Huku mamlaka za wanyamapori nchini Tanzania zikikabiliana na maamuzi muhimu, hatima ya tembo wake wa Super Tuskers inaning'inia kwenye mizani.
Chaguo kati ya faida ya kiuchumi ya muda mfupi na uendelevu wa ikolojia wa muda mrefu ni dhahiri.
Hata hivyo, kati ya changamoto hizo, bado kuna tumaini –– tumaini lililokita mizizi katika hatua za pamoja, sera iliyoarifiwa na dhamira thabiti ya kuhifadhi maajabu ya asili ambayo yanafafanua bioanuwai ya sayari.
