Na Coletta Wanjohi
TRT Afrika, Istanbul Uturuki
Viongozi wa serikali na mataifa ya bara la Afrika wanakutana kwa ajili ya mkutano wa kilele wa mwaka wa 2024 nchini Ethiopia huku uthabiti wa muungano huo wa kibara ukiwa na changamoto.
" Kudhoofika kwa taasisi zetu za utawala wa kikanda na bara unaonekana", mwenyekiti wa Tume ya Umoja wa Afrika Moussa Faki Mahamat aliaambia baraza Kuu la Umoja wa Afrika,wakati wa ufunguzi wa kikao chao tarehe 14 Februari 2024.
Baraza hilo, linalojumuisha mawaziri wa mambo ya nje wa bara hilo lilikuwa likiandaa ajenda za mkutano wa wakuu wa nchi wa AU mnamo tarehe 17 na 18 Februari.
AU inatambua jumuiya nane za Kiuchumi za Kikanda .
Hizi ni pamoja na Umoja wa Kiarabu wa Maghreb, Soko la Pamoja la Mashariki na Kusini mwa Afrika (COMESA), Jumuiya ya Nchi za Sahel-Sahara (CEN-SAD), Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC), Jumuiya ya Kiuchumi ya Nchi za Afrika ya Kati (ECCAS), Jumuiya ya Kiuchumi ya Nchi za Afrika Magharibi (ECOWAS), Mamlaka ya Kiserikali ya Maendeleo (IGAD) na Jumuiya ya Maendeleo ya Kusini mwa Afrika (SADC).
"Zote ziliundwa kabla ya kuzinduliwa kwa AU (2002), zimeendelea kibinafsi na zina majukumu na miundo tofauti. Madhumuni ya Jumuiya hizi ni kuwezesha ushirikiano wa kiuchumi wa kikanda kati ya wanachama wa kanda binafsi na kupitia Jumuiya ya Kiuchumi ya Afrika,” AU inaeleza kwenye tovuti yake.
Kudhoofika kwa nguzo za bara?
Katika ukanda wa Afrika Magharibi jumuiya ya kanda ya ECOWAS inakabiliwa na changamoto ya kujitoa kwa nchi tatu wanachama, ambazo ni Mali, Burkina Faso na Niger.
Wamekataa hata kuheshimu notisi ya mwaka mmoja ambayo mwanachama anapaswa kutoa kabla ya kuondoka.
Nchi ambazo ziko chini ya utawala wa kijeshi zilishutumu muungano huo kwa "ukosefu wa uungwaji mkono madhubuti katika mapambano dhidi ya ugaidi" na kupotoka kutoka kwa maadili yake ya msingi.
“Ukiitazama kwa jinsi AU hasa baraza la amani na usalama lilivyoshughulikia masuala hasa mabadiliko ya kikatiba ya serikali itakuwa sawa kusema kwamba kuna sababu ya baadhi ya nchi hizi kusema hivyo," Tsion Hagos mkurugenzi wa programu wa Amani Africa anaiambia TRT Afrika.
Amani Africa ni shirika lenye utaalamu juu ya Umoja wa Afrika. Chad ambayo pia iko chini ya utawala wa kijeshi haikuwahi kusimamishwa shughuli za AU kama ilivyo kawaida, kwa nchi iliyo chini ya utawala wa kijeshi.
Nchi hizo tatu pamoja na Guinea na Gabon zimesimamishwa katika shughuli za Umoja wa Afrika wakati Chad ambayo imekuwa chini ya utawala wa kijeshi tangu 2021 wakati rais wake alikufa bado ni mwanachama hai.
"Kwa AU huu ni wakati wa kuchukua mafunzo ya kweli kutokana na kile kilichotokea na thamani ya uthabiti kwa sababu unaporudi nyuma kwenye kile ulichofanya kawaida au mfumo wako wa kawaida unakuwa mfano kwa wengine kufuata hasa tunapotafuta umoja zaidi,” Hagos anaiambia TRT Afrika.
Suala la uhuru
Katika eneo la Mashariki mwa Afrika mnamo Januari 2024 Sudan ilisimamisha uanachama wake kwa muda kutoka kutoka kwa Mamlaka ya Maendeleo ya Kiserikali (IGAD).
Hiki ndicho chombo kilichopewa jukumu na AU kuongoza juhudi za kumaliza mzozo kati ya viongozi wa Wanajeshi wa Sudan na Vikosi vyaRapid Support Forces tangu Aprili 2022, ikiwa vita vyao vimetumbukiza nchi katika mgogoro wa kibinadamu.
Kwa upande mwingine Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo ambayo ni mwanachama wa Jumuiya ya Afrika Mashariki ilikataa kuongeza muda wa jeshi la Kikanda la Jumuiya ya Afrika Mashariki baada ya awamu yake kuisha tarehe 8 Disemba.
Rais wa DRC aliishutumu kwa "kutokuwa na ufanisi na kushirikiana na waasi." Kikosi hicho kilikuwa kimetumwa nchini humo Julai 2022 na nchi za Afrika mashariki kwa lengo la kuisaidia DRC katika tishio lililosababishwa na makundi mengi ya waasi wakiwemo M23.
DRC ilisema inafurahia kuona SADC ikipokea kijiti kutoka kwa EACRF. Kanda hiyo imeanza majukumu yake toka Februari 2024, nchini DRC.
“Najiuliza swali na kukuuliza wewe. Tangu lini na kwa muda gani jengo hilo litasimama na kupinga kuporomoka kwa nguzo zake na misingi yake?” Faki aliwauliza mawaziri wa mashauri ya kigeni mjini Addis Ababa.
Uingiliaji kati wa kijeshi katika nchi yoyote mwanachama wa Kiafrika unatokana na utashi na mwaliko wa nchi hiyo.
Vitendo vya kuunda Umoja wa Afrika vinatambua usawa wa Kifalme wa nchi wanachama wake. Inatambua kuwa nchi ina haki ya kutetea mamlaka yake, uadilifu wa eneo na uhuru wake.
Kwa hivyo hii inazipa nchi wanachama uwezo wa kutozingatia maamuzi yaliyotolewa na umoja wa Afrika au mifumo yao ya kikanda.
"Hii ni moja ya wakati ambapo unajiuliza, je, AU ni shirika lisilo la kibinaadamu kabisa? Kwa sababu ni wakati huo tu ambapo wanachama wanataka kutoa kiwango fulani cha uhuru wao kwa Muungano lakini bila hivyo, AU itaendelea kukabiliwa na changamoto,” Hagos anaeleza.
Wataalamu kwa kiasi wanalaumu matukio ya nchi wanachama kutoheshimu maamuzi ya AU juu ya kutokuwepo kwa kikosi cha kijeshi cha bara la Afrika, maarufu African Standby Force.
"AU bado iko nyuma na inakabiliwa na changamoto katika uendeshaji wa Kikosi cha Kudumu cha Afrika, hii pia inaweza kuwa sehemu ya changamoto hapa," anaelezea Hagos.
Kikosi cha Kudumu cha Afrika kilizungumzwa na AU kuwa kikosi cha kulinda amani cha bara kitakachotumwa barani Afrika wakati wa machafuko. Walakini tangu 2003, bado haijatumika.
"Bila shaka kuwa na kikosi hiki si lazima kushughulikie maombi ya uhuru wa kitaifa lakini kama kungekuwa na njia iliyopangwa sana ya kupeleka vikosi, kama nguvu zote kutoka kwa kila jumuiya ya kiuchumi ya kikanda na utaratibu wa kikanda ungetumwa kutoka ASF kama ilivyokusudiwa. kuwa, basi ingeepusha mvutano huu kati ya kambi za kikanda kama tunavyoona nchini DRC,” Hagos anaongeza.
Kwa upande mwingine hata hivyo, wataalam wanasema kuna haja ya majadiliano ya wazi katika bara juu ya wapi jukumu la mifumo ya kikanda inapaswa kuishia.
Baraza la Amani na Usalama la Umoja wa Afrika limelaumiwa kwa kuidhinisha maamuzi yote yaliyofanywa katika ngazi ya kanda, badala ya kuwa chombo cha mwisho kinachoamua kama uamuzi uliotolewa ni halali au la.
