Na Sylvia Chebet
Shirika la Afya Ulimwenguni (WHO) linatabiri kuwa kunaweza kuwa na visa milioni 35 vya saratani mnamo 2050, kutoka kwa wastani wa milioni 20 mnamo 2022.
Shirika la Kimataifa la Utafiti wa Saratani la WHO (IARC) linasema hii inaweza kusababisha vifo vinavyokadiriwa kufikia milioni 18.5 ikilinganishwa na milioni 9.7 mwaka 2022.
"Ripoti hii si habari njema na kusema kwamba inatisha, itakuwa ni jambo lisiloeleweka." David Makumi, mlezi wa Wauguzi wa wagonjwa wa Saratani - Kenya Chapter anaiambia TRT Afrika.
"Kwa hakika ni wito wa juhudi za haraka na za lazima ili kushikilia hali ambayo inakaribia kulipuka kupita kiasi kwa kasi na haswa kwa nchi za kipato cha kati na cha wastani kama Kenya na zingine katika eneo la Afrika."
Kulingana na makadirio hayo, Afrika ndilo eneo ambalo lina uwezekano wa kuona ongezeko la asilimia kubwa la visa vya saratani mnamo 2050, na kuongezeka kwa karibu 140% hadi milioni 2.8. Mwaka 2022, kanda hiyo ilikuwa na kesi zinazokadiriwa kufikia milioni 1.2.
Zilichapishwa kufuatia uchunguzi wa WHO kutoka nchi 115 ambao ulionyesha kuwa nyingi hazifadhili vya kutosha huduma za saratani na matibabu kama sehemu ya chanjo ya afya kwa wote.
Saratani za kawaida ulimwenguni
Ripoti ya WHO inaonyesha kuwa aina kumi za saratani kwa pamoja zinachangia karibu theluthi mbili ya visa vipya na vifo ulimwenguni mnamo 2022.
Saratani ya mapafu iligundulika kuwa ndiyo aina ya kawaida zaidi duniani kote ikiwa na visa vipya milioni 2.5 na vifo milioni 1.8. Ilichangia zaidi ya 12% ya kesi zote mpya na 18.9% ya vifo.
Saratani ya matiti ilishika nafasi ya pili kwa kutokea, ikiwa na visa milioni 2.3, kote ulimwenguni au 11.6%, lakini ilichangia 6.9% ya vifo.
Saratani ya utumbo mpana ilikuwa ya pili kwa kusababisha vifo vya saratani, ikifuatiwa na saratani ya ini, matiti na tumbo.
Saratani ya shingo ya kizazi ilikuwa saratani ya nane kwa wingi duniani, ikiwa ni saratani ya tisa kwa kusababisha vifo vingi vya saratani, na saratani inayowapata wanawake wengi zaidi katika nchi 25, nyingi zikiwa za Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara.
Ukosefu wa usawa na uwekezaji
Makadirio ya IARC - yaliyotolewa kabla ya Siku ya Saratani Duniani mnamo 4 Februari - pia yalifichua kukosekana kwa usawa, haswa katika saratani ya matiti.
Mmoja kati ya wanawake 12 katika nchi zenye kipato cha juu wana uwezekano wa kupatikana na ugonjwa huo maishani mwao na mmoja kati ya 71 atakufa kutokana na ugonjwa huo, shirika hilo lilisema. Ni mwanamke mmoja tu kati ya 27 katika nchi za kipato cha chini ndiye anayeweza kupata utambuzi mzuri wa saratani ya matiti, mmoja kati ya 48 anaweza kufa.
Wanawake hawa "wako katika hatari kubwa zaidi ya kufa kutokana na ugonjwa huo kutokana na utambuzi wa kuchelewa na upatikanaji duni wa matibabu bora," alisema Dk. Isabelle Soerjomataram, Naibu Mkuu wa Tawi la Uchunguzi wa Saratani katika IARC.
Utafiti wa WHO pia ulifichua ukosefu mkubwa wa usawa duniani katika huduma za saratani. Kwa mfano, nchi zenye mapato ya juu zilikuwa na uwezekano wa hadi mara saba zaidi wa kujumuisha huduma zinazohusiana na saratani ya mapafu katika vifurushi vyao vya faida za kiafya.
Mkurugenzi wa Idara ya Magonjwa Yasiyo ya Kuambukiza Dk Bente Mikkelsen alisema: "WHO, ikiwa ni pamoja na mipango yake ya saratani, inafanya kazi kwa bidii na serikali zaidi ya 75 kuandaa, kufadhili na kutekeleza sera za kukuza huduma ya saratani kwa watu wote." uwekezaji.
Matunda ya kunyongwa chini
Makumi, ambaye pia alihudumu katika Taasisi ya Kitaifa ya Saratani ya Kenya anashauri kwamba nchi za kipato cha chini na cha kati zinapaswa kuweka rasilimali na juhudi katika kuzuia.
"Hili linaweza kutekelezeka. Hili ndilo tunaloita tunda linaloning'inia chini. Sisi kama nchi za Kiafrika na sehemu nyingine za dunia, iwapo tutaathirika sana kwa sababu hatuna miundombinu stahiki au hata rasilimali watu, bado kun amambo mengi sana ambayo tunaweza kufanya," Dk Makumi anasema.
Kwa mfano, wanawake na wasichana wanaweza kuzuia saratani ya shingo ya kizazi, saratani ya 8 kwa wingi duniani, kwa kuchukua chanjo ya HPV. Nchini Kenya, chanjo hiyo inatolewa bila malipo katika hospitali za serikali.
"Ni ndani ya uwanja wetu wa sayansi na uwezo kama nchi, kama jumuiya kuondoa saratani ya mlango wa kizazi kutoka kwa uso wa dunia," anaongeza.
Chanjo ya Hepatitis B pia ni kinga dhidi ya saratani ya ini. Kando na chanjo, kuzuia uchafuzi wa hewa kungesaidia sana kulinda idadi ya watu dhidi ya saratani, wataalam wanapendekeza.
Sababu za hatari
“Tumezungumza kuhusu uchafuzi wa hewa hata katika mazingira ya mabadiliko ya hali ya hewa, lakini kubwa zaidi sasa, uchafuzi mwingi wa hewa unasababisha baadhi ya saratani ambazo tunaziona,” aeleza.
Kando na uchafuzi wa hewa, tumbaku, pombe na uzito kupita kiasi zimeorodheshwa kama sababu kuu za saratani. Hii inahitaji mabadiliko ya haraka ya mtindo wa maisha.
Makumi, Mkurugenzi Mtendaji wa Faraja Cancer Support Trust anasema, "sehemu kubwa ya saratani na magonjwa yasiyo ya kuambukiza yanahusiana na kile tunachokula."
"Kama nchi tunaweza kuweka mikakati madhubuti ya kisera, kwa mfano, kuweka lebo na taarifa za sukari, vinywaji vya sukari, kile tunachokiita kwa kawaida soda. Tunapaswa kushughulikia hili kwa sababu ni vichochezi vya unene na unene, tunajua ni hatari kwa saratani. na magonjwa mengine mengi yasiyoambukiza,” anasema.
Makumi anaelezea tumbaku kama "kansa ya daraja la kwanza." Kulingana na yeye, tumbaku ''kwa kweli inachukua nafasi ya juu ya visababishi vya saratani pamoja na pombe."
Faida badala ya maisha
Tumbaku inajulikana kusababisha aina 16 za saratani, na kama Makumi anavyoona, tasnia ya tumbaku inasukumwa na kanuni ya 'faida juu ya maisha'.
"Makampuni makubwa ya tumbaku, mashirika ya kimataifa yamejipanga na kimsingi tuyaite haya yalivyo, serikali za ubadhirifu na za kupindisha mkono ambazo zina rasilimali chache, kwamba msipofanya hivi tutaondoa uwekezaji wetu," anasema.
Makumi anaona kuwa majina ya kifahari na vifungashio vinavutia watu wengi zaidi kwa bidhaa hii hatari.
"Iwapo tunazungumzia toleo la kielektroniki, vijiti vya sigara au ugoro aina yoyote ambayo watu wanatumia na hasa Gen Z, tumbaku ni tumbaku," Makumi anafafanua.
Hamasisho juu ya saratani
Wataalamu wanasema mkazo zaidi juu ya ufahamu wa umma kwa ujumla kuhusu sababu, dalili na matibabu ya saratani ni muhimu.
“Januari kwa mfano ni mwezi wa kufahamu saratani ya mlango wa kizazi, lakini hatuwezi kuwa na anasa ya kuelekeza nguvu zetu ndani ya mwezi mmoja tu halafu tunalala kwa miezi 11 ijayo, tunatakiwa kuhakikisha mazungumzo haya yanafanyika siku zote, kila siku, kila mahali," mtaalam wa matibabu anasema.
Makumi anaamini kuwa saratani ya matiti imeorodheshwa kama saratani inayojulikana zaidi barani kwa sehemu kutokana na kampeni nyingi za uhamasishaji zinazoizunguka.
Anafafanua kuwa kampeni hizi zimesababisha wanawake wengi kujitokeza kwa uchunguzi, jambo ambalo huongeza uwezekano wa kutambuliwa.
Ingawa ni saratani ya pili kwa wingi, inaua watu wachache ikilinganishwa na saratani ya mapafu, ini na utumbo mpana, kielelezo cha utambuzi wa mapema unaoweza kuongeza uwezekano wa kupona.
"Pia inazungumzia tabia ya wanawake ya kutafuta afya bora. Wanawake wana uwezekano mkubwa wa kujitokeza kama wana tatizo tofauti na saratani nyingine," Makumi anasema.
Wanaume zaidi wameonyeshwa kuugua saratani ikilinganishwa na wanawake. Ripoti ya hivi punde kutoka kwa Shirika la Kimataifa la Utafiti wa Saratani la WHO linaonyesha wanaume milioni 5.4 walifariki mwaka 2022 ikilinganishwa na wanawake milioni 4.3.
Saratani kumi zinazotokea mara nyingi zaidi barani Afrika
- 1. Matiti 40.38 2.
- Shingo ya Uzazi 26.2%
- Tezi dume 29.9%
- Ini 8.4%
- Utumbo mpana 8.2%
- NHL 5.0%
- Mapafu 6.2%
- Kibofu 4.6%
- Tumbo 4.0%
- Leukemia 3.1%
