Umati wa watu ulimiminika Anitkabir, katika kaburi la Ataturk linaloangalia mji mkuu wa Ankara, kutoa heshima zao. / Picha: AA

Mustafa Kemal Ataturk, mwanzilishi na kiongozi wa Jamhuri ya Uturuki, aliingia katika historia sio tu kama kamanda aliyefanikiwa kuongoza Vita vya Uhuru wa taifa la Uturuki lakini pia kama mwanasiasa aliye na mapinduzi makubwa.

Kama ilivyo kawaida kila Novemba 10 nchini Uturuki, maisha ya kila siku yalisimama saa 0605GMT (saa tatu na dakika tano asubuhi kwa saa za huko), huku ving'ora vikilia kuashiria wakati kamili wa kifo cha Ataturk akiwa na umri wa miaka 57, na mamilioni ya watu kote nchini walinyamaza kwa dakika mbili.

Huko Anitkabir, katika kaburi la Ataturk linalotazama mji mkuu Ankara, Rais Recep Tayyip Erdogan aliongoza hafla rasmi ya kumuenzi kiongozi huyo mwenye maono.

"Mpendwa Ataturk, katika kumbukumbu ya miaka 85 ya kifo chako, kwa mara nyingine tena, tunakumbuka kwa heshima utu wako uliotukuka, wenzako waliotupigania, mashujaa walioangukia taifa letu, na wazee waliomwaga damu yao kwa maadili sawa," aliandika katika kitabu cha kumbukumbu.

Rais Erdogan aliweka shada la maua kwenye kaburi hilo na akajiunga katika muda wa ukimya wa marehemu kiongozi huyo kabla ya kushiriki katika wimbo wa taifa wa Uturuki pamoja na ujumbe mashuhuri wa wanasiasa wa Uturuki.

Ataturk alizaliwa mwaka 1881 katika mji wa Ugiriki wa Thessaloniki, wakati huo sehemu ya Dola ya Ottoman, kama mtoto wa Ali Riza Efendi na Zubeyde Hanim.

Baba yake alifariki wakati Mustafa Kemal alipokuwa mvulana mdogo. Elimu yake ya kijeshi ilianza mwaka 1893 alipoandikishwa katika shule ya kijeshi huko Thessaloniki.

Pamoja na ujuzi wa kijeshi, Ataturk pia alijifunza lugha ya Kifaransa. Aliendelea na masomo yake katika Shule ya Kijeshi ya Istanbul na kisha kuhitimu kama luteni mwaka wa 1902.

Kwa ujuzi wake wa ajabu, Ataturk alipanda vyeo vya kijeshi haraka, na kuwa kapteni mwaka wa 1905.

Watu wa Uturuki kote nchini walisimama kwa tafakuri ya dakika mbili kutoa heshima zao kwa rais wa kwanza anayeheshimika sana wa Jamhuri hiyo, ambayo mwezi uliopita tu iliadhimisha miaka 100 tangu kuanzishwa kwake/ Picha AA 

Mwaka wa 1911 uliashiria hatua muhimu katika maisha ya Ataturk alipopigana na Waitaliano huko Tripoli na kushinda ushindi mkubwa, akithibitisha ujuzi wake katika uwanja wa kijeshi.

Alivuta hisia za wasaidizi wake kwa huduma zake bora kufuatia kuanza kwa Vita vya Balkan mwaka wa 1912.

Akiwa mkuu, alichukua jukumu kubwa katika kutwaa tena majimbo ya Dimetoka na Edirne.

Mnamo 1914, wakati Ataturk alikuwa mshiriki wa kijeshi huko Sofia, Vita vya Kwanza vya Ulimwengu vilianza, na washirika walipeleka askari kwenye Peninsula ya Gallipoli wakati kampeni ya Dardanelles (Canakkale) ilianza.

Katika barua kwa Kaimu Kamanda Mkuu Enver Pasha, Ataturk aliomba kwenda vitani na hapo kusimamisha kazi yake huko Sofia.

Saa tatu na dakika tano asubuhi, ving'ora vililia kote nchini kuashiria wakati kamili wa kifo cha Ataturk akiwa na umri wa miaka 57/ Picha AA 

Wanajeshi wa Ataturk na Uturuki waliandika historia kwa kuonyesha upinzani wa ajabu.

Agizo la Ataturk kwa askari wake vitani bado linajirudia katika mioyo ya Waturuki wote:

"Sikuagizi kushambulia. Ninakuamuru ufe."

Nyota yake iliendelea kung'aa wakati wa huduma zake kaskazini-magharibi mwa mikoa ya Edirne na kusini mashariki mwa Diyarbakir mnamo 1916, na kumletea cheo cha meja jenerali mwaka huo huo.

Alipigana dhidi ya jeshi la Uingereza huko Damascus mnamo 1918, na akaongoza upinzani uliofanikiwa dhidi yake.

Kufuatia kukaliwa kwa Istanbul na Washirika mnamo 1919, Ataturk alikwenda katika mkoa wa kaskazini wa Samsun kama mkaguzi wa jeshi la 9, akibadilisha kabisa maisha yake na, mwishowe, Uturuki.

Watu huko Istanbul walikusanyika katika Jumba la Dolmabahçe, ambapo kiongozi mkuu aliaga miaka 85 iliyopita/ picha AA 

Baada ya kutangaza kwamba ukombozi wa nchi hiyo kutoka kwa majeshi yanayoikalia kwa mabavu utawezekana tu kupitia mapenzi ya watu, aliandaa kongamano mbili - katika miji ya Sivas na Erzurum - ambapo vita vya uhuru na mustakabali wa nchi vilijadiliwa.

Mnamo Aprili 23, 1920, Bunge Kuu la Kitaifa la Türkiye lilianzishwa, na Ataturk alichaguliwa kuwa mkuu wa serikali na spika wa bunge, ambayo ilimwezesha kupitisha sheria muhimu za kushinda vikosi vya uvamizi.

Mapambano ya uhuru wa Uturuki yalianza Mei 15, 1919, wakati risasi ya kwanza dhidi ya vikosi vya Ugiriki vilivyokuwa vikali ilipofyatuliwa na Hasan Tahsin, mwandishi wa habari wa Kituruki ambaye aliuawa muda mfupi baada ya hatua yake.

Nchini kote, watu walisimama barabarani au walisimama kimya katika maeneo yao ya kazi ili kukumbuka Ataturk/ Picha AA

Jeshi la Uturuki, chini ya uongozi wa Ataturk, lilishinda vita vya ajabu dhidi ya vikosi vinavyokalia - ikiwa ni pamoja na vita vya kwanza na vya pili vya Inonu, Sakarya, na Mashambulizi Makuu - hadi 1923 wakati Mkataba wa Lausanne ulitiwa saini Julai 24.

Mafanikio ya ajabu kwenye uwanja wa vita yalisababisha uhuru wa Uturuki, na Jamhuri ya Uturuki ilianzishwa mnamo Oktoba 29, 1923.

Ataturk alikua rais wa kwanza wa Jamhuri na alihudumu katika wadhifa huo hadi Novemba 10, 1938, alipoaga dunia huko Istanbul akiwa na umri wa miaka 57.

Ataturk aliadhimishwa kwa sherehe katika chumba chake katika Jumba la Dolmabahçe, ambapo aliaga dunia. Baada ya sherehe za ukumbusho, chumba kilifunguliwa kwa wananchi/ Picha AA

TRT Afrika