By Mustapha Musa Kaita
Moja ya mambo muhimu katika uchaguzi wa mwaka huu nchini Nigeria ni kukosekana kwa pesa mikononi mwa wananchi wanasiasa. Hali hii isiyo ya kawaida ilikuwa matokeo ya benki kuu ya nchi hiyo kuanzisha noti mpya za sarafu zilizoundwa upya na kuzilazimisha zile zilizopo kurudi kwenye mfumo wa benki.
Umauzi huu ulipitishwa wiki chache tu kabla ya uchaguzi wa rais mnamo Februari 25, iliyoshindwa na wa mgombea wa chama tawala cha APC Bola Tinubu, ambaye atamrithi Muhammadu Buhari atakapoondoka madarakani mwezi Mei baada ya kukamilisha mihula miwili ya uongozi.
Kubadilishana kwa sarafu nchini Nigeria kulikuja na matatizo mengi ya kifedha wakati wa uchaguzi - jambo lisilo la kawaida katika nchi hii inayojulikana kwa "siasa za pesa" kwa miongo kadhaa. Noti za sarafu za zamani zilitoweka haraka na zile mpya zilikuwa chache katika mzunguko. Benki Kuu ya Nigeria haikuunda upya sarafu pekee, pia ilidhibiti kiasi cha uondoaji wa fedha za kila siku na kila wiki kutoka kwa benki katika uchumi mkubwa zaidi barani Afrika.
Serikali ya Nigeria ilisema ilibadilisha muundo wa sarafu ili kukabiliana na bidhaa ghushi, ukosefu wa usalama ulioenea, utakatishaji fedha haramu na mfumuko wa bei. Lakini muda - kabla tu ya uchaguzi wa kitaifa - ulihakikisha hatua hiyo ina zaidi ya athari za juu juu za kisiasa katika demokrasia kubwa zaidi ya bara. Wengine wanasema ilifanya ununuzi wa kura kuwa mgumu nchini Nigeria.
Mwangalizi wa uchaguzi katika mji wa kaskazini wa Kaduna Abubakar Ibrahim alisema kiasi cha fedha kilichotumika katika uchaguzi wa mwaka huu ni "kidogo" na kura za awali. Alisema inaweza kuwa kwa hakukuwa na fedha za kutosha katika sababu kutokana na sera mpya ya sarafu. Katika chaguzi zilizopita, baadhi ya fedha za wanasiasa wangeonekana wakigawana taslimu na wapiga kura.
Kulingana na mwangalizi huyo, ununuzi wa kura ulikuwa wa kawaida katika vitengo kadhaa vya kupigia kura katika maeneo ya mijini, lakini mwaka huu ulikuwa tofauti kwa sababu "fedha zilikuwa chache na chakula hakikuweza kugawanywa kwa uwazi". Kizuizi kingine kilikuwa uwepo wa watendaji wa kupambana na ufisadi, haswa mijini.
Kubadilisha mikakati
Licha ya hatua hizo na athari yake inayoonekana, kesi za ununuzi wa kura ziliripotiwa - na pesa taslimu na vifaa vya nyumbani vilibadilisha mikono. Hii inaonekana katika mikoa yote ya nchi na ilihusisha vyama vyote vya siasa.
Mpiga kura katika jimbo la kaskazini la Kano ambaye hakutaka jina lake litajwe aliiambia TRT Afrika kwamba alishuhudia pesa zikitolewa kwa wapiga kura, lakini yeye mwenyewe hakupokea.
Katika mkesha wa uchaguzi wa urais, polisi wa Nigeria walimkamata mwanasiasa mkuu katika jimbo la kusini la Rivers - mojawapo ya matajiri zaidi nchini humo - kwa tuhuma za mipango ya kununua kura. Mamlaka ilisema alinaswa na karibu dola laki tano na orodha inayodaiwa kuwa ya walengwa kwenye gari lake alipokuwa akisafiri kwenda eneo bunge lake kwa ajili ya uchaguzi. Bado hajafunguliwa mashtaka.
Dkt. Tukur Abdulkadir, mhadhiri wa sayansi ya siasa katika chuo kikuu cha jimbo la Kaduna, alisema anaamini mabadiliko madogo katika suala la ununuzi wa kura kufuatia sera mpya ya sarafu nchini Nigeria.
"Hazikuwa pesa pekee zilizokuwa zikibadilisha mawazo ya wapiga kura. Nguo na vyakula pia vilitumika, na njia nyingine nyingi."
Kulingana na Abdulkadir, baadhi ya wanasiasa walijaribu kukwepa vikwazo vya fedha kwa madai ya kutuma pesa kwa wapiga kura kupitia akaunti zao za benki. ‘
"Kulikuwa na utegemezi mkubwa wa uhamishaji wa pesa wa kielektroniki."
Mwangalizi wa uchaguzi Ibrahim alisema wakati huu "wale tu walio na akaunti za benki" inadaiwa waliweza kupokea pesa kutoka kwa wanasiasa.
Ni vigumu kubainisha kiasi halisi cha fedha kilichotumiwa na wanasiasa na vyama vyao wakati wa kampeni nchini Nigeria – katika chaguzi zilizopita na mwaka huu – kutokana na kukosekana kwa mifumo ya ufuatiliaji.
