Na Abdulwasiu Hassan
Wakoloni wa Kizungu wa mwanzoni mwa karne ya 19 walibuni msemo “Kaburi la Mtu Mweupe” ili kueleza taabu zao katika eneo la Afrika Magharibi lililokumbwa na malaria, wakionyesha bila kujua kejeli ya tamaa yao ya kunyonya bara ambalo eti lilikuwa na tishio kubwa kwa maisha yao.
Ingawa mtazamo huo ulibadilika kufikia miaka ya 1850 huku Quinine ikipendekezwa kama dawa ya malaria, uwezo wa kuua ugonjwa unaoenezwa na vidudu haujapungua hata baada ya takriban miaka 175 kupita.
Malaria iliua takriban watu 194,000 nchini Nigeria mnamo 2021, kulingana na ripoti ya Shirika la Afya Ulimwenguni (WHO).
Takriban asilimia 97 ya watu barani Afrika wanakadiriwa kuwa katika hatari ya kuambukizwa ugonjwa huo unaosababishwa na vimelea vya Plasmodium falciparum na kusambazwa kupitia mbu aina ya Anopheles.
Ethiopia na Uganda ni nchi nyingine barani humo ambapo ugonjwa wa Malaria huene sana kila mwaka.
"Mwaka 2022, ukanda wa Afrika Magharibi ulibeba mzigo mkubwa zaidi wa malaria, ikiwa na 94% ya maambukizi na 95% ya vifo ulimwenguni, ikiwakilisha maambukizi milioni 233 za malaria na vifo 580,000, ambayo ni alama ya kupungua kidogo ikilinganishwa na 2021," linasema WHO.
Kinga ya chanjo
Mapema mwaka wa 2024, Kameruni ilikuwa nchi ya kwanza kuongeza chanjo ya malaria kwenye ratiba yake ya kawaida ya chanjo.
Hii ilifuatia mpango wa majaribio wa chanjo ya malaria nchini Ghana, Kenya na Malawi kati ya 2019 na 2023.
Hivi majuzi Nigeria ilipokea dozi 846,200 za chanjo ya malaria ya R21/Matrix-M kama sehemu ya lengo la awali ya kutoa dozi milioni moja. UNICEF inakadiria mahitaji ya jumla kuwa milioni 31. Huku kukiwa na changamoto za kutoa chanjo kwa watu walio katika mazingira magumu, kuna matumaini tele - Misri imetangazwa kuwa haina maambukizi ya malaria.
WHO ilitaja mafanikio hayo kuwa ni matokeo ya juhudi za karne nzima za kumaliza ugonjwa uliokuwa ukisumbua nchi tangu zamani.
"Malaria ni ya zamani kama ustamaduni wa Misri yenyewe, lakini ugonjwa ambao ulisumbua mafarao sasa ni wa historia yake na sio mustakabali wake," anasema mkurugenzi mkuu wa WHO, Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus.
Kwa hivyo, je, chanjo ina uwezo wa kutokomeza ugonjwa huo? Wakati mafanikio ya Misri si madogo, mamlaka zinaamini kuwa kuthibitishwa bila malaria sio mwisho wa hadithi, kwani daima kuna nafasi ya ugonjwa huo kuibuka tena.
"Kupokea cheti cha kutokomeza malaria sio mwisho wa safari bali ni mwanzo wa awamu mpya," Naibu Waziri Mkuu wa Misri, Dk Khaled Abdel Ghaffar, amenukuliwa akisema.
"Lazima sasa tufanye kazi bila kuchoka na kwa uangalifu ili kuendeleza mafanikio yetu kwa kudumisha viwango vya juu zaidi vya ufuatiliaji, uchunguzi, na matibabu, usimamizi jumuishi wa ugonjwa huo, na kudumisha majibu yetu ya ufanisi na ya haraka kwa kesi zinazoingizwa kutoka nje."
Hatari ilioko siku za usoni
Wataalamu wa huduma za afya wanaamini mengi zaidi yanahitajika kufanywa ili kukomesha vifo vya malaria na mzigo wa kiuchumi wa ugonjwa huo, ikiwa ni pamoja na kupungua kwa uzalishaji.
Wakuu wa nchi na serikali katika kikao cha hivi karibuni cha Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa walionya kwamba ikiwa ufadhili wa ziada hautapangwa kwa ajili ya mapambano dhidi ya malaria, watu 300,000 wanaweza kufa kwa ugonjwa huo.
"RBM Partnership to End Malaria", jukwaa la kimataifa la kupambana na janga hilo, linaonya kwamba "dunia inaweza kuona visa vya ziada vya malaria milioni 112 na hadi vifo 280,700 zaidi katika kipindi cha miaka mitatu, huku miripuko na milipuko ikitokea katika bara zima la Afrika".
"Ushahidi uko wazi kwamba kuna hatari kubwa ya janga la malaria ikiwa ufadhili hautaongezwa na maeneo yenye mzigo mkubwa hayawezi kutoa huduma muhimu za kuzuia malaria," anasema Dk Michael Adekunle Charles, Mkurugenzi Mtendaji wa ''RBM Partnership to End Malaria''.
"Tofauti na VVU na TB, ugonjwa wa malaria umekithiri katika nchi za kipato cha chini, hususani kote barani Afrika. Nchi hizi zina uwezo mdogo wa kumudu mapambano hayo. Kila mtu bila kujali anaishi wapi ana haki ya afya. Malaria inazorotesha mifumo ya afya na mifumo ya afya. kufanya iwe vigumu kwa watu katika nchi za kipato cha chini kufurahia kikamilifu haki yao ya afya."
Zaidi ya ufadhili
Dk Agbor Neji Ebuta, daktari aliyeishi Abuja, anaamini kutokomeza malaria kutahitaji juhudi za pamoja na shirikishi kutoka kwa washikadau ambao unavuk hata ufadhili wa kifedha.
"Tunachohitaji ni juhudi za kijasiri, zilizounganishwa zinazohusisha usambazaji mkubwa wa vyandarua vilivyotiwa dawa, hatua za ufuatiliaji iliyoundwa kutambua maambukizi mapya ya malaria haraka, na utambuzi na matibabu ya malaria kwa wote," anaiambia TRT Afrika.
Waziri wa afya na ustawi wa jamii wa Nigeria, Muhammad Ali Pate, anasema nchi hiyo inapanga "kuboresha zana zote zilizopo" kwa ajili ya mpango huo.
"Mkakati wetu unahusu kutoa vyandarua, kuzuia dawa kwa msimu, matibabu ya kuzuia kujiruhia mara kwa mara, kupanua udhibiti wa maambukizi, na kuweka haya kwa zana mpya zaidi kama vile chanjo. Pia tunanuia kurekebisha juhudi hizi kulingana na mahitaji ya sehemu mbalimbali za nchi."
Kwa mamilioni ya watu kote barani Afrika, matumaini kwamba siku moja bara hilo halitakuwa na malaria ni ndoto inayostahili kutimia.
