Na Sylvia Chebet
Mzozo wa kisheria na kimaadili unazuka kati ya Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo (DRC) na Apple Inc. kuhusu kampuni tanzu za wahuni wa Silicon Valley nchini Ufaransa na Ubelgiji wanaodaiwa kutumia "madini ya migogoro" kutoka taifa hilo la Afrika ya Kati.
Malalamiko ya jinai yaliyowasilishwa na DRC dhidi ya Apple mnamo Desemba 17 yanatokana na msingi kwamba faida ya kampuni ya teknolojia inagharimu sana amani yake kwani madini ya vita yanajulikana kufadhili vikundi vilivyojihami vinavyohusika katika mauaji, unyanyasaji wa kijinsia na uporaji nchini.
DRC ni chanzo kikuu cha bati, tantalum na tungsten, kinachojulikana kama 3T trinity inayotumika katika kompyuta na simu za rununu.
Baadhi ya migodi ya kisanaa ambayo hutoa madini haya kwa kampuni za vifaa vya teknolojia inaendeshwa na vikundi vya waasi wenye silaha wanaohusika na kile Umoja wa Mataifa na mashirika ya kutetea haki za binadamu yanaainisha kama uhalifu dhidi ya ubinadamu.
Maeneo ya uchimbaji madini ya Kongo mashariki yameharibiwa na mawimbi ya mapigano yaliyohusisha makundi yenye silaha tangu miaka ya 1990.
Ushindani wa madini unasalia kuwa moja ya vichochezi kuu vya mzozo kwani waasi wanajiendeleza na kununua silaha kwa mapato ya mauzo haramu, ambayo mara nyingi hupitishwa kupitia nchi zingine.
Katika miaka 25 iliyopita, zaidi ya Wakongo milioni tano wameuawa, na wengine milioni 7.2 wameyakimbia makazi yao kutokana na vita.
Masudi Radjabo Papy, raia wa Congo kutoka eneo lenye matatizo la mashariki mwa DRC, anaomboleza kejeli ya nchi yake kutokuwa na amani na utulivu kwa sababu ya ghasia za makundi ya waasi wenye silaha kutumia utajiri wake wa asili.
"Chanzo kikuu cha vita mashariki mwa DRC ni uchimbaji haramu wa maliasili," Papy anaiambia TRT Afrika.
Makundi ya waasi mara nyingi huzua vurugu kwa nia ya kuwatuma wanakijiji kukimbilia usalama, na kuacha makao yao yenye utajiri wa madini kuwa huru kwa ajili ya wavamizi hao kuyatumia vibaya.
"Wengi wanauawa bila kosa lolote," anasema Papy.
"Hii ndiyo sababu nadhani umefika wakati viongozi wa Afrika waliamua kulinda maslahi ya Afrika. Hatungekuwa na vita hivi vya ndani, hasa katika DRC, kama tungekuwa walinzi wa kila mmoja wetu."
Papy anapaswa kujua, baada ya kujaribu mkono wake katika sekta ya madini.
Alichoshuhudia katika muongo mmoja uliopita kilimsadikisha kuhusu mchezo mchafu katika biashara na unyonyaji wa wazi wa watu na nchi yake.
Uovu unapita ndani kabisa
“Mchezo ni kwamba wao (wawekezaji wakubwa wa nchi za Magharibi) wanakuja DRC wakiwa wamevaa sura ya Kiafrika, inaweza kuwa Mkenya, Mtanzania au Mnyarwanda, wakija DRC sisi wananchi wa Congo tunaona ndugu anaingia. , na tunaanza kushughulika naye kwa njia hiyo," Papy anaiambia TRT Afrika.
Kwa Wakongomani wa kawaida, maslahi ya kigeni katika madini ya nchi yao yameacha mkondo wa unyonyaji, umaskini, na hata kifo - mzunguko mbaya uliojumuishwa katika neno maarufu "madini ya damu".
Akiwa ametembelea maeneo kadhaa ya uchimbaji madini, Papy anasema wananchi wenzake wanaochimba migodi hiyo hawapewi haki za binadamu na hawapati faida yoyote ya maana kutokana na kazi ngumu wanayoifanya.
"Wao ndio wanaoishi katika hali duni zaidi, ambayo huwezi hata kufikiria," anasema.
Sio tu wanakijiji walio katika mazingira magumu ambao wanavunja migongo yao migodini au wanatolewa nje ya nyumba zao ili kutoa nafasi kwa uchimbaji madini ambao wanateseka.
Nchi imekuwa ikivuja utajiri ambao ungebadilisha sura yake.
"Kama kila kitu kitafanyika kwa usahihi, Congo ingeshindana na uchumi wa China haraka," anasema Papy.
Hazina zilizoibiwa
Wanauchumi wanadhani DRC ni kizimba muhimu katika gurudumu la uchumi kadhaa uliofanikiwa unaozingatia teknolojia bila kufaidika na mkutano huu.
Kwa mfano, 80% ya cobalt duniani, sehemu muhimu katika utengenezaji wa magari ya umeme, inatoka DRC. Fedha, dhahabu, lithiamu na madini na madini mengi ya thamani hujumuisha salio la orodha.
"Kama tungekuwa tunasindika madini hayo yote hapa DRC, unaweza kufikiria tungekuwa wapi leo? Kwa nini nchi za Kiafrika hazikusani pamoja kuwekeza katika rasilimali zetu?" maajabu Papy.
Badala yake, wawekezaji wa kigeni waliohamasishwa kutumia njia zozote zinazowezekana kupata madini wanaendesha maonyesho hayo katika maeneo ya uchimbaji madini ya Congo.
Papy anaamini kuwa bara hilo limeshindwa kuweka hatua za ulinzi kama nchi za Magharibi "kwa sababu tumegawanyika katika mataifa".
Akiwa mchimbaji madini mdogo, yeye na mamia ya wengine wamefungiwa nje ya soko la kimataifa lenye faida kubwa ambapo faida kubwa hupatikana.
Mashirika ya kigeni yenye mabilioni ya dola katika uwekezaji yana kifua cha vita kupata ardhi, vifaa na nguvu kazi ambayo huweka ukanda wa conveyor kuendelea bila kukoma.
Ili kuweka mambo sawa, mchimbaji mdogo angenunua kilo ya bati kutoka kwa "wachimbaji msituni" kwa dola 12 za Marekani. Makampuni ya kigeni basi yangenunua kutoka kwao kwa kiwango cha juu cha $17 kwa kilo, ikiwa ni pamoja na kodi.
Bati likiingia kwenye soko la kimataifa, litapata bei maradufu.
"Ni sawa na kakao kutoka Cote d'Ivoire au Ghana. Waafrika hawanufaiki na maliasili zao," rues Papy.
Huko Ulaya, Apple inasisitiza kwamba haitoi madini ya msingi moja kwa moja.
Kampuni inadai kufanya ukaguzi wa mara kwa mara kwa wasambazaji wake, kuchapisha matokeo ya uwazi, na mashirika ya kufadhili ambayo yanalenga kuboresha ufuatiliaji wa madini.
Jalada la Apple la 2023 kwa Tume ya Usalama na Ubadilishanaji ya Marekani lilisema kuwa hakuna kiyeyusha au kisafishaji cha mnyororo wa ugavi wa madini au dhahabu cha 3T kilichofadhili au kunufaisha vikundi vilivyojihami nchini Kongo au nchi jirani.
Baada ya DRC kuwasilisha kesi za jinai mwezi huu, Apple ilitoa kanusho lingine.
"Wakati mzozo katika eneo hilo ukiongezeka mapema mwaka huu, tulifahamisha wasambazaji wetu kwamba wachenjuaji na wasafishaji wao lazima wasitishe uchimbaji wa bati, tantalum, tungsten na dhahabu kutoka DRC na Rwanda," inasema.
"Tulichukua hatua hii kwa sababu tulikuwa na wasiwasi kwamba haikuwezekana tena kwa wakaguzi huru au mifumo ya uidhinishaji wa tasnia kutekeleza uangalizi unaohitajika ili kufikia viwango vyetu vya juu."
Taarifa hiyo haielezi ni lini wasambazaji hawa waliarifiwa.
"Taarifa za Apple kuhusu mabadiliko ya mnyororo wake wa ugavi itabidi zithibitishwe hapo chini, na ukweli na takwimu zitakazoziunga mkono," Reuters ilinukuu mawakili wa DRC wakisema, na kuongeza kuwa wataendelea na mashtaka yaliyowasilishwa Paris na Ubelgiji dhidi ya Apple. Ufaransa, Apple Retail France na Apple Retail Ubelgiji.
Hizi ni pamoja na kuficha uhalifu wa kivita na utoroshaji wa madini yaliyochafuliwa, kushughulikia bidhaa zilizoibiwa, na kutekeleza vitendo vya udanganyifu vya kibiashara ili kuwahakikishia watumiaji kwamba minyororo ya ugavi ni safi.
Kulingana na wakili wa Ubelgiji wa DRC Christophe Marchand, nchi yake ilikuwa na wajibu mahususi wa kimaadili kuchukua hatua kwa sababu uporaji wa rasilimali za Kongo ulianza wakati wa utawala wa kikoloni wa karne ya 19 wa Mfalme Leopold II.
"Ni wajibu kwa Ubelgiji kusaidia Kongo katika juhudi zake za kutumia njia za mahakama kukomesha wizi," anasema.
Robert Amsterdam, wakili wa Marekani wa DRC, alisema malalamiko ya Ufaransa na Ubelgiji yalikuwa ya kwanza kwa serikali ya Kongo dhidi ya kampuni kubwa ya teknolojia, inayoelezea kama "salvo ya kwanza tu".
