Na Dayo Yussuf
Bara la Afrika linatajwa kukua kwa kasi, sio tu kwa idadi ya watu, bali pia katika maendeleo katika nyanja mbalimbali.
Na Afrika Mashariki haswa inakua kwa kasi zaidi kusini mwa jangwa la Sahara.
Ukuaji huu utaambatana na ukuaji wa mahitaji na mali. Na moja ya mambo muhimu ni nishati au umeme.
Hivi huu umeme utatoka wapi?
‘’Baadhi ya nchi za Afrika Mashariki zimeonyesha nia ya kuendeleza nishati ya Nyuklia, Kenya ikiwa mojawapo,’’ anasema Amos Wemanya, Mshauri Mwandamizi, Nishati Mbadala na Mabadiliko ya Haki katika shirika la Power Shift Afrika.
‘’Kenya kwa mfano imekuwa na ndoto ya kuwa na nyuklia kwa muda mrefu sana. Tumetangaza ufadhili wa masomo kwa wanafunzi kujiunga na vyuo vikuu vya umma kwa ajili ya kujenga uwezo, na sasa tuna mamlaka ya nyuklia nchini Kenya ambayo inakuza maendeleo ya Nyuklia katika eneo la pwani,'' Amos anaiambia TRT Afrika.
Kuna aina nyingine mbalimbali za miradi ya kuzalisha Nishati na kwa kweli nyingi ni Nishati ya Kijani kwa kipimo kizuri.
Kwa miaka mingi Nchi za Afrika, kama nchi nyingi duniani zilijikita zaidi katika Nishati ya Jotoardhi, Umeme wa Hydro, upepo au Umeme wa Jua walipofikiria Nishati Safi. Lakini kumekuwa na msukumo wa kugeukia Nishati ya Nyuklia ambao unaonekana kushika kasi. Mtafaruku ambao unaonekana kuwatia wasiwasi baadhi ya wanaotilia shaka.
‘’Kama tunataka kupanua usambazaji wa umeme katika kanda, sidhani kama Nyuklia ndiyo njia ya kwenda,’’ Amos anasema. ‘’ Hii ni kwa sababu inachukua muda mrefu sana kuingia mtandaoni, Kenya imekuwa ikilizungumzia kwa miaka 15 sasa na hakuna kilichofanyika bado. Ni mtaji mkubwa, na bila kusahau maswala ya usalama,’’ Amosi anaongeza.
Licha ya baadhi ya sauti zenye wasiwasi kuupinga, nchi chache za Afrika Mashariki zimeapa kuendelea na mradi huu wa siku zijazo.
Mapema mwaka huu, Uganda ilitangaza mipango ya kujenga kinu cha Nyuklia cha MW 2,000 kilomita 150 kaskazini mwa Kampala, na mtambo wa kwanza wa MW 1,000 utafanya kazi ifikapo 2031.
Rwanda pia hivi majuzi ilitia saini makubaliano ya kujenga kinu cha nyuklia. Na sasa Kenya na Tanzania ndizo wanachama wa hivi punde zaidi wa jumuiya ya Afrika Mashariki kutangaza ujenzi wa vinu vya nyuklia.
Kwa upande mzuri, kiwanda kimoja kikubwa cha nyuklia kina uwezo mara mbili wa kitaifa wa kuzalisha umeme.
Aidha, ni teknolojia ambayo - kwa nadharia angalau - inaweza kuzalisha umeme mfululizo bila kuathiriwa na hali ya hewa, msimu au wakati wa siku.
Lakini Amos anasisitiza kuwa unaweza kuwa mradi unaofaa kwa baadhi ya uchumi mkubwa lakini sio uchumi mdogo kama wa nchi za Afrika Mashariki.
''Kwa sababu tayari tumebanwa na rasilimali za kuweza kuwekeza katika mifumo ya nishati ambayo itahudumia watu wetu kwa hivyo ikiwa tutawekeza rasilimali hizi ndogo katika mfumo wa nishati wa kati ambao unaendeshwa na Nyuklia sidhani tutakuwa tunafanya. haki kwa jamii ambazo haziwezi kufikia mfumo mkuu,'' Amos Anaiambia TRT Afrika.
Gharama ya kujenga kinu kipya cha nyuklia kwa kawaida huendesha takriban dola bilioni 5 kwa MW 1,000. Kwa hivyo, kwa mfano, gharama ya kujenga MW 2,000 nchini Uganda itachukua mapato ya kila mwaka ya ushuru wa ndani unaokusanywa na nchi hiyo.
Kwa hiyo, mradi huo unategemea mikopo mikubwa ya nje, ambayo pia inakuja na riba kubwa.
Na kisha kuna suala la usalama.
Katika maelezo ya watu wa kawaida, kuna aina mbili za uzalishaji wa Nishati ya Nyuklia kwa kutumia Uranium.
'Fission' au mfumo wa kutawanya ni wakati atomi zinapasuka ili kuunda nishati na Fusion ni wakati atomi zinaunganishwa kwa nishati sawa.
Na hapa ndipo Urani inapotumika, kwa sababu hutoa nishati mara milioni zaidi kuliko vyanzo vingine kupitia athari za nyuklia.
Hatari ya Kuzidi joto na kulipuka kwa vinu vya Nyuklia ni hatari kubwa zaidi, lakini pia ni nadra sana. Kwa hivyo watu wengi zaidi wana wasiwasi juu ya uwezekano mkubwa wa majanga ya kibinadamu.
‘’Kwa nishati ya Nyuklia tunapaswa kufanya kazi na nyenzo za mionzi na taka kutoka kwa nyenzo hizi lazima zitunzwe mahali fulani,’’ anasema Amos. ''Lakini nadhani tuna tatizo la kusimamia hata takataka za msingi katika nchi za Afrika Mashariki kwa hiyo sijui tutadhibiti vipi taka kutoka kwenye mitambo hii ya mionzi ili tusiwe na changamoto nyingine kubwa zaidi ya kiafya. Na hii haiko Afrika Mashariki pekee bali katika bara zima,’’ anaongeza.
Suala la usalama kamwe haliwezi kupuuzwa wakati wa kushughulikia nishati ya nyuklia, kutokana na uwezekano wa kueneza mionzi hatari ambayo ina athari kubwa kwa afya ya binadamu, wanyama na mimea, kama ilivyotokea katika kiwanda cha Fukushima nchini Japan mwaka 2011.
Wakati huo huo kama ilivyokuwa kwa uchimbaji wa makaa ya mawe, athari kwa mazingira ilisababisha nchi nyingi kuhamia mifumo mbadala zaidi ya nishati ya kijani, na hivyo kuzaliwa kwa nishati ya jotoardhi na jua na sasa Nishati ya Nyuklia.
Lakini tayari wasiwasi mwingi umetolewa juu ya utengenezaji wa Nishati ya Nyuklia kwamba baadhi ya nchi kama Ujerumani, moja ya nchi zilizoendelea na zilizo na uthabiti wa kiuchumi duniani tayari zinafunga mitambo yake ya Nishati ya Nyuklia.
Lakini iwe nzuri au mbaya, nchi zinazoendelea zinaonekana kukimbia kuwafikia mataifa yaliyostawi, ambayo yanakashifu miradi hii, baada tu ya kupata manufaa yake kamili.
Na hadi suluhisho bora litakapotolewa, Afrika, kama nchi nyingine zinazoendelea itafuata nyayo za kile kinachoonekana kama maendeleo kwa siku zijazo, na kwa sasa, mustakabali unaonekana kuwa Nishati ya Nyuklia.
