Na Sylvia Chebet
Sanamu ya kale ya mbao ya Ngonnso, inayoheshimiwa nchini Cameroon kama malkia mama wa watu wa Nso, imekaa katika kabati la kioo katika makumbusho ya Ujerumani kwa zaidi ya karne moja.
Subira ya muda mrefu na yenye machungu wa sanamu hili linaloenziwa kama urithi wa kiroho kurudishwa mahali pake ilitarajiwa kumalizika mwaka huu, ispokuwa kuibuka urasimu uliokwambisha safari hiyo.
Wakati hali hii inavyoendelea, huzuni inaonekana kutanda, ikichukua nafasi ya msisimko uliokuwa ukijengeka juu ya kurejea kwa Ngonnso.
"Tunaheshimu mababu zetu. Sanamu hiyo inaonekana kama uhusiano kati ya walio hai na mababu zetu, na pia tunaitumia kuomba rutuba ya udongo, miongoni mwa mila nyingine," mwanaharakati wa kurejesha ardhi wa Cameroon, Sylvie Vernyuy Njobati, anaiambia TRT Afrika.
"Februari iliyopita, kulikuwa na tamasha hili kubwa, na lilikuwa ni kuwaleta watu pamoja, na kujiandaa kumkaribisha Ngonnso. Hisia kubwa ilitanda, tunaanzaje kujiandaa kwa ujio wake? Hii ilitokana na haja ya kuunganishwa tena ili kuhakikisha kwamba harudi kama kifaa bali kama mama wa yetu, na kuchukua jukumu lile lile alilokuwa nalo hapo awali," anasimulia.
Hii ilikuwa miezi kadhaa baada ya rais wa Wakfu wa Urithi wa Utamaduni wa Prussian wa Ujerumani kumkabidhi Njobati barua ya kuthibitisha kwamba sanamu hiyo yenye ukubwa halisia ya Ngonnso ingerudishwa kwa watu wake.
Kwa Njobati, ahadi haikuwa tu kilele cha takriban miaka mitano ya kufuatilia kwa dhati kurejea kwa Ngonnso.
Ilikuwa ni uthibitisho uliojaa hisia wa imani yake kwamba urithi uliopotea wa watu wake ungerejeshwa siku moja, bila kujali ukweli kwamba wengi kabla yake walijaribu na kushindwa kutimiza hili.
Mchanganyiko wa historia
Historia ya watu wa Nso na mvuto wao kwa malkia wao ilianza karne nyingi zilizopita.
Kufuatia kifo chake, sanamu yake ilichukua umuhimu mkubwa, ikiashiria msingi wa kitamaduni kwa jamii, ambayo mila yake imejengwa juu ya ibada ya mababu.
Sanamu iliyo katikati ya kampeni ya urejeshaji fedha ni moja kati ya maelfu ya vitu vya kale vya Kiafrika vilivyoporwa kutoka bara wakati wa utawala wa kikoloni.
Zaidi ya 500,000 kati yao sasa zinaonyeshwa kwenye makumbusho kote Ulaya na Marekani.
Nyingi zaidi ni sehemu ya makusanyo ya kibinafsi.
Vichache vya vitu hivi vimerejeshwa katika nchi zao za asili.
Mnamo Februari 2022, Nigeria ilikaribisha sanamu mbili kati ya zaidi ya shaba zake 3,000 za Benin.
Mafanikio haya, ingawa ni machache sana, yanamtia moyo Njobati kubaki kwenye mkondo, akiendesha kasi ambayo imeshika kasi.
Anapanga kujitosa katika utayarishaji wa filamu katika eneo hili, akitumai kunasa safari kuu ya Ngonnso ya zaidi ya maili elfu moja kutoka Ujerumani hadi Kamerun, pindi hilo litakapotokea.
Subira isiyokuwa na mwisho
Licha ya ahadi iliyotolewa na Ujerumani zaidi ya mwaka mmoja uliopita, bado hakuna dalili ya sanamu takatifu ya Ngonnso kurejea nyumbani hivi karibuni.
Jumuiya ya Nso ilitarajia magurudumu yaende kwa kasi, lakini mazungumzo baina ya mataifa bado hayajaanza.
Hii inamfanya Njobati kuwa na mashaka na mchakato huo.
“Haina mantiki kwa serikali kwenda kufanya mazungumzo na lingine bila kuwepo wadau ambao ni makumbusho na jumuiya, ukiwaonyesha wawakilishi wa serikali vitu vitatu vya kumtambua navyo Ngonnso labda hata wasingeweza kujua ni yupi haswa," anasema.
Kwa Njobati, hii ni safari ya mapenzi na dhabihu. Alikuwa ameweka ahadi kwa babu yake kwamba angehakikisha kwamba malkia wao arudi katika ardhi yake.
Siku alipofanya maandamano nje ya jumba la makumbusho la Berlin ambapo sanamu ya Ngonnso ilikuwa ikionyeshwa, babu yake alifariki.
Akiwa amechanganyikiwa kutokana na msiba wake, Njobati aliamua kufanya kila awezalo kupata mwongozo wa roho ya watu wake kurudi nyumbani.
"Nimetoka mbali sana. Nilipoingia katika mazungumzo haya mwaka wa 2021, kulikuwa na hali hii ya kusitasita hata kujihusisha na jamii kuhusu urejeshaji fedha.
''Mamlaka hazikuwa tayari kufanya hivyo," anakumbuka.
Barua ya awali iliyosema kwamba Ngonnso amekuwa mali halali ya Wakfu wa Urithi wa Utamaduni wa Prussian na hangeweza kurejeshwa kwa watu wake iliakisi kusita huku.
Lakini Njobati anasema "anafuraha na kuridhika" kuhusu jinsi mazungumzo yameibuka tangu wakati huo.
"Najua mambo hayafanyiki mara moja, lakini ninaweza kupima maendeleo, na hilo ni muhimu sana. Sasa wanakubali hali ya vurugu na njia isiyo ya kimaadili ya kupata mali."
Leo, takriban vitu 40,000 kutoka Kamerun vinasemekana kuwa katika makumbusho ya umma ya Ujerumani. Karatasi ya utafiti, Atlas of Absence, inaonyesha kuwa vitu hivi havijaonyeshwa kwa urahisi, vikiwa vimefungiwa kwenye bohari za taasisi tangu kipindi cha ukoloni wa Ujerumani (1886-1916).
Kwa mara ya kwanza, waandishi wanafuatilia uwepo usioonekana wa Kameruni katika makumbusho ya Ujerumani katika makala iliyochapishwa kwenye arthistoricum.net, jukwaa la uchapishaji la ufikiaji wazi la vitabu vya kielektroniki vya kitaalamu kuhusu sanaa na historia.
Ramani nyingi, michoro na picha zinaonyesha usambazaji wa kijiografia na takwimu wa urithi wa kitamaduni unaoonekana wa Kamerun nchini Ujerumani.
Njobati anasema taasisi nyingine mbili nchini Ujerumani zimeonyesha nia yao ya kurudisha bidhaa ambazo asili yake tayari iko wazi: 28 kutoka Makumbusho ya Liden na mbili kutoka Chuo Kikuu cha Akili.
"Walianza kukiri kuwa hivi sio vitu kwetu sisi kama Waafrika, ni urithi wetu, ni asili yetu. Na kwa hivyo, walihama kutoka kwa 'Hatuwezi kurejesha' hadi 'Tuko tayari kufanya kazi nanyi', na hatimaye 'Tuko tayari kurejesha," anaelezea.
Maswali kuhusu uwezo wa Afrika wa kuhifadhi mabaki yake yenyewe yanaweza kuwa yanachangia kusitasita kwa urejeshaji.
Katika kitabu chake, Africa's Struggle for Its Art: History of a Postcolonial Defeat, mwanahistoria wa sanaa wa Ufaransa Bénédicte Savoy anasema kuwa wasiwasi unaotolewa na makumbusho ya magharibi unaweza kuwa sehemu ya mbinu ya kuzika madai, kuchelewesha mchakato huo, na kusababisha kusalitiwa na Waafrika wakirudisha urithi wao.
Katika kuchunguza mawasiliano ya zamani kati ya maafisa wa serikali na wasimamizi wa makumbusho, Savoy anafichua mazungumzo kuhusu urejeshaji fedha ambayo yamezuiliwa kwa wakati.
"Karibu kila mazungumzo leo kuhusu urejeshaji wa mali ya kitamaduni barani Afrika tayari yalifanyika miaka 40 iliyopita," anaandika.
Kabla ya kuanza kwa makumbusho, wanahistoria wanasema Waafrika waliishi na kuingiliana na vitu vyao kwa karne nyingi bila kupoteza "thamani au maana" yao.
Njia za kienyeji za uhifadhi ziliweka mali asilia kwa kiwango kikubwa, kuhakikisha kuwa hazijaharibiwa kabisa.
"Changamoto pekee kwa wakati huu ni kwamba Ngonnso amepitia njia ya uhifadhi wa kemikali, na pengine inategemea hii ili kubakisha mali, umbo na umbile lake," anasema Njobati.
Anaharakisha kuongeza kuwa hakuna sababu ya kutisha. Muhimu zaidi, anasema, vitu kama hivi ni vya majumba ya kifalme kutoka mahali viliporwa.
Jambo ambalo bado halijafahamika ni muda gani Njobati na watu wake wa Nso watalazimika kusubiri kurejea kwa Ngonnso, kiongozi wao wa roho. Ila kwa hakika siku atawasili nchini Cameroon, shangwe na vigelegele zitasikika kutoka kwa watu wake waliomsubiri kwa hamu.
