Na Coletta Wanjohi
TRT Afrika, Istanbul, Uturuki
Afrika inakabiliana na changamoto tofauti za kigaidi, hususani baada ya mashambulizi ya Septemba 11, 2001 nchini Marekani ambayo yalitekelezwa na kikundi cha Al-Qaeda.
"Hali barani Afrika hususan katika eneo la Sahel ni mbaya, huku baadhi ya makundi ya kigaidi yakiendeleza harakati zao katika eneo hilo. Karibu nusu ya vifo vyote vinavyotokana na ugaidi vinatokea katika eneo la Sahel," Naibu Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa Amina Mohammed aliuambia mkutano wa viongozi mwezi Aprili, 2024.
Suala la kupambana na ugaidi limebaki kuwa jukumu kubwa barani Afrika, ikiwemo hitaji la kuwa na ushirikiano kati nchi moja na nyingine katika kuhakikisha usalama wa raia.
" Sababu kuu ambayo imechochea kuongezeka kwa uasi katika eneo la Sahel ni uhalifu wa kupangwa, hasa kuenea kwa biashara ya magendo ya silaha hususani katika nchi zisizo na mipaka. Upatikanaji wa silaha huongeza ufanisi na utenda kazi wa vikundi vya kigaidi, hasa vile vyenye vifaa vya kisasa zaidi vya teknolojia," aliongeza Mohamed.
Katika eneo la Somalia, kikundi cha Al Shabaab kinabaki kuwa kikwazo cha upatikanaji wa amani.
Hata hivyo, bara la Afrika limejitahidi kuweka vyombo na nyenzo imara za kupambana na kadhia hiyo, huku Umoja wa Afrika ukiwekeza katika kikosi cha ATMIS ambacho, hapo awali kilijulikana kama AMISOM.
Kulingana na takwimu kutoka Kituo cha Afrika cha Utafiti na Utafiti juu ya Ugaidi (ACSRT) kwa kipindi cha kuanzia Januari hadi Desemba 2023, matukio 1,597 kati ya 2,952, yalilenga raia, huku 1,218 yakielekezwa kwa wanajeshi na mitambo ya ulinzi, wakati 89, yalifanywa dhidi ya Mashirika ya Kimataifa na huduma, na 48 yalielekezwa kwa viongozi, taasisi na miundombinu ya serikali.
Vyombo vya kukumbana na ugaidi
" Katika Bonde la Ziwa Chad, vikundi vya ISWAP na Boko Haram vinaendelea na uasi wao katika maeneo ya Kaskazini Mashariki mwa Nigeria na Kaskazini mwa Cameroon. Harakati za makundi hayo kuwania madaraka imekuwa ni moja matukio yanayohusu eneo hilo," sehemu ya ripoti ya wataalam wa shirika la Amani Africa inasema.
Chombo cha kwanza muhimu kwa nchi za Afrika kukumbana na ugaidi, kilikuwa ni kupitishwa kwa Mkataba wa Muungano wa Umoja wa Afrika, OAU wa Kutokomeza umasikini barani Afrika mwaka 1977.
Umoja huo ulipitishwa tarehe 3 Julai 1977, na kuanza kutumika tarehe 22 Aprili 1985.
Kulingana na mkataba huo, ugaidi ni "uhalifu unaofanywa na mtu binafsi, kikundi au chama, mwakilishi wa Nchi na Jimbo lenyewe ... kwa lengo la kupinga kwa vurugu za silaha mchakato wa utulivu wa kujitawala au uadilifu wa eneo wa Jimbo lingine…"
Mnamo Julai mosi 1999, Mkataba wa OAU wa Kuzuia na Kupambana na Ugaidi ulipitishwa na kuanza kutumika tarehe 6 Desemba 2002.
Mkataba huu unazitaka nchi zinazohusika kuharamisha vitendo vya kigaidi chini ya sheria zao za kitaifa kama ilivyofafanuliwa katika Mkataba.
Hali kadhalika, unafafanua ushirikiano kati ya Mataifa, inaweka mamlaka ya Serikali juu ya vitendo vya kigaidi, na hutoa mfumo wa kisheria wa uhamishaji na pia uchunguzi wa nje ya eneo na usaidizi wa kisheria wa pande zote.
Makubaliano mengine yaliafikiwa mwaka 2004 kukumbana na ugaidi.
Vyombo vya haki
Maarufu kama mkutano wa Banjul, Mkataba wa Afrika wa Haki za Binadamu na Watu uliopitishwa tarehe 1 Juni 1981, ulianza kutumika tarehe 21 Oktoba 1986)
Ni mkataba wa kimsingi wa haki za binadamu na umeidhinishwa na nchi zote za Umoja wa Afrika. Kabla ya kupitishwa kwa Mkataba huo, hakukuwa na majukumu ya wazi kwa Nchi Wanachama wake kuhusu ulinzi wa haki za binadamu.
Tume ya Afrika ya Haki za Kibinadamu na Watu (AfCHPR) ilianzishwa kama chombo cha OAU mwaka wa 1987 na ina jukumu la kuhakikisha uendelezaji na ulinzi wa haki za binadamu na watu katika Bara zima la Afrika. Ni chombo cha kimahakama.
Mahakama ya AfCHPR, ambayo uamuzi wake ulipitishwa na nchi za Afrika 10 Juni 1998, ilianza kutumika Januari 25, 2004.
Mnamo mwaka wa 2008, Mahakama ya Haki ya Afrika (yenye hati ya kutumikia kama Mahakama ya Uhalifu ya Bara) na AfCHPR ziliunganishwa na kuwa Mahakama ya Afrika ya Haki za Kibinadamu.
Hata hivyo vyombo hivi vimelaumiwa kwa kukosa kuwaadhibu kwa kutekeleza vitendo hivyo.
