Kukomesha mkataba wa nafaka wa Bahari Nyeusi kama ilivyotangazwa wiki hii kungeathiri kwa njia nyingi, Rais wa Uturuki Recep Tayyip Erdogan ameonya, akiongeza kuwa Uturuki tayari anafanya kazi kuzuia hili.
"Kusitishwa kwa mpango wa nafaka wa Bahari Nyeusi kutakuwa na athari (madhara) mbalimbali, kuanzia kupandisha bei ya chakula duniani, katika baadhi ya mikoa hadi njaa, na kisha mawimbi mapya ya uhamiaji. Hatusiti kuchukua hatua kuzuia hili," Erdogan aliwaambia waandishi wa habari siku ya Alhamisi kwenye ndege ya rais inayorejea kutoka ziara ya mataifa matatu ya Ghuba.
"Ninaamini kwamba kwa kujadili suala hilo kwa undani na (Rais wa Urusi Vladimir) Putin, tutahakikisha kuendelea kwa harakati hii ya kibinadamu," aliongeza, akiashiria jukumu la kipekee la Uturuki kama nchi yenye uhusiano mzuri na Urusi na Ukraine, ambayo iliisaidia hapo awali kufanya makubaliano pamoja na UN.
Mnamo Julai 17, Urusi ilisitisha ushiriki wake katika makubaliano hayo, ambayo ilitia saini Julai iliyopita pamoja na Uturuki, Umoja wa Mataifa, na Ukraine kuanza tena mauzo ya nafaka kutoka bandari tatu za Bahari Nyeusi za Ukraini kusitishwa baada ya vita vya Urusi na Ukraine kuanza mnamo Februari.
Lakini hata wakati wa kufanya upya mpango huo katika miezi iliyopita, Moscow imelalamika kwamba sehemu ya Urusi ya makubaliano haikutekelezwa.
Erdogan alisema Putin ana matarajio kutoka kwa nchi za Magharibi juu ya mpango wa nafaka, na kuongeza: "Nchi za Magharibi zinapaswa kuchukua hatua katika suala hili."
Chini ya mpango huo wa kihistoria, zaidi ya tani milioni 33 za nafaka zilisafirishwa kutoka bandari za Ukrain, kuzuia mzozo wa chakula duniani, alisema, na kuongeza: "Kuendelea kwa mpango huo muhimu ni kwa manufaa ya ubinadamu."
Erdogan alikanusha uvumi kwamba umuhimu wa Uturuki katika upatanishi kati ya Urusi na Ukraine umeshuka.
"Kinyume chake, kwa sasa tunadumisha uhusiano wetu na Urusi. Waziri wa Mambo ya Nje Hakan (Fidan), na Mkuu wa (Shirika la Kitaifa la Ujasusi, MIT) Ibrahim (Kalin) wanaendelea na mazungumzo yao," Erdogan aliongeza.
Mazungumzo na Putin
Rais aliongeza kuwa hivi karibuni anaweza kufanya mazungumzo kwa simu na Putin bila kusubiri uwezekano wa mkutano wa Agosti.
Hapo awali, Erdogan alisema Putin anatarajiwa kuzuru Uturuki mwezi Agosti kujadili uhusiano wa nchi mbili na masuala ya kikanda, ikiwa ni pamoja na mpango wa nafaka wa Bahari Nyeusi.
"Urusi pia ina baadhi ya matarajio. Kama haya yatatimizwa, Urusi inaunga mkono kuendelezwa kufunguliwa njia hii ya nafaka," aliongeza.
''Uturuki itatumia njia zote za kidiplomasia kuhakikisha makubaliano ya nafaka ya Bahari Nyeusi yanaanza tena,'' alisema, na kuongeza: "Makubaliano yamefikiwa ambayo yanahudumia ubinadamu katika mazingira ya vita, na tutafanya kila tuwezalo ili kuendelea.
Alisema kwa matumaini: "Ninaamini kwamba tutahakikisha kuendelea kwa Mpango wa Nafaka wa Bahari Nyeusi kabla ya mchakato huo kurefushwa."
Uturuki, ambayo inasifiwa kimataifa kwa nafasi yake ya kipekee kama mpatanishi kati ya Ukraine na Urusi, imetoa wito mara kwa mara kwa Kiev na Moscow kumaliza vita, ambavyo sasa vimedumu kwa zaidi ya siku 500, kupitia mazungumzo.
Ziara ya Ghuba
Akizungumzia ziara ya wiki hii ya mataifa matatu ya Ghuba, iliyojumuisha Saudi Arabia, Qatar, na UAE, Erdogan alisema masuala ya kikanda yanapaswa kushughulikiwa kupitia ushirikiano wa kikanda.
"Katika suala hili, tulikubaliana juu ya kuendelea kwa mashauriano na uratibu wetu kuhusu masuala ya kikanda," aliongeza.
Uturuki imeingia katika zama mpya katika uhusiano wake na Saudi Arabia, alisema Erdogan, na kuongeza kuwa Ankara ilizidisha ushirikiano wake kwa kusaini mikataba mitano na Riyadh.
Uturuki na Qatar ziliadhimisha miaka 50 tangu kuanzishwa kwa uhusiano wa kidiplomasia, Erdogan alisema, akiongeza kuwa alikubaliana na Amir wa Qatar Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani kuendeleza ushirikiano "bora" katika nyanja mbalimbali.
Wakati wa ziara yake katika UAE, Erdogan alisema Ankara na Abu Dhabi zilitia saini jumla ya mikataba 13 yenye thamani ya dola bilioni 50.7.
Kuna uwezekano mkubwa kati ya Uturuki na UAE katika maeneo ya biashara na uwekezaji, Erdogan alisema, na kuongeza: "Kwa makubaliano ya pamoja tuliyotia saini, tumeinua uhusiano wetu hadi kiwango cha ushirikiano wa kimkakati. Tulianzisha utaratibu wa hali ya juu wa baraza la kimkakati. Kwa kuanzishwa kwa utaratibu huo, tumetoa jukwaa ambapo tunaweza kujadili masuala katika ajenda yetu katika ngazi ya juu.
Ziara ya Ghuba ilipelekea kutiwa saini kwa mikataba "mikubwa zaidi" ya ulinzi na anga ya mbali katika historia ya Uturuki, alisema.
"Makubaliano haya yote, mbali na faida za kiuchumi , ni ishara ya imani ya nchi za Ghuba katika uchumi na viwanda vya Uturuki," aliongeza.
Ombi la Uswidi la NATO
Kuhusu ombi la Uswidi kuwa mwanachama wa NATO, Erdogan alisema kujiunga kwa Stockholm katika muungano huo ni kwa uamuzi wa bunge la Uturuki.
Katika mkutano wa hivi majuzi wa NATO nchini Lithuania, Erdogan alikubali kupeleka kwa bunge la Uturuki ombi la Uswidi kujiunga na NATO kwa kura ya kuidhinisha. Kwa vile bunge kwa sasa liko kwenye mapumziko ya kiangazi, litachukua sheria msimu huu wa kiangazi. Wanachama wote wa sasa wa NATO wanapaswa kukubaliana na mabadiliko yoyote mapya.
Finland na Uswidi ziliomba uanachama wa NATO muda mfupi baada ya Urusi kuanzisha vita vyake dhidi ya Ukraine mnamo Februari 2022.
Ingawa Uturuki iliidhinisha uanachama wa Finland katika NATO, inasubiri Uswidi itimize ahadi zake za kutotoa hifadhi kwa magaidi na wafuasi wa magaidi na sio kurahisisha vitendo vyao.
"Tutafuata ahadi na hakikisho zilizotolewa na upande wa Uswidi. Tutachukua hatua kulingana na hatua zinazochukuliwa na Uswidi," Erdogan alieleza.
"Uturuki kujiunga na EU - taifa ambalo ni injini ya NATO, yenye jeshi lake la pili kwa nguvu - pia itaongeza uhai na nguvu kwa umoja huo," Erdogan alisema.
Uswidi inaweza kuongeza jitihada zake za NATO kwa kuchukua hatua madhubuti katika mapambano dhidi ya makundi ya kigaidi na kuwarejesha magaidi, Erdogan alisisitiza na kuongeza: "Tunatazamia kutimizwa kwa ahadi na dhamana."
Mahusiano na Misri
Katika mikutano na viongozi wakati wa ziara yake ya Ghuba, Erdogan alisema wanaishukuru Uturuki kwa hatua yake katika uhusiano wake na Misri.
Mapema mwezi huu, Uturuki na Misri ziliinua uhusiano wao wa kidiplomasia hadi ngazi ya balozi na kuwateua mabalozi.
Uhusiano wa kidiplomasia kati ya Türkiye na Misri umekuwa katika kiwango cha afisi ya kibalozi tangu 2013.
"Maendeleo na Misri, uteuzi wa mabalozi, ni maendeleo mapya kwetu katika eneo hili. Niliona kwamba wameridhishwa na hili," alisema Erdogan.
"Bila shaka, sasa mawaziri wetu na wafanyabiashara wetu wanaendeleza uhusiano wao na Misri. Kuendeleza uhusiano na Misri pia kutaongeza kwa kiasi kikubwa uwezo wetu wa kiuchumi," Erdogan alisema.
Akitoa mfano wa makubaliano ya mwaka jana kati ya Uturuki na Libya kuhusu ushirikiano kuhusu hidrokaboni, Erdogan alisema uhusiano wa Uturuki na Misri pia utastawi kwa njia ya kipekee.
"Kwa mfano, natarajia kufanya ziara nchini Libya. Pamoja na Libya, labda tunaweza kuandaa ziara, kama ziara ya Ghuba, kwa kutembelea baadhi ya nchi za Afrika Kaskazini. Kwa sababu huwezi kufika popote bila kufanya hili," aliongeza.
Ziara zinazokuja kutoka Palestina, Israel
Erdogan alisema wiki ijayo atawakaribisha Rais wa Palestina Mahmoud Abbas na Waziri Mkuu wa Israel Benjamin Netanyahu mjini Uturuki.
Mkutano na Abbas utakuwa Julai 25, ukifuatiwa na Netanyahu Julai 28. Watajadili uhusiano wa nchi mbili na masuala ya kikanda na kimataifa.
"Kwa ziara hizi, tutachukua baadhi ya hatua na mchakato utaharakishwa," Erdogan alisema.
Ankara inaunga mkono kwa dhati suluhu la mataifa mawili katika mzozo wa Israel na Palestina, ikiwa ni pamoja na kuanzishwa kwa taifa la Palestina ambalo mji mkuu wake ni Jerusalem Mashariki.
Alipoulizwa kuhusu ripoti za vyombo vya habari vya Israel kuhusu kuhamisha gesi asilia ya Israel kutoka Bahari ya Mediterania hadi Ulaya kupitia Uturuki , Erdogan alisema: "Mradi bora zaidi hapa ni kupeleka gesi asilia Ulaya kupitia Uturuki."
Vinginevyo, gharama za usafirishaji wa gesi asilia kutoka Mediterania hadi Ulaya ni kubwa mno, alisema.
Erdogan alisema iwapo gesi hiyo asilia itahamishwa kupitia Uturuki, Ankara itakuwa imeingia katika mchakato wa faida kwa kutumia gesi hiyo, na pia itapata fursa ya kuihamishia Ulaya kwa kiwango fulani.
Kwa kuchukua hatua hii, hii ni mara ya kwanza tunafanya mawasiliano na Netanyahu. Ni matumaini yangu kwamba maendeleo haya yatakuwa mwanzo wa kipindi cha joto zaidi katika uhusiano wa Uturuki na Israel," aliongeza.
Mahusiano na Ugiriki
Wakati wa mkutano na Waziri Mkuu wa Ugiriki Kyriakos Mitsotakis kando ya mkutano wa kilele wa NATO nchini Lithuania, Erdogan alisema alijadili suala la Ugiriki kupeleka silaha katika Bahari ya Aegean.
"Hii si kwa sababu ya Ugiriki tu, kama unavyojua, marafiki zao katika Ikulu ya White House na ukumbi wa mikutano wanawachokoza kila mara. Kutokana na uchochezi huu, mambo yasiyofaa hutokea mara kwa mara," aliongeza.
"Hii si kwa sababu ya Ugiriki tu, kama unavyojua, marafiki zao katika Ikulu ya White House na washawishi wanawachokoza kila mara. Kutokana na uchochezi huu, mambo yasiyofaa hutokea mara kwa mara," aliongeza.
Erdogan ameongeza kuwa waziri wa mambo ya nje wa Uturuki Hakan Fidan anawasiliana na waziri mwenzake wa Ugiriki.
Uturuki, mwanachama wa NATO kwa zaidi ya miaka 70, imepinga vitendo vya uchochezi vya mara kwa mara na matamshi ya Ugiriki katika kanda hiyo katika miaka ya hivi karibuni, ikiwa ni pamoja na kupeleka silaha katika visiwa vya karibu na ufuo wa Uturuki ambavyo haviruhusiwi kuwana wanajeshi chini ya mkataba, akisema hatua kama hizo zinavuruga juhudi zake za nia njema kuelekea amani.
Cyprus ya Kaskazini
Kuhusu Jamhuri ya Uturuki ya Cyprus Kaskazini (TRNC), Erdogan alisema Uturuki itafanya kazi kwa ajili ya usalama, ustawi na ustawi wa watu wa Cyprus wa Uturuki, na kuendeleza juhudi zake za kidiplomasia kwa kisiwa hicho kufikia amani ya haki na ya kudumu.
Shukrani kwa juhudi za Türkiye, Erdogan aliongeza kuwa TRNC hivi majuzi ilipata hadhi ya waangalizi katika Shirika la Nchi za Turkic (OTS).
"Tunafanyia kazi kile kinachoweza kufanywa kwa kueneza hili kutoka kwa ulimwengu wa Kituruki hadi ulimwengu mzima. Tunasema haya kwa Magharibi kupitia mikutano ya nchi mbili na shughuli za ushawishi.
"Ni matumaini yetu kwamba, baada ya ulimwengu wa Waturuki, tunaweza kuchukua hatua hizi na nchi za Ghuba na pia kwa kufanya Magharibi kuhisi hivi," aliongeza.
Kufuatia ziara yake ya siku tatu ya Ghuba, Erdogan alitembelea TRNC, ambapo alihudhuria sherehe ya ufunguzi wa Uwanja wa Ndege wa Ercan uliokarabatiwa upya na kupanuliwa.
Uturuki inaunga mkono kikamilifu suluhisho la serikali mbili kwenye kisiwa cha Cyprus kulingana na usawa wa uhuru na hadhi sawa ya kimataifa.
Wakimbizi wa Syria
Ankara kwa sasa inafanya kazi ya kurejea kwa hiari wakimbizi wa Syria walioko Uturuki katika nchi yao, Erdogan alisema.
"Ujenzi wa nyumba za briquette kaskazini mwa Syria unaendelea. Sasa tumefikia idadi ya nyumba za 100,000-150,000. Tulipofanya hivi, ndugu zetu wakimbizi wa Syria walianza kurejea," alisema, akiongeza kuwa tayari takriban wakimbizi milioni moja wamerejea.
"Idadi hizi zitaongezeka katika siku zijazo. Hasa, Qatar inaunga mkono mradi huo kaskazini mwa Syria. Ninaamini kuwa mradi huu unavyoendelea, kurejea kwa wakimbizi kutaongezeka zaidi," Erdogan aliongeza.
Zaidi ya Wasyria milioni 3.7 kwa sasa wanaishi Uturuki.
Sera ya kigeni ya Uturuki
Uturuki ni mshirika muhimu" katika nyanja ya kikanda na kimataifa, na inajenga uhusiano wa kirafiki na Magharibi, Mashariki ya Kati, Mashariki ya Mbali, Afrika, na mikoa ya Kiarabu kwa wakati mmoja, Erdogan alisema.
"Tumekuwa tukitekeleza sera ya kigeni yenye kanuni iliyodhamiriwa tangu siku ya kwanza," aliongeza.
Uturuki daima imekuwa ikitetea kuimarisha uhusiano kwa kutatua migogoro, Erdogan alisema, na kuongeza: "Sera ya mambo ya nje ya Uturuki daima iko kwenye mhimili unaozingatia maslahi ya kitaifa."
