Mahlangu: Mchoraji mzee mwenye miaka 88

Na Sylvia Chebet

Akiwa ndani ya mavazi yake ya kiasili Dkt Esther Mahlangu anainamia turubai kubwa.

Vipande vya shanga yenye umbo A vinanata kwenye uso wake, mara tu auinuapo uso wake.

Michoro mikubwa yenye kuelezea urithi wa Kindebele ndio utambulisho wa sanaa ya Mahlangu.

"Si mtu mwenye nguvu, lakini kazi yake na uwepo wake ni wa kijasiri na wenye upole,” Nontobeko Ntombela, msimamizi wa maonesho ya kimataifa kwa ajili ya maisha na kazi za Mahlangu anaiambia TRT Afrika.

"Ni mkubwa kuliko maisha," Ntobeko anaongeza, huku akionesha ishara kwa kidole gumba na cha shahada.

Esther Mahlangu sio jina maarufu tu nchini Afrika Kusini, bali anaendelea kujizoelea umaarufu kupitia kazi yake ya miongo saba.

Usanii wake hujielezea katika vitu vidogo, vilivyohifadhiwa kama vile viatu hadi mitambo mikubwa ya umma na michoro.

"Bibi huyu amejiongeza sana kupitia sanaa ya michoro," Ntobeko anasema.

Kulingana na Ntobeko, michoro ya Mahlangu ina upekee wake.

"Kinachokuwa mahususi sana kwa Esther ni jinsi anavyoweza kuchora katika miundo ya kidhahania, wakati mwingine vitu vya kila siku. Na mara unapoanza kuona motifu hizo zikitokea, unagundua kwamba anasukumwa zaidi ya mifumo ya kitamaduni ambayo tunajua ambayo mara nyingi ni ya kawaida kwa jamii nyingi barani Afrika.

Michoro ya Mahlangu imewekwa kwenye mishazari kama zilivyo nguo na vito vyake.

Mtindo wake wa kipekee huakisi asili ya Kindebele, kulingana na Ntobeko.

"Baadhi ya mifumo hii unaweza kuitambua. Kwa mfano, wembe, ambao ni zana ya kukata nywele ambayo ni maarufu sana nchini Afrika Kusini… Amechukua taswira ya chapa ya Minora na kubuni ruwaza ambazo unaona zikijirudia baada ya muda,” Ntobeko anafafanua.

Maumbo yanaweza kuwa rahisi, lakini kurudia mara kwa mara na ulinganifu hufanya kazi nzima kuwa ngumu sana. Wasimamizi wanaona kuwa nyimbo zake ni ngumu zaidi, zinavutia zaidi na ni ngumu kuliko zile za watu wa wakati wake.

Akiwa amezaliwa mwaka 1935 katika Jimbo la Mpumalanga nchini Afrika Kusini, hatima ya Esther Mahlangu ilianza kuonekana tangu utotoni mwake.

"Basi nilijua kuwa nilikuwa mzuri katika uchoraji"

Katika umri mdogo wa miaka 10, vidole vidogo vya Mahlangu vilikuwa vinatamani kuchora. Alikuwa na hamu kubwa ya kujiunga na mama yake na bibi yake katika uchoraji wa nje ya nyumba yao, kazi ya mwanamke wa Ndebele iliyomfurahisha. Kwa kuwa hakuwa na uzoefu, walimtuma aende kufanya mazoezi nyuma ya nyumba.

"Kwa hivyo anaelezea jinsi angechora nyuma ya nyumba na wangesema kwake, 'umefanya nini? Nenda ukafanye mazoezi zaidi'. Baada ya muda, waligundua, kumbe yeye ni mzuri. Walimwambia aje achore mbele ya nyumba. Ndipo alipogundua, anasema, basi nilijua kuwa nilikuwa mzuri katika uchoraji."

Wakati wa kufafanua ambao ungepeleka Mahlangu katika taaluma yenye mafanikio katika sanaa. Mgeuko wa ghafla wa hatima kwa msichana wa Ndebele ambaye lengo lake lilikuwa tu kutimiza wajibu wa kitamaduni.

"Kwa hivyo kuna matarajio ya wanawake vijana wa Ndebele kujifunza jinsi ya kuchora michoro... Ilifundishwa kwa wanawake vijana ili wakati unaoolewa, uweze kuchora nyumba yako."

Akiwa anakua katika Afrika Kusini ya enzi ya ubaguzi wa rangi, Esther hakuwa na nafasi ya kukanyaga darasani. "Milango ya sanaa ilikuwa shule yake," Ntobeko anasema.

Akitumia unyoya, mwanafunzi angehitaji kuchora ukuta ulioridhisha kwa viwango vilivyojulikana moyoni tu.

"Kwa muda mrefu, walikuwa (Ndebele) jamii inayohama kwa sababu ya vita," Ntobeko, mwanahistoria na mkurugenzi wa makumbusho anaeleza.

"Kuona nyumba hizi na kuona jamii hii ikiashiria nyumba zao na ardhi kwa njia hii maalum ina maana kubwa na pana ya kisiasa kama mazoezi."

Mahlangu hakuelewa mara moja maana hizo lakini ziliweka msingi kwa mafanikio yake ya kushangaza.

Tangu wakati huo, ameonyesha kazi zake katika nchi zaidi ya 20, amechora michoro katika nane kati ya hizo, ameshiriki katika programu za ukaazi na kufanya kazi kwenye miradi na chapa za mitindo.

Kazi zake zimekusanywa na taasisi za umma na watu binafsi duniani kote. Esther Mahlangu pia amepokea shahada nyingi za heshima kwa mchango wake katika sanaa.

Kuvunja kizingiti cha kioo

Mwaka wa 1989, takriban miaka 54 baadaye, Mahlangu ghafla alijitokeza katika anga ya kimataifa katika maonyesho ya sanaa ya Ufaransa

Wakurugenzi wa maonyesho ya Kifaransa waligundua nyumba yake walipotembelea Afrika Kusini katika misheni ya utafiti.

"Na ilikuwa kwa bahati walikuta nyumba yake na kugundua mabadiliko anayoyatoa katika mazoezi. Walimuuliza mwenye nyumba ni nani na waliambiwa ni Esther, anayefanya kazi katika makumbusho hii, Botshabelo. Walipomkuta, walimwalika awe sehemu ya usikilizwaji wa maonyesho baadaye mwaka wa 1989."

Miaka miwili baadaye, mwaka wa 1991, alikuwa mwanamke wa kwanza na Mwafrika wa kwanza kualikwa kushiriki katika Mkusanyiko wa Sanaa wa Gari la BMW wenye hadhi kubwa.

Gari lililopakwa na michoro ya kawaida ya Ndebele liliwasilisha kurudi kwake kihistoria Afrika Kusini mapema mwaka huu kwa ajili ya maonyesho, baada ya kuonyeshwa katika miji mikuu ya dunia kwa zaidi ya miaka 30.

"Kwa kweli, hivi karibuni, BMW ilizindua gari ambalo limepewa jina lake." Ntobeko anasema.

Maonyesho pia yalijumuisha michoro, picha za kihistoria na filamu fupi. Ntombela, mkurugenzi wa maonyesho, aliweka picha ya nyumba iliyopelekea Mahlangu kupanda haraka katika sanaa katika mlango wa makumbusho.

"Inasemekana kwamba nyumba hiyo si kweli nyumba bali ni kiwanda. Anazungumzia jinsi jengo hili maalum lilivyokuwa na taa daima. Kumbuka hii ni kipindi ambapo umeme haukupatikana kwa jamii nyeusi," Ntombela anaongeza akibainisha kuwa "uhamaji wa wafanyakazi pia umejumuishwa katika kipande hicho."

"Wakati tunaona kazi yake tunaona michoro na kufikiri ni hesabu tu na kwamba yote ime simplified. Lakini kwa hakika, kuna mengi zaidi ambayo mtu anaweza kusoma kupitia kazi yake. Nadhani tutakuwa tunachambua na kuchanganua kazi yake kwa muda mrefu."

Kuwa mkurugenzi wa maonyesho yaliyoandaliwa kwa ajili ya mtaalam kama Dkt. Mahlangu si kazi ndogo. Dkt. Ntobeko, mhadhiri katika Chuo Kikuu cha Witwatersrand, hakuwahi kutarajia mwaliko wa kuratibu maonyesho kama hayo.

"Ni ndoto ya kila mtaalamu kijana kupewa kazi na kuaminiwa kufanya kazi na nguli kama huyo bila shaka na jukumu kubwa pia."

Kazi ya Ntobeko ilikuwa imekata. Kuunganisha miaka 50 ya kazi ya Dkt. Mahlangu katika hadithi inayotoa mtazamo kamili, bado wa karibu, katika taaluma yake pana na yenye rangi.

"Basi unamwakilishaje mtu aliye mkubwa kiasi hicho? Unahakikishaje kwamba unawakilisha kazi yake katika mwanga bora zaidi bila kupotosha uzoefu wake?"

Msanii huyo wa miaka 88 alihudhuria hakiki ya maonyesho tarehe 14 Februari na kuhudhuria ufunguzi rasmi tarehe 17 ya Februari 2024.

"Ako buheri wa afya. Anarukaruka," Ntobeko anasema akielezea hali ya kimwili ya mzee huyo.

"Jinsi anavyobaki mwaminifu kwa mila za Ndebele katika kazi yake ni ukumbusho mkubwa wa jinsi hatupaswi kushawishiwa kubadilisha kazi zetu ili zifanane na picha za Kimagharibi."

Ntobeko anadhani kwamba Dkt. Mahlangu ameonyesha kwamba kuamini maarifa ya asili kama yale yaliyopitishwa kwake na mama yake na bibi yake yana nafasi duniani.

"Hii ni mafanikio makubwa kwa msanii wa Kiafrika kwa sababu yeye ni wa miaka 88 na ameweza kutuonyesha kinachowezekana, jinsi dunia inavyoweza kuelewa tunachowapa kutoka mahali pa asili," anaongeza.

Dkt. Mahlangu anaendelea na taaluma yake ya sanaa hadi leo na amechukua wasichana wachache chini ya mbawa zake.

"Kilicho muhimu zaidi kwangu ni kuwa na shule za kielimu rasmi na vituo vya kufundisha sanaa ya Kiafrika. Hilo ni ndoto ninayojenga kuelekea," inasoma chapisho la Instagram la Mahlangu.