Na Abdulwasiu Hassan
Nigeria huenda ikapata dhahabu na wazo la kusitisha utoro wa mtaji kutoka nchini, ambao unajulikana kwa uchimbaji wa kiharamu na usafirishaji haramu wa madini ya dhahabu kutoka maeneo yake tajiri ya kaskazini na kusini magharibi.
Iliyoko katika mji wa Mopa katika jimbo la kati la Kogi, kiwanda cha usindikaji wa dhahabu kilichowekwa hivi karibuni kinatarajiwa kuhudumia kikundi cha wachimbaji wadogo wadogo ili kuendeleza tasnia ya usindikaji wa dhahabu nchini Afrika Magharibi.
Waziri wa zamani wa madini na maendeleo ya chuma wa Nigeria, Olamilekan Adegbite, anaamini kuwa kituo hicho kitaanzisha uchimbaji mdogo wa dhahabu katika kikundi na kusaidia "kudhibiti unyonyaji wa wachimbaji wadogo wadogo wa dhahabu".
Lengo ni kuhamasisha vijana kushiriki kikamilifu katika "mlolongo wa thamani ya dhahabu", alisema wakati wa uzinduzi wa kiwanda hicho.
Kiwanda hicho, kilichojengwa na vifaa vya usindikaji wa dhahabu na vifaa vingine, pia kina vibanda 30, sehemu ya mafunzo, jengo la utawala na ugavi imara wa umeme, pamoja na mahitaji mengine.
Ili kupunguza uchimbaji haramu, serikali inakusanya data ya kibaiolojia ya wachimbaji wadogo wadogo waliosajiliwa katika maeneo yote nchini.
"Tunaunda mazingira ya kupunguza kiwango kikubwa cha uchimbaji haramu na usafirishaji haramu, kuongeza mapato ya serikali kutoka rasilimali hiyo, kuunda ajira na kuboresha utunzaji wa mazingira na jamii," Adegbite alisema.
Gharama za kibinadamu na kifedha
Kwa muda mrefu, uchimbaji wa dhahabu nchini Nigeria umetawaliwa na wachimbaji wadogo wadogo ambao huchimba na kuuza dhahabu kwa njia isiyo rasmi nchini kote.
Aina hii ya uchimbaji madini ni kawaida katika sehemu za kaskazini magharibi, kaskazini kati na kusini magharibi. Ingawa ina faida zake, uchimbaji wa dhahabu wa wachimbaji wadogo umesababisha hasara kubwa kwa binadamu na mtaji.
Maelfu ya watoto waliuawa na sumu ya risasi iliyosababishwa na uchimbaji wa dhahabu wa wachimbaji wadogo kwenye jimbo la Zamfara kuanzia mwaka 2010 hadi karibu mwaka 2021.
Habari njema ni kwamba uchafuzi wa maji, udongo na chakula kutokana na usindikaji wa madini ya dhahabu na wachimbaji wadogo katika eneo hilo umedhibitiwa kupitia shughuli za usafi na wadau wa ndani na kimataifa.
Hata hivyo, utoro wa mtaji kupitia usafirishaji haramu wa dhahabu ghafi kutoka Nigeria bado ni changamoto kutokana na mwanya wa mfumo ambao bado haujafungwa. Biashara isiyokuwa rasmi ya dhahabu ghafi bado inachangia hasara kubwa kwa hazina ya serikali, mbali na kusababisha upotevu wa ajira, alisema waziri wa madini.
Moja ya hatua za marekebisho zilizochukuliwa na serikali katika kukabiliana na tatizo hili ni Mpango wa Maendeleo ya Uchimbaji wa Dhahabu wa Wachimbaji Wadogo wa Rais (PAGMDI), uliolenga kununua dhahabu moja kwa moja kutoka kwa wachimbaji wadogo.
Mpango huo ulizinduliwa mwaka 2019. Mwaka 2020, kilo 12.5 za vipande vya dhahabu vilivyochimbwa nchini Nigeria kulingana na viwango vya Chama cha Soko la Dhahabu la London, vililipwa na benki kuu ya Nigeria, Benki Kuu ya Nigeria (CBN), kupitia mpango huu.
Wakati vipande vya dhahabu viliponunuliwa mwaka 2020, Rais wakati huo, Muhammadu Buhari, alisema kuwa uchimbaji wa dhahabu ulioboreshwa nchini utazalisha ajira 250,000 wakati ukiingiza kipato cha kila mwaka cha dola milioni 500 kwa njia ya ushuru na kodi kwa serikali.
Dhahabu inakosa kung'aa
Ingawa mafanikio ya kampuni binafsi kama Segilola Resources Operating Ltd katika uchimbaji wa dhahabu yamezua hamu ya uwekezaji nchini Nigeria, sehemu kubwa ya uchimbaji wa dhahabu nchini bado unafanywa na wachimbaji wadogo wadogo, alisema waziri wa zamani Adegbite.
Hii kimsingi inamaanisha kuwa wachimbaji wengi wanaweza kupata kiwanda cha usindikaji wa dhahabu huko Kogi kuwa muhimu.
Mwandishi mkuu wa jiolojia Abdullahi Lawal alisema kiwanda hicho kitasaidia kuongeza kiwango cha kupata dhahabu safi katika mchakato wa uchimbaji madini, hivyo kuongeza kiasi cha dhahabu safi inayochimbwa na wachimbaji wadogo wadogo.
Ongezeko la uzalishaji litasababisha "ongezeko la mapato ya uchimbaji", alifafanua. Changamoto inayowezekana ni eneo la kiwanda cha usindikaji wa dhahabu kuwa mbali na maeneo ya kaskazini magharibi na kusini magharibi mwa Nigeria ambapo dhahabu inapatikana.
Ili kuunganisha umbali huo, wataalam wanaamini mamlaka inahitaji kufanya juhudi ziada kuunganisha wachimbaji wadogo wadogo kutoka sehemu mbalimbali za nchi na kiwanda cha usindikaji wa dhahabu.
Lawal alisema nchi inahitaji kuweka miundombinu ya usafirishaji kati ya maeneo ya uchimbaji katika sehemu nyingine za nchi na kiwanda cha usindikaji wa dhahabu au kuanzisha viwanda popote uchimbaji wa wachimbaji wadogo unapoendelea.
Matatizo ya usalama yamekuwa yakizuia uchimbaji wa dhahabu katika sehemu za nchi kwa muda sasa. Wataalam wanaamini ikiwa hatua hazitachukuliwa kurekebisha hali hiyo, matatizo ya usalama yanaweza kikwazo kwa mafanikio ya kiwanda cha usindikaji wa dhahabu.
Kwa kuimarisha usalama, inatumainiwa kuwa sekta ya uchimbaji na usindikaji wa dhahabu nchini Nigeria itakua, kuchangia ajira na mapato ya serikali.
Kama nchi inayojaribu kubadilisha uchumi wake kutoka kwenye utegemezi wa kuuza mafuta ghafi pekee, Nigeria inaweza kufaidika na mapato na fursa za ajira zinazotokana na uingiliaji wa serikali.
