Na Abdulwasiu Hassan
Ghana ni mojawapo ya nchi za pwani za Afrika zenye rasilimali nyingi za maji lakini zinajitahidi kuzalisha samaki wa kutosha kwa matumizi ya ndani.
Inategemea sana uagizaji wa bidhaa kutoka nje unaoigharimu sana na kuwanyima wafugaji wa samaki wa ndani fursa kubwa za kiuchumi.
Hii ni hali iliyolalamikiwa na naibu waziri wa uvuvi na ufugaji wa samaki nchini humo, Moses Anim.
Katika hafla ya hivi majuzi iliyoandaliwa na Chemba ya Kilimo cha Majini nchini Ghana, Bw Anim alisema wizara yake imedhamiria kuimarisha uzalishaji wa ndani na kupunguza uagizaji wa bidhaa kutoka nje kwa sababu ya wasiwasi kuhusu hali ya sasa.
Kama ilivyonukuliwa na Shirika la Habari la Ghana, alisema "pamoja na changamoto zote za baada ya Covid, nchi ambazo zitasalia ni zile ambazo zitaongeza uingizwaji wao wa kuagiza." Samaki huchangia takriban 60% ya ulaji wa protini nchini Ghana.
Vyombo vya habari vya ndani pia vilimnukuu naibu waziri huyo akisema wakati wa hafla ya kuadhimisha Siku ya Kitaifa ya Wakulima Desemba mwaka jana kwamba nchi ilikuwa ikitumia takriban dola milioni 240 kuagiza samaki kutoka nje kila mwaka.
Nchi inazalisha takriban tani 600,000 tu za mahitaji yake ya kila mwaka ya zaidi ya tani milioni 1.2. Wataalamu wanaamini kuwa uwezo wa Ghana unaahidi uzalishaji wa juu zaidi.
"Ghana ina moja ya mifumo bora ya ikolojia kwa uzalishaji wa samaki. Tuna miili ya mito, maziwa na topografia nzuri kwa ajili ya ujenzi wa bwawa,” Jacob Adzikah, Mkurugenzi Mtendaji wa Chemba ya Tamadunimajini Ghana, aliiambia TRT Afrika.
Alisema hiyo inapaswa kuipa nchi faida sawa katika uzalishaji wa samaki Afrika Magharibi.
Kupungua kwa Samaki
Licha ya uagizaji na jitihada za kuongeza uzalishaji wa ndani, bado kuna upungufu mkubwa wa upatikanaji wa samaki.
Tatizo ni la kihistoria lenye dalili ndogo au hakuna kabisa ya maendeleo hapo awali. Idadi ya samaki wanaopatikana katika maji ya nchi hiyo ya Afrika Magharibi inapungua, wataalam wanasema.
Uvuvi haramu katika eneo la maji ya nchi hiyo ikiwa ni pamoja na wavuvi wa samaki wa kigeni huja mstari wa mbele kama mojawapo ya changamoto kubwa zinazoathiri juhudi za Ghana katika kuhakikisha utoshelevu wa samaki, wanaharakati wanasema.
Baadhi ya watu wanaovua nyangumi wanadaiwa kuvua samaki wadogo kinyume cha sheria - wakati mwingine wakiwauzia wavuvi wa ndani wasiojiweza baharini.
Samaki hawa haramu wanaouzwa kienyeji wanaojulikana kama ‘saiko’ wanaaminika kuwa wanapunguza idadi ya samaki, Ghana yenye mabadiliko ya muda mfupi ya mapato makubwa na kuwanyima wakazi wa vyanzo muhimu vya protini.
Takriban tani 100,000 za samaki zenye thamani ya kati ya dola 50 na 80 milioni ziliuzwa nchini mwaka 2017 kupitia ulaghai huo, kulingana na Wakfu wa Haki ya Mazingira (EJF), kikundi kinachoendesha kampeni dhidi ya uvuvi haramu.
Mnamo 2021, serikali ya Ghana ilipiga marufuku uvuvi haramu na uuzaji wa samaki wadogo baharini. Lakini wengine wanasema hili halijaokoa hali kwa wasiwasi unaoongezeka kwamba idadi ya samaki nchini Ghana inapungua huku kukiwa na ongezeko la watu.
Bei ya juu ya chakula
"Tunakaribia kufikia hatua, ambapo tutakuwa tukiagiza samaki kutoka nje kwa ajili ya matumizi," anasema Dk Kamal-Deen Ali wa Kituo cha Sheria na Usalama ya Baharini barani Afrika chenye makao yake nchini Ghana.
Aliwaambia waandishi wa habari wakati wa warsha ya kukabiliana na uvuvi haramu kwamba shughuli za meli za kigeni zinapunguza idadi ya samaki katika maji ya Ghana.
Pamoja na kukabiliana na uvuvi haramu, baadhi ya wataalam wanasema kuna haja ya kuimarisha ufugaji wa samaki mashinani kwa nchi hiyo ya Afrika Magharibi ili kuhakikisha inajitosheleza.
Lakini wafugaji wa samaki wana changamoto nyingi za kukabiliana nazo, ikiwa ni pamoja na gharama kubwa ya chakula cha samaki. Inachukua 60% hadi 70% ya gharama nzima ya uzalishaji wa samaki.
Bei za chakula cha samaki zimeongezeka kwa asilimia 200 katika kipindi cha miezi minane," anasema Jacob Adzika, mkuu wa Chamber of Aquaculture Ghana.
Pia kuna ukosefu wa huduma za kitaalamu za afya ya samaki kwa wakulima – ambao baadhi yao hawana ufahamu wa kutosha kuhusu jinsi ya kulinda vitoto vyao vya samaki kutokana na kufa.
‘Tutafanya vizuri zaidi’
“Viwango vya riba vinavyotolewa unapokopa fedha benki ni vya juu sana. Ni karibu asilimia 40 kwa sasa,” anasema Jacob, akionyesha changamoto nyingine.
Serikali ya Ghana inasema imekuwa ikitekeleza sera zinazolenga kuboresha sekta ya uvuvi ikiwa ni pamoja na mpango unaojulikana kama Aquaculture for Fish and Jobs, (Tamadunimajini kwa ajili ya samaki na Ajira).
Mpango huo ulizinduliwa mwaka 2018 ili kutoa pembejeo kwa wafugaji wa ndani wa samaki ili kuongeza uzalishaji wao.
Naibu waziri wa uvuvi na ufugaji wa samaki Moses Anim alikuwa amesema serikali pia inajaribu kuhimiza uzalishaji wa ndani wa samaki kwa kuwanyima waagizaji samaki kupata moja kwa moja fedha za kigeni kwa ajili ya biashara.
Lakini Jennifer Sodji, Rais wa Ghana Aquaculture Association anahisi serikali ya Ghana inapaswa kufanya zaidi.
Mamlaka zinapaswa kupunguza ‘’ushuru na kodi katika sekta hiyo’’ ili kusaidia kupunguza gharama ya vyakula vya samaki ambavyo huagizwa kutoka nje, Sodji anaiambia TRT Afrika.
Anasema ‘’kutoa motisha’’ kwa wafugaji wa samaki ‘’ kutasaidia mashamba yao kukua” kuzalisha samaki kwa ajili ya nchi. ‘’Nadhani tutaweza kufanya mengi katika tasnia,’’ anahitimisha.
