Na Abdulwasiu Hassan
Mtazamo wa maisha ya zamani ya Afrika yaliyokandamizwa yanaendelea kutanda zaidi ya sasa.
Sima Luipert, ambaye mama yake mkubwa alikuwa mwathirika wa kushambuliwa na mlowezi wa kizungu wakati Namibia iliponyakuliwa kwa nguvu na Ujerumani mwanzoni mwa karne ya 20, anajua nini kinahitajika ili kuishi na mawazo hayo.
"Kilichotokea wakati huo kilikuwa dhuluma kwa ubinadamu kwa ujumla," anasema Sima, ambaye familia yake haikuwahi kupata fidia kwa uhalifu uliofanywa dhidi yao zaidi ya karne moja iliyopita.
"Ni (mapambano ya fidia) yamekuwa ya kusubiriwa muda mrefu. Sio tukio. Ni mchakato," mwanaharakati, pia mshauri wa machifu wa Nama kuhusu fidia, anaiambia TRT Afrika.
Zama za giza
Kuanzia 1904 hadi 1908, walowezi wa Kijerumani wazungu walifanya mauaji ya kimbari dhidi ya watu wa Nama na Herero ambao walithubutu kupinga unyakuzi wa ardhi yao. Maelfu ya watu kutoka kila moja ya jamii hizo mbili waliuawa.
Akiwa kizazi cha nne kilichonusurika katika mauaji ya halaiki, kumbukumbu ya Sima kwenye kipindi hicho cha kutisha cha ukandamizaji lilikuwa kupitia hadithi ambazo bibi yake alishiriki.
"Kuingia kwa Wajerumani katika ardhi ya Nama na Herero lilikuwa zoezi la vurugu sana, ambalo lengo lake lilikuwa kuchukua ardhi hiyo, na kufanya hivyo kwa gharama yoyote," Sima anasema. "Ikiwa ilimaanisha kwamba mauaji ya halaiki yanapaswa kufanywa, Ujerumani ilikuwa tayari kufanya hivyo."
Pia anaamini kuwa Wajerumani wa Namibia ambao walirithi ardhi iliyochukuliwa kutoka kwa mababu zake wamekuwa "wanufaika" wa uhalifu uliofanywa dhidi ya watu wake.
Sima kutoka Kusini mwa Afrika sio uzao pekee wa watu waliotawanywa na waliokimbia makazi yao wanaotafuta haki kutoka nchi za Magharibi ambazo ziliidhinisha unyakuzi wa ardhi kwa nguvu na wanufaika wa ukatili huo.
Peter Kiprotich Arap Bett anaishi Afrika Mashariki, lakini hasira yake sio muhimu kuliko ya Sima.
Peter anatoka katika jamii ya Kipsigi nchini Kenya na ni mzao wa moja kati ya maelfu ya familia ambazo ardhi zao zilinyakuliwa na walowezi wa kizungu wakati wa uvamizi wa Waingereza Afrika Mashariki.
Babu yake, Tapsimatee Araap Borowo, alikuwa miongoni mwa watu wa jamii za Kipsigis na Talai waliofurushwa kwa jeuri kutoka kwa ardhi ya mababu zao. Mbaya zaidi, vizazi vingi vimelazimika kuishi katika umaskini uliokithiri tangu wakati huo.
Jambo la msingi la Peter ni kwamba serikali ya Uingereza haikuona kuwa ni muhimu kuomba msamaha rasmi kwa dhuluma za zamani, achilia mbali kulipa fidia kwa familia ambazo ardhi zao zilichukuliwa kwa nguvu.
Wakati Mfalme Charles wa Uingereza alipotembelea Kenya hivi majuzi, watu kama Peter walitarajia mfalme huyo afanye zaidi ya "huzuni kubwa na majuto makubwa" juu ya ukatili uliofanywa na vikosi vya Uingereza nchini Kenya.
Huku Rais William Ruto "akiwa na ujasiri na utayari wa kuangazia ukweli usiofaa" katika historia ya maingiliano kati ya nchi hizo mbili, "mengi bado yanafaa kufanywa ili kupata fidia kamili," alisema.
Mfalme Charles sio mfalme pekee wa Magharibi kukosolewa katika suala hili.
Wakati wa ziara yake ya kwanza rasmi katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo mwaka 2022, Mfalme Philippe wa Ubelgiji alionyesha "majuto yake makubwa" kwa ukatili wa kikoloni unaohusisha nchi yake.
Takriban Wakongo milioni 10-15 waliuawa moja kwa moja au kwa njaa na magonjwa wakati wa utawala wa miaka 23 wa Ubelgiji nchini Kongo - kutoka 1885 hadi 1908 - wakati Mfalme Leopold II, kaka wa babu wa babu wa Mfalme Philippe, alitawala nchi kwa mkono wa chuma.
Miongoni mwa visa vingi vya kutisha vya kipindi hicho ni jinsi wanakijiji wa Kongo walivyohatarisha kukatwa mikono ikiwa wangekosa lengo lililowekwa na wakoloni la uchimbaji wa mpira.
Hivi majuzi mwaka wa 2022, bunge la Ubelgiji lilikuwa bado likijadili iwapo lingetumia neno "msamaha" kwa uhalifu wa siku za nyuma uliofanywa na nchi hiyo nchini Kongo huku baadhi wakihofia kwamba kungehimiza kelele za kutaka malipo ya fidia.
Je, watalipa?
Wito wa fidia sio tu kwa raia wa kawaida wa Kiafrika. Wale walio katika serikali pia wamekuwa wakishinikiza kulipwa fidia.
Rais wa Ghana Nana Akufo Addo aliwaambia wajumbe katika mkutano wa kilele mjini Accra mwezi uliopita kwamba fidia inahitajika kulipwa kwa familia za Waafrika wapatao milioni 12 waliofanywa watumwa kwa nguvu na nchi za Magharibi.
"Ni wakati wa Afrika, ambao wana na binti zao waliokandamizwa uhuru wao na babu zao kuuzwa utumwani, kupokea fidia," alisema katika Mkutano wa kutafuta malipo wa Accra.
Wajumbe katika mkutano huo walikubaliana kuanzisha "Hazina ya kimataifa ya fidia" ili kushinikiza fidia iliyochelewa kwa mamilioni ya Waafrika waliokuwa watumwa wakati wa biashara ya utumwa iliyovuka Atlantiki.
Kadiri miito ya fidia inavyozidi kuongezeka, baadhi ya wachambuzi wana matumaini kidogo kwamba nchi za Magharibi zinazohusika katika utumwa na ukatili wa kikoloni zitalipa.
Prof Kamilu Fagge wa Chuo Kikuu cha Bayero Kano anaamini kwamba ingawa mahitaji hayo yanawezekana, nchi za Magharibi haziwezi kulikubali kwa urahisi.
"Ni sawa kisheria kwa sababu tunapozungumzia haki na sheria, tunazungumza mambo matatu. Madhumuni ya kwanza ya sheria ni kuadhibu makosa yoyote," anaiambia TRT Afrika.
"Pili ni kulipa au kurudisha dhuluma kwa mtu aliyekosewa. Tatu, ni lazima ifanye kama kizuizi cha makosa kama hayo."
Fagge hakubali hoja kwamba yaliyopita yanapaswa kuwekwa kwenye mapumziko.
"Hata kama hatutapata malipo ya nyenzo na fedha kwa ajili ya madhara ambayo yamefanyika huko nyuma, angalau itaweza kuipa Afrika sura ya kufungwa na kutoa mwanya wa kujadiliana kwa ushawishi katika masuala ya dunia."
Kwa wale kama Sima na Peter, fidia sio tu dawa ya kuponya majeraha ya unyanyasaji wa kikoloni na utumwa bali pia ni njia ya kupunguza matatizo ya sasa ya kiuchumi yanayokabili jamii zao.
