Na
Nana Dwomoh-Doyen Benjamin
Katika kumbukumbu za historia ya kisiasa, mapinduzi mara nyingi yamekuwa sehemu ya zinazobadilisha hali ya nchi na kupelekea nchi kuendeshwa kwa utaratibu mpya.
Miaka mingi iliyopita, Afrika, bara lenye tamaduni mbalimbali na uwezo usiofuatiliwa, imejitokeza kama kiwiko cha mabadiliko haya makubwa ya kisiasa.
Mwaka 1963, bara la Afrika lilianza safari yake na mapinduzi nchini Togo kando ya fukwe zenye mitende na masoko yenye shughuli nyingi.
Rais Sylvanus Olympio, aliyekuwa ishara ya matumaini kwa taifa jipya lenye uhuru, alipatwa na mapinduzi ya ndani, yakiwa mapinduzi ya mshtuko kote barani.
Tukio hili la kwanza lilikuwa ishara ya kipindi cha machafuko ya kisiasa ambacho kingeenea hivi karibuni kote Afrika.
Ghana, taifa la kwanza la Afrika kujikwamua kutoka kwa ukoloni, linashikilia historia maalum katika historia ya Afrika.
Mkuu wa taifa hili alikuwa Kwame Nkrumah, mwanasiasa mwenye maono aliyekuwa na ndoto ya kuonyesha uwezo wa mwanadamu mweusi katika kujitawala.
Akiwa na imani halisi katika umoja wa Kiafrika, Nkrumah alitaka kuifanya Ghana iwe mfano mwangaza kwa bara zima.
Hata hivyo, ndani ya kiowevu cha matamanio ya Nkrumah, upinzani ulichemka. Sera zake za kijamaa, mwelekeo wa mabavu, na matamanio yaliyosukuma juu yalisababisha kutokukubaliana.
Mwaka 1966, muungano wa upinzani wa ndani na maslahi ya nje ulipanga mapinduzi, ukimpeleka Nkrumah uhamishoni.
Ndoto ya Afrika huru, iliyoonyeshwa na mafanikio ya Ghana, bado inahitaji kutekelezwa. Kuondolewa kwa Nkrumah kulifanya zaidi ya kubadilisha mwelekeo wa historia ya Ghana.
Ilisababisha mlolongo wa mapinduzi na utawala wa kijeshi. Sauti za machafuko ya Ghana zilipenya kote Afrika, kutoka Vita vya Biafra nchini Nigeria hadi enzi ya Idi Amin nchini Uganda.
Kila mapinduzi yalikuwa na sababu zake aidha ni mgogoro wa ndani au laah
Jukwaa lilikuwa tayari kwa migogoro ya kijiografia nchini Angola, Msumbiji, na mataifa mengine mengi, yakiiacha nchi zikiwa na mpasuko na watu wakihamishwa.
Vita Baridi, sababu za kijiografia kilichobadilisha mwelekeo wa historia, kililipiga kivuli kirefu juu ya Afrika. Mataifa makubwa yalipigania ushawishi, yakivichukulia mataifa kama bao la michezo ya kimataifa.
Vita vya itikadi vilipiganwa kupitia vita vya mbadala na kuingilia kwa siri, na mara nyingi mapinduzi yakawa chombo cha kuchaguliwa. Angola na Msumbiji zilikwama kati ya pande pinzani zilizopokea msaada kutoka Marekani na Muungano wa Kisovyeti.
Bara likawa uwanja wa mapambano, na mapinduzi yakawa silaha za kuchaguliwa. Matokeo ya kuingilia huku kunadumu, yakiiacha majeraha yanayoendelea kuunda siasa za Kiafrika leo.
Mali ya Afrika yenye rasilimali asilia, kutoka mafuta nchini Nigeria hadi almasi nchini Sierra Leone, na kobalti na dhahabu nchini DRC, kwa muda mrefu imekuwa baraka na laana.
Utajiri huu una uwezo wa kubadilisha mataifa, lakini pia una uwezo wa kukuza rushwa, kuzidisha migogoro, na kuanzisha jaribio la mapinduzi.
Historia ya Nigeria imejaa mapinduzi mengi yaliyochangiwa kwa kiasi kikubwa na hamu ya kudhibiti mapato ya mafuta. Vivyo hivyo, upatikanaji wa utajiri wa mafuta umesababisha kutokuwa na utulivu kisiasa katika mataifa kama Guinea ya Equator na Sudan.
Pambano la kudhibiti rasilimali hizi mara nyingi huja kwa gharama ya utawala wa kidemokrasia na utulivu.
Udhaifu wa taasisi za kidemokrasia na mizengwe ya utawala imetengeneza njia kwa migogoro ya kisiasa na majaribio ya mapinduzi katika mataifa mengi ya Afrika.
Viongozi, wanaosukumwa na njaa ya nguvu, wanatumia mifumo ya kikatiba kuongeza utawala wao, kuzidisha changamoto kwa umma na vilio vya kuingilia kati.
Mali, taifa lililokumbwa na kutetereka kwa muda mrefu, limeshuhudia mapinduzi ya kijeshi mwaka 2012, 2020 na 2021.
Katika kila tukio, umma uliochoshwa na utawala uliokithiri wa rushwa na udhaifu uliunga mkono mapinduzi ya kijeshi ili kutafuta mabadiliko.
Athari za Mfululizo
Ongezeko la mapinduzi ya kijeshi barani Afrika linatupia kivuli kirefu kinachofikia mbali zaidi ya mipaka ya bara hilo.
Ukosefu wa mamlaka na migogoro inayofuata baada ya mapinduzi inatishia utulivu wa kikanda, ikisababisha migogoro ya kibinadamu na kuhamishwa kwa watu kwa wingi.
Demokrasia inapata pigo kubwa huku viongozi walioteuliwa kwa kura wakiondolewa kwa njia isiyo ya heshima, kuchukuliwa nafasi na serikali za kijeshi zinazosambaratisha upinzani na kuzima uhuru wa raia.
Zaidi ya hayo, machafuko ya kisiasa haya na athari kubwa kwa siasa za kimataifa.
Mzozo wa mamlaka kati ya mataifa yenye nguvu duniani kwa ajili ya ushawishi barani Afrika unaendelea, na wachezaji wapya kama China wanaibuka kama wachezaji wakubwa. Mazingira ya kijiografia yanabadilika, kubainisha mahali pa Afrika duniani.
Mahusiano na Ufaransa
Miaka ya hivi karibuni, nchi kadhaa za Kiafrika zinazozungumza Kifaransa zimepitia mapinduzi, ikiwa ni pamoja na Burkina Faso, Mali, Guinea, Chad, Niger, na Gabon, yakionyesha masuala ya uhuru wa nchi na maendeleo madogo ndani ya mataifa haya.
Mapinduzi katika Afrika ya Kifaransa yameelezewa, kwa sehemu, na uhusiano mgumu na Ufaransa kutokana na sera za ukoloni za kihistoria.
Ushawishi unaendelea wa mataifa ya zamani ya ukoloni, hasa Ufaransa, umeleta wasiwasi kuhusu uhuru uliodhoofika katika nchi za Kiafrika zinazozungumza Kifaransa.
Usalama wa Ufaransa katika masuala ya kisiasa na kiuchumi wa makoloni yake ya zamani unaweza kuonekana kama kikwazo kwa uhuru wao na uamuzi wao wenyewe.
Haya yanaweza kuonekana katika nyimbo za wafuasi mbalimbali wa mapinduzi haya na mabadiliko katika sera na muungano wa mirejesho mpya katika Afrika ya Kifaransa.
Viongozi wa mapinduzi ya hivi karibuni ya Kifaransa wamekatiza uhusiano wa kisiasa na kiuchumi na Ufaransa.
Mageuzi ya Dharura
Uhusiano mgumu kati ya Afrika ya Kifaransa na Ufaransa mara nyingi umesababisha upotoshaji wa kiuchumi na kuzuia maendeleo.
Sera za kiuchumi zilizowekwa na Ufaransa kwa makoloni yake ya zamani, kama matumizi endelevu ya sarafu ya CFA franc, faida ndogo za biashara, na udhibiti wa rasilimali asili, zimekwamisha ukuaji wa uchumi wa ndani na kuendelea kuwepo kwa pengo la kijamii na kiuchumi.
Hali hii ya kutostawi, upatikanaji mdogo wa elimu, huduma za afya, fursa za ajira, na vurugu za muda mrefu za wapiganaji imezalisha kukata tamaa miongoni mwa watu.
Mapinduzi katika Afrika ya Kifaransa yanatokea kama jibu kwa hali hizi za kudorora na hamu ya mabadiliko.
Ongezeko la mapinduzi barani Afrika ni mfano wa taswira tata iliyotengenezwa kutokana na nyuzi za kihistoria, mtego wa kijiografia, utajiri wa rasilimali, kutofaulu kwa utawala, na upungufu wa kidemokrasia.
Ingawa kumepatikana maendeleo kuelekea demokrasia na uamuzi wa kujitawala, changamoto zinazoendelea zinatishia kugeuza hizi faida ngumu kuelekezwa.
Kushughulikia chanzo cha msingi kunahitaji hatua ya pamoja ya kuimarisha taasisi za kidemokrasia, kusimamia utawala bora, na kupunguza ushawishi wa wadau wa nje wanaotaka kuingilia kati mwelekeo wa kisiasa wa Afrika.
Ni kwa njia kama hiyo tu Afrika inaweza kutembea kwa ujasiri kuelekea mustakabali usio na wigo wa kuingilia kijeshi, tayari kufunua uwezo wake kamili kwenye jukwaa la dunia.
Mwandishi, Nana Dwomoh-Doyen Benjamin, ni mwandishi wa pan-Afrika na mtu muhimu katika mradi wa Ubuntu Connect
Mawazo yaliyotolewa na mwandishi hayawakilishi maoni, mtazamo na sera za uhariri za TRT Afrika.
