Na
Sylvia Chebet
Utabiri wa hali ya uharibifu ya siku za mustakbali zilizojaa ukosefu wa usalama wa chakula na matokeo yake ya ghasia hayaonekani tena kuwa ni utabiri wa kubuni.
Mawimbi ya joto ya mara kwa mara, mvua zisizotabirika, mafuriko, wadudu na magonjwa yanayoibuka yameshusha uzalishaji wa kilimo duniani kote.
Ngano, chakula kikuu cha watu bilioni 1.5 katika Ukanda wa Kusini mwa Dunia unaojumuisha Afrika, haijasazwa licha ya kuwa ni zao ambalo uwezo wake wa kubadilika unaweza kulimwa katika eneo la kijiografia linaloanzia chini ya usawa wa bahari karibu na Bahari ya Chumvi hadi nyanda za juu za Tibet.
Wakati sayansi inapotafuta njia za kuepusha tishio hili kwa kuwepo kwa binadamu, tafiti mbili mpya zilizoanzishwa na Kituo cha Kimataifa cha Uboreshaji wa Mahindi na Ngano chenye makao yake Mexico (CIMMYT) zinafichua kwamba kutumia utofauti wa kijenetiki wa kale kunaweza kuleta mapinduzi katika ufugaji wa ngano na kulinda usalama wa chakula duniani.
Dk Matthew Reynolds, mkuu wa fiziolojia ya ngano katika shirika na mwandishi mwenza wa tafiti zote mbili, anaamini dalili za mapema zinatia moyo.
"Tayari tunaona athari nchini Ethiopia, Sudan, Misri, Afrika Kusini, Kenya, Algeria, Morocco, Tunisia na Libya," anaiambia TRT Afrika.
"Tuko katika wakati muhimu. Mikakati yetu ya sasa ya ufugaji imetusaidia vyema, lakini lazima sasa ishughulikie changamoto ngumu zaidi zinazoletwa na mabadiliko ya hali ya hewa."
Utafiti unaelekeza kwenye hifadhi kubwa, ambayo kwa kiasi kikubwa haijatumika ya karibu sampuli 800,000 za mbegu za ngano katika benki 155 za jeni ulimwenguni.
Hizi ni pamoja na "ngano gugu" na aina za zamani, zilizokuzwa na wakulima ambazo zimestahimili changamoto tofauti za mazingira kwa mamilioni ya miaka.
Ingawa ni sehemu tu ya aina hii ya kijenasi ambayo imetumika katika ufugaji wa kisasa wa mazao, tayari imeleta manufaa makubwa.
Siri yote imo kwenye kijenasi
Mojawapo ya tafiti, iliyochapishwa katika jarida la Global Change Biology, inaandika jinsi sifa za zile zinazoitwa ngano gugu huongeza maisha na uendelevu wa mazingira.
Inaeleza kuwa tangu mwaka 2000, kilimo cha aina za ngano zinazostahimili magonjwa iliwezekana bila kutumia takriban lita bilioni moja za dawa za kuua kuvu ambazo zingepuliziwa ili kuepusha magonjwa.
"Bila ya kuhamisha jeni zinazostahimili magonjwa kutoka kwa ngano gugu hadi kwa ngano, matumizi ya dawa za ukungu yangeongezeka kwa urahisi maradufu, na kudhuru afya ya binadamu na mazingira," anasema Dk Susanne Dreisigacker, mzalishaji wa molekuli katika CIMMYT na mwandishi mwenza.
Kushiriki njia mpya za uzalishahi wa ngano huongeza tija ya kila mwaka kwa nafaka ya ziada yenye thamani ya dola bilioni 11 za Marekani.
Hii imesaidia kuhifadhi mamilioni ya hekta za misitu na mifumo mingine ya ikolojia ya asili.
Utafiti unaonyesha kwamba aina mpya za mazao ya juu - aina za mimea ambazo sifa zake zinadhibitiwa na jinsi zinavyokuzwa - zimekuzwa nchini Misri, Afghanistan na Pakistan kwa kutumia jeni za gugu ambazo zinazifanya kuwa imara na sugu.
"Hii ina wakulima nafasi kubwa ya kuchagua, tofauti kubwa za kijeni za kustahimili hali ya hewa, na hatari ndogo kutokana na hitilafu za hali ya hewa," anaelezea Dk Reynolds.
Kulingana na watafiti, baadhi ya majaribio ya ngano inayojumuisha na aina ya ngano gugu huonyesha hadi asilimia 20 za ukuaji zaidi chini ya hali ya joto na ukame ikilinganishwa na aina za sasa.
Utafiti wa pili, uliochapishwa katika Nature Climate Change, unaonyesha hitaji la kuongeza uchunguzi na kutumia anuwai tofauti tofauti za kijeni kwa ustahimilivu bora wa hali ya hewa.
Miongoni mwa sifa zinazohitajika ni mifumo ya mizizi ya kina zaidi, kwa upatikanaji bora wa maji na virutubisho, uvumilivu wa juu wa joto, na maisha bora wakati wa mvua zinazochelewa au mafuriko.
"Kutumia sifa tata zinazostahimili hali ya hewa zinazohitajika kwa haraka sana leo, kunahitaji ufikiaji wa anuwai kubwa tofauati na mabadiliko ya mtazamo katika mbinu za kuzalisha," anasema Dk Julie King wa Chuo Kikuu cha Nottingham, mwandishi mwenza.
Uzalishaji wa kisasa wa mazao umelenga kundi finyu kiasi la "wanariadha nyota" - aina za mazao bora zaidi ambazo tayari zinafanya vizuri na zina jeni zinazojulikana au zinazotabirika.
Utofauti wa kijeni wenye uhusiano na ngano gugu hutoa sifa tata zinazostahimili hali ya hewa, ingawa matumizi yao yanatumia muda mwingi, ghali na zanye hali ya hatari zaidi kuliko mbinu za kitamaduni za kuzalisha na aina bora zaidi.
Teknolojia mpya, hata hivyo, zimebadilisha mitazamo hiyo.
Kujaribu njia mpya
“Tuna nyenzo za kuchunguza aina mbalimbali za jeni ambazo hapo awali hazikuweza kufikiwa na wazalishaji,” anaeleza Dk Benjamin Kilian, mwandishi mwenza na mratibu wa mradi wa Biodiversity for Opportunities, Livelihoods and Development wa Taasisi ya Crop Trust unaosaidia uhifadhi na matumizi ya mazao mbalimbali duniani.
Miongoni mwa zana hizi ni mpangilio wa jeni wa kizazi kijacho, uchanganuzi wa data kubwa, na teknolojia za kutambua kwa mbali, ikijumuisha picha za setilaiti.
Mwisho huruhusu watafiti kufuatilia mara kwa mara sifa kama vile kiwango cha ukuaji wa mimea au unaoweza kustahimili magonjwa duniani kote.
Hata hivyo, kutambua uwezo kamili wa rasilimali hizi za kijeni kungehitaji ushirikiano wa kimataifa.
"Athari kubwa zaidi itakuja kupitia usambazaji mkubwa wa rasilimali za kijenetiki na teknolojia," Dk Kilian anabainisha.
Teknolojia mpya huruhusu watafiti wa mazao kutambua kwa usahihi na kuhamisha sifa za manufaa kutoka kwa ngano gugu, na kufanya kile ambacho kimeonekana kuwa hatari na mchakato wa muda mrefu kuwa mkakati unaolengwa, unaofaa kwa mazao ya kustahimili hali ya hewa.
"Teknolojia ya satelaiti inageuza sayari kuwa maabara," anasema Dk Reynolds. "Pamoja na akili bandia kwa uigaji wa uzalishaji bora wa mazao, tunaweza kutambua suluhu mpya za kustahimili hali ya hewa.
"Hii inatumika pia kwa mimea mingine iliyo karibu na ngano gugu zilizobaki.
