Na Ian Proud
Tangu kuanguka kwa utawala wa Assad, kumekuwa na uharaka wa kidiplomasia kutambua uongozi mpya wa Syria.
Ubalozi wa Uturuki jijini Damascus umefunguliwa tena baada ya miaka 12, huku Umoja wa Ulaya ukifungua tena ofisi yake ya uwakilishi mjini Damascus. Wanadiplomasia wa Marekani, Uingereza na wengine kutoka Ulaya wametembelea, wakitafuta kufungua tena balozi zao.
Mataifa makubwa, ambayo yenyewe yalisababisha kuzorota kwa uchumi wa Syria katika kipindi cha miaka kumi na nne iliyopita, sasa hivi wanatathmini kama yanaweza kuweka imani kwa viongozi wapya.
Lakini ikiwa Syria inataka kuibuka tena kutoka kwa masaibu ya vita vya wenyewe kwa wenyewe na kuanguka kwa uchumi, mamlaka za kikanda kama Uturuki zinaweza kuwa na nafasi muhimu katika muda mrefu.
Ahmed al Sharaa, aliyebadilishwa jina kwa jina lake la kuzaliwa, amenyoa nywele kwa staili ya kisasa na amevaa suti ya muundo wa Kimagharibi ili kujifahamisha upya kutoka kuwa mpiganaji mwenye uhusiano na al Qaeda hadi kwa kiongozi wa kimataifa na mkuu wa kwanza wa serikali baada ya utawala wa Assad huko Damascus.
Marekani imetupilia mbali zawadi ya $10m iliyokuwa imemwekea Abu Mohammed al Jolani - jina la kiongozi wa Hayat Tahrir al Sham (HTS).
Jambo kama hili lilitokea katika historia.
Nelson Mandela, mmoja wa viongozi mashuhuri wa ulimwengu wa karne ya ishirini, alikuwa kwenye orodha ya magaidi ya Marekani hadi mwaka wa 2008.
Hata Mahatma Gandhi, ambaye alitetea uasi wa raia usio na vurugu nchini India, aliwahi kutajwa kuwa gaidi katika Bunge la Uingereza mwaka wa 1932.
Ni mapema mno kusema ni aina gani ya kiongozi wa serikali al Sharaa ataibuka, kama atafanya hivyo, lakini viongozi wa Magharibi wanampa fursa kwa sasa. Na ana kazi kubwa mikononi mwake.
Mustakbali unaelekea wapi?
Syria imesalia kuwa nchi iliyovunjika na iliyogawanyika huku kukiwa na uwepo mkubwa wa magaidi wa PKK/YPG kaskazini mashariki na Daesh wakionyesha dalili za kuibuka tena.
Israel imenyakua ardhi zaidi katika Milima ya Golan tangu kuanguka kwa Assad, kuna baadhi ya wanajeshi wa Amerika ambao wamesalia katika eneo la mashariki, na vile vile kambi kadhaa za anga za wanajeshi na wanamaji wa Urusi katika eneo la magharibi.
Umoja wa Mataifa umetoa wito kwa viongozi wapya wa Syria kufanya uchaguzi huru na wa haki, ambao utakuwa mtihani wa jinsi serikali za kigeni zinavyojitolea kuunga mkono utawala mpya kwa muda mrefu.
Kwa kweli, viongozi wa Magharibi wana maslahi tofauti nchini Syria, na yeyote anayeongoza nchi hiyo lazima apambane na matakwa ya nchi za Magharibi ambazo zinashindana.
Kwa Marekani, faida kuu ya kumpindua Assad ilikuwa kukomesha nafasi ya Syria ya kutoa njia ya kupita kwa wanajeshi na usaidizi mwingine kutoka Iran kwenda kwa vikundi kama Hezbollah na Hamas.
Shambulio la Oktoba 7, 2023 la Hamas limechochea mauaji ya kimbari ya Israeli huko Gaza na mashambulizi dhidi ya nchi za kikanda.
Vitendo vya Israeli vinaleta tatizo halisi kwa sera ya kigeni ya Marekani katika Mashariki ya Kati.
Kwa ufupi, wakati Wamarekani daima wataunga mkono usalama wa taifa la Israeli - hata chini ya uongozi wa Rais Mteule Donald Trump - kwamba uungwaji mkono wa nguvu "ironclad" umejaribu ushirikiano wa jadi katika kanda katika mwaka uliopita, hasa na Uturuki na Saudi Arabia.
Hakika, mazungumzo ya maelewano yanayoendelea kwa polepole kati ya Saudia na Iran, yaliyosimamiwa na Uchina, yataharakishwa tu na hali ya kutokujali ya Israeli inayoungwa mkono na Amerika.
Marekani itatumaini kwamba mabadiliko ya mamlaka nchini Syria yataipa Israelii nafasi ya kisiasa ya kujiondoa katika kampeni yake ya kijeshi. Nina mashaka kuwa hayo yatatimia, wakati Netanyahu bado anaongoza.
Kwa EU, uwezekano wa kupinduliwa kwa Assad utakuwa ni kurejea kwa wakimbizi wa Syria milioni moja na nusu ambao wamehamia nchi za Ulaya katika muongo mmoja uliopita.
Saa chache baada ya kuondolewa kwa Assad, serikali za Ulaya zilitangaza kusitisha kushughulikia masuala ya kuomba hifadhi kutoka kwa wakimbizi wa Syria.
Hii ilikuwa hatua ya mshangao, kutokana na hali ya kutojaribiwa kwa utawala mpya huko Damascus, lakini ishara wazi kwamba wafanya maamuzi wa Ulaya wanaweka matarajio yao kwa wakimbizi wa Syria wanaorejea katika nchi yao.
Uhamiaji huo mkubwa kuelekea Ulaya umechochea vuguvugu la siasa kali za mrengo wa kulia na mrengo mkali wa kushoto ambazo zinatatiza utaratibu wa zamani na kusababisha nyufa katika mpango wa Ulaya.
Wanasiasa wa Austria, Ujerumani na Ufaransa tayari wametoa wito wa kurejeshwa makwao kwa utaratibu wahamiaji wa Syria.
Jambo la kushangaza hapa ni kwamba Ulaya inakabiliwa na uhaba mkubwa wa wafanyikazi katika huduma za afya, usafirishaji, ujenzi na burudani, ambayo wakimbizi wanaweza kusaidia kujaza.
Kwa nini Uturuki ni muhimu
Wakati wa ziara yake mjini Ankara mnamo Desemba 17, Rais wa Tume ya Ulaya Ursula von Der Leyen alitangaza ufadhili zaidi wa dola bilioni 1 kwa Uturuki kusaidia wakimbizi. Ilikuwa ukumbusho wa wakati ufaao kwamba Uturuki ni nchi ambayo imepokea idadi kubwa zaidi ya wakimbizi kutoka Syria, jumla ya karibu milioni 3.5.
Pamoja na Marekani, EU na Uingereza zilizingatia jinsi Syria imara itapunguza hatari kwao, kwa Uturuki, mabadiliko haya ya mamlaka yanatoa wigo mkubwa wa kusaidia kuibuka tena kwa Syria kwa njia ambayo ni ya manufaa kwa ustawi na usalama wa kikanda.
Kurejea taratibu kwa wakimbizi wa Syria katika nchi yao kutasaidia kuondoa mzigo mkubwa kwa Uturuki katika muongo mmoja uliopita na zaidi.
Walakini, haijakua wazi ikiwa Wasyria watarudi kwa idadi kubwa tu kwa sababu Assad amekwenda.
Pia watazingatia ikiwa wanaweza kupata usalama sawa wa kiuchumi na msaada waliopata huko Uropa na Uturuki. Kwa sababu uchumi wa Syria umedorora kwa miaka kumi na minne kwa sababu ya vikwazo vya Marekani na Ulaya vilivyowekwa tangu 2011.
Vikwazo hivyo vilidhoofisha kabisa hali ya uchumi, ambavyo vimekuwa na athari mbaya.
Kutokana na Pato la Taifa la kila mwaka la dola bilioni 252 mwaka 2010, uchumi wa Syria unazalisha chini ya $10bn kwa mwaka sasa.
Kulingana na Benki ya Dunia, ikiwa katika kiwango duni mwaka 2009, umaskini uliokithiri ulifikia asilimia 27 mwaka 2022, wakati asilimia 69 ya watu walionekana kuwa maskini. Pato la viwanda na kilimo limeporomoka na kuifanya nchi kutegemea uagizaji wa bidhaa kutoka nje.
Tangu kuondolewa madarakani kwa Assad, viongozi wa Ulaya na Marekani wametoa matamshi kuhusu kuondolewa vikwazo chini ya utawala mpya.
Yeyote anayeunda serikali ya muda mrefu huko Damascus atataka kuhakikisha kuwa wanaweza kujenga upya uchumi ili kulinda utulivu wa ndani. Umaskini na ukosefu wa usawa katika Syria mpya utaunda tu mazingira mzuri wa kuzidi kwa makundi yenye itikadi kali kama Daesh.
Itakuwa vigumu kwa uongozi mpya wa Syria kuunda mazingira sahihi kwa wakimbizi kurejea huku wakiwa wametengwa kikamilifu na uchumi wa dunia.
Hili ni suala muhimu zaidi kwa Ulaya kuliko ilivyo kwa Marekani, ambayo imepokea wakimbizi wachache wa Syria.
Viongozi wa Uropa wanapaswa, kwa hivyo, kufanya kazi kwa karibu na serikali inayokuja ya Trump ili kuhakikisha njia yoyote ya kuondoa vikwazo inalingana kwa karibu na kuwapa viongozi wa Syria nafasi kubwa zaidi ya kuanza kufufua uchumi.
Wakati Syria ikiibuka polepole kutoka kwa enzi ya mateso, nchi hiyo inapaswa kuelekeza juhudi zake katika kujenga upya uchumi wake ili kuunda tena nchi ambayo watu wa Syria wanataka kurejea.
Kwa kweli, viongozi wa kizazi kipya cha Syria hawawezi wa kuwachukulia Wamarekani au Wazungu kama washirika wao wa karibu katika jitihada hii, kutokana na kuhusika katika kuchangia kwao hali ya umaskini na kusababisha kudhoofisha uchumi kwa mamilioni, zaidi ya ukatili wa Assad mwenyewe.
Kwa kuzingatia ukaribu wake, nafasi yake kama taifa muhimu la G20 lenye uchumi mzuri wa mauzo ya nje kupitia uwekezaji, na msimamo wake wa kuunga mkono wakati wa vita vya wenyewe kwa wenyewe, Uturuki inaonekana zaidi kuwa nguvu ya kikanda ambayo Syria inaweza kuikumbatia kwa msaada wakati wa kipindi hiki muhimu cha serikali ya mpito.
Mwandishi, Ian Proud, ni mwanadiplomasia wa zamani wa Uingereza na mwandishi wa ''A Misfit in Moscow: How British Diplomacy in Russia Failed..''
Maoni yaliyotolewa na mwandishi hayaakisi maoni na sera za uhariri za TRT Afrika.
