Na Timi Odueso
Biashara kote ulimwenguni ili kutengeneza suluhu za haraka zinahitaji Akili Bandia (AI) katika huduma zao, serikali za nchi mbalimbali zinatengeneza sera na sheria ili kushughulikia changamoto na matarajio yanayokuja kutokana na Akili Bandia.
Mnamo Machi 2023, mwezi mmoja baada ya kuanzishwa kwa Akili Bandia maarufu kama ChatGPT inakadiriwa ina zaidi ya watumiaji milioni 100 wanaotumia teknolojia hii kila mwezi.
ChatGPT imekabiliana na vikwazo mbalimbali ikiwemo ile waliyoipata kutoka kwa serikali ya Italia mara baada ya kuamuliwa Ifutwe kutumika nchini humo.
Ingawa huduma hiyo ilirejeshwa wiki kadhaa baadaye—mnamo Aprili—sababu ya marufuku hiyo ilizua mazungumzo juu ya jukumu la serikali katika kupambana na ukuaji wa Akili Bandia.
Wakati wa kupiga marufuku utumiaji wa ChatGPT, mdhibiti wa faragha wa Italia Garante aliamini kuwa chatbot ilikuwa ikikusanya data za watu binafsi na kuzitumia kinyume cha sheria, na kuichakata ili kutoa mafunzo kwa algoriti zake.
Kabla ya Italia, China ilichukua hatua ya kwanza—mwezi Februari 2023—katika kudhibiti matumizi ya ChatGPT na huduma sawa za Akili Bandia, ili kuzuia kuenea kwa taarifa za uongo.
Nchi za Mashariki —Urusi, Afghanistan, Iran na Syria—zilifuata mkondo huo haraka, na kupiga marufuku huduma za Akili Bandia ambazo waliamini zinaweza kudhoofisha mamlaka za serikali na kueneza habari potofu.
Ubunifu Afrika
Nchi za Kiafrika hazijaachwa nyuma. Nchi sita kufikia sasa, zikiwemo Chad, Eritrea na Jamhuri ya Afrika ya Kati zimezuia matumizi ya huduma za Akili Bandia kwa sababu sawa na zile zilizotolewa na nchi za Ulaya na Asia.
Bila shaka, Akili bandia inasimamishwa na kupigwa vita kwa sababu kuna wasiwasi kuwa linapokuja suala la usiri wa data katika bara la Afrika, hasa kwa kuzingatia nchi nyingi za Afrika huathiriwa na mashambulizi yanayotokana na masuala ya mtandao.
Mwaka wa 2022, Benki kuu tatu barani Afrika ziliripoti mashambulizi ya mtandaoni ambapo wadukuzi walichimba na kudukua data za wateja ambapo pia Kampuni ya kimataifa maarufu kama ShopRite pia waliibiwa ambapo data za wateja zenye thamani ya zaidi ya GB 600 katika nchi mbili ziliibiwa.
Huku mataifa 36 kati ya 54 barani Afrika yakiwa yametunga sheria za usiri wa data—na hata chache kati ya hizo zinazotekeleza sheria hizi— usiri wa data bado ni jambo la wasiwasi katika sekta nyingi.
Hata hivyo, kizuizi kwa misingi ya ulinzi wa data ni njia moja tu ya kudhibiti matumizi ya Akili Bandia. Lakini Afrika inahitaji zaidi Ubunifu na Uvumbuzi ili kuweza kukabiliana na ukuaji wa Akili Bandia kwenye sekta mbalimbali barani Afrika.
Sera
Ingawa masuala ya usiri wa data yameibua hoja za kuwekewa vikwazo katika maeneo mengi, wengi wanaunda mikakati na sera ambazo zitawasaidia kutumia uwezo wa Akili Bandia huku wakishughulikia masuala ya kimaadili.
China, ambayo ina lengo la kuwa nchi namba moja duniani katika teknolojia na nadharia za Akili Bandia, ilianzisha mpango wake wa maendeleo ya ujasusi wa kizazi kipya (AIDP) mnamo mwaka 2017.
AIDP inatambua umuhimu wa Akili Bandia kwa maendeleo ya nchi na inatoa ufadhili wa utekelezaji wa Akili Bandia na angalau serikali mbili za kikanda za China zinawekeza dola bilioni 14 kila moja kwa ajili ya kukabiliana na ukuaji wa Akili Bandia.
Nchi nyingine kama Finland, Canada na Ujerumani pia zilitengeneza sera za Akili Bandia katika kipindi kama hicho, sera zinazolenga kukuza uvumbuzi katika sekta tofauti kwa kutumia Akili Bandia.
Hivi majuzi, katika mkutano wa Umoja Wa Ulaya( EU), kumepitishwa sheria ya kwanza ya kina ya ujasusi wa Akili bandia.
Sheria ya Akili Bandia itasaidia kutathmini hatari zinazohusika katika ukuzaji wake huku ikikuza maendeleo ya kuaminika katika anga.
Katika Afrika ingawa, ni nchi chache sana zinazounda mikakati au sera za Akili Bandia. Kufikia Aprili 2023, ni nchi tatu pekee za Kiafrika—Misri, Kenya na Mauritius—zilizotengeneza sera au mikakati ya Akili Bandia.
Mkakati wa Akili Bandia wa Mauritius, uliochapishwa mwaka 2018, unaonyesha jinsi nchi inavyopanga kutumia Akili Bandia kushughulikia masuala ya kijamii na kifedha, kufufua sekta za uchumi, na kuunda nguzo mpya za maendeleo.
Mkakati huo unabainisha maeneo matano ya kuzingatia: Uzalishaji wa viwandani, huduma za afya, fintech, kilimo, na kuwekeza kwenye sekta ya bandari na usimamizi wa masuala ya majini.
Mifumo ya ikolojia ya Akili Bandia
Mkakati wa kitaifa wa Akili Bandia wa Misri, uliochapishwa mwaka 2021, una maono mawili: kutumia Akili Bandia kusaidia kufikiwa kwa Malengo ya Maendeleo Endelevu (SDGs), na kuiweka Misri kama mhusika mkuu katika ushirikiano wa kikanda na kimataifa wa Akili Bandia. Mkakati unazingatia nguzo nne: Akili Bandia kwa serikali, Akili Bandia kwa maendeleo, kujenga uwezo, na shughuli za kimataifa.
Serikali ya Kenya, kwa upande mwingine, ilianza kuchunguza uwezo wa Akili Bandia kwa kuanzishwa Vikosi Kazi vya Teknolojia vilivyosambazwa Nchi Nzima.
Kikosi kazi kilichapisha ripoti mnamo mwaka 2019 ambayo ilisisitiza uwezo wa Akili Bandia na teknolojia zingine za mipaka ili kuongeza ushindani wa kitaifa na kuharakisha uvumbuzi.
Ripoti ilipendekeza uwekezaji wa kimkakati katika maendeleo ya miundombinu na ujuzi, sambamba na uundaji wa kanuni linganifu ili kuwalinda raia na kukuza ubunifu wa sekta binafsi.
Angalau Nchi nyingine nane ambazo ni Ethiopia, Nigeria, Ghana, Morocco, Rwanda, Afrika Kusini, Tunisia, na Uganda—wana mipango ya kuendeleza mikakati ya kitaifa ya Akili Bandia kwa kuchora ramani ya mifumo yao ya ikolojia ya Akili Bandia na kushirikisha wadau mbalimbali wa Uvumbuzi.
Umuhimu wa Akili Bandia
Kwa bara la Afrika inasemekana pia Akili Bandia italeta mchango mkubwa kwenye suala zima la ukuaji katika uchumi.
Ripoti mpya kutoka kwa kampuni maarufu ya PwC zinatabiri kwamba ikiwa Afrika inaweza kushika angalau 10% tu ya soko la Akili Bandia linalokuwa kwa kasi, basi Akili bandia inaweza kuongeza $15.7 trilioni kwenye Pato la nchi za Kiafrika ifikapo mwaka 2030.
Tayari, Afrika inaripotiwa kuwa na zaidi ya mashirika 2,400 ya Akili Bandia katika sekta tofauti huku Afrika Kusini na Nigeria zikichukua takriban nusu ya idadi hiyo. Mengi ya mashirika haya - karibu 41% - hata hivyo ni biashara chechemuzi ( Startups) Mfano moja ya Biashara chechemuzi ( startup) ya Nchi ya Tunisia ambayo imekusanya $ 107 milioni tangu kuanzishwa kwake mnamo 2014.
Serikali nyingi za Kiafrika zinaonekana hazitilii mkazo utekelezaji wa ukuaji wa Akili Bandia.
Kufikia mwaka 2024, inakadiriwa kuwa 75% ya serikali zitakuwa zimeweka Malengo, zimetafuta masuluhisho ya AkiliAfrika lazima iwe makini na upanga wenye makali kuwili wa akili bandia Ujasusi wa Bandia unazidi kuwa maarufu duniani kote kutokana na umuhimu wake katika nyanja mbalimbali zikiwemo afya, elimu, utawala na uchumi. Lakini kuna wasiwasi juu ya athari yake mbaya.
Katika afya, Huduma ya Kitaifa ya Afya ya Uingereza, kwa mfano, ilitengeneza zana ya AI ambayo inasaidia hospitali kupima jinsi ya kutoa huduma bora kwa wagonjwa wa COVID waliolazwa hospitalini.
CDC ya Marekani pia inatumia AI kufuatilia na kuripoti kuhusu virusi vya polio. Ufaransa, kwa upande mwingine, inatumia AI kurejesha kodi; imeunda zana ya AI inayotumia taswira ya angani ili kuona sifa ambazo hazijatangazwa.
Singapore ina "Uliza Jamie," msaidizi pepe anayesaidia wananchi kuvinjari mashirika mengi ya serikali kupitia gumzo na sauti zinazoendeshwa na AI. Kuna visa vingine vingi vya utumiaji katika nchi kadhaa zinazotumia AI katika sekta zao za hali ya hewa, usalama, utungaji sheria na ujumuishaji wa data.
Ni wazi kabisa kwamba Afrika inatambua uwezo wa AI, lakini serikali katika bara zinahitaji kuwa makini zaidi kuhusu maendeleo na utekelezaji wa sera za AI ikiwa wanataka kuchochea uvumbuzi katika viwanda vyao.
Mwandishi, Timi Odueso, ni mhariri mkuu katika TechCabal, jukwaa la habari la kidijitali.
Kanusho: Maoni yaliyotolewa na mwandishi si lazima yaakisi maoni, maoni na sera za uhariri za TRT Afrika Bandia katika angalau katika misingi mikuu mitatu.
