Na Fuat Sefkatli
Kuisha kwa uhasama ni kiashiria kipya cha kuzuka kwa vita nyingine.
Tathmini hii ni muhimu hasa katika muktadha wa Libya, taifa lililokumbwa na migogoro ya aina nyingi kuanzia ile ya kisiasa, kijeshi, na kijamii - baada ya mapinduzi ya 2011.
Libya imepitia jitihada nyingi za kuanzisha utawala wa kidemokrasia, tangu kupinduliwa kwa Muammar Gaddafi mwaka 2011. Hata hivyo, juhudi hizi bado hazijazaa matunda.
Kubatilishwa kwa uchaguzi uliopangwa kufanyika Desemba 2021, kuliibua migogoro mikubwa huko Tripoli, mwezi Machi na Desemba 2022, ikisisitiza hali tete ya mazingira ya kisiasa ya nchini Libya.
Mienendo ya mizozo nchini Libya inaweza kuwa mvutano wa madaraka kati ya 'watu wa ndani' waliojikita na 'wageni' waliotengwa ndani ya muundo wa kisiasa uliopo.
Mtazamo huu unadhihirika kupitia mbinu za kugawana madaraka iliyoundwa ili kudumisha hali iliyopo hapo awali au kupitia maafikiano ya amani ambayo yamesababisha amani tete, ambayo inasalia kutoridhisha kwa mirengo fulani.
Matukio ambapo wahusika wakuu kama vile mbabe wa vita Khalifa Haftar, mgawanyiko wa Mashariki, au makundi yenye silaha yanayofanya kazi ndani ya mji mkuu, Tripoli, yametengwa kutoka kwa maridhiano ya kiuchumi na kisiasa kwa kawaida sanjari na uhamasishaji ulioimarishwa na mijadala iliyoimarishwa ya ubaguzi kutoka kwa vyombo hivi.
Kupitia katikati ya vikwazo
Mabadiliko ya kisiasa nchini Libya tangu 2011 yamezuiwa na msongamano wa vikwazo vya ndani na nje.
Jambo la msingi ni nafasi ya kanda na ya kimataifa katika kuingilia hala ya Libya, jambo lililoweka kando utaratibu mifumo ya mazungumzo ya ndani.
Ugumu wa mazingira ya kisiasa ya Libya unachangiwa zaidi na athari mbalimbali zinazotolewa na maelfu ya watendaji wa kikanda na kimataifa, kila mmoja akiunda hali ya kisiasa ili kukidhi maslahi yao.
Kikwazo kikubwa kwenye umoja wa kitaifa kiko katika mizozo ya kugawana madaraka miongoni mwa makundi yenye silaha yanayoendesha shughuli zake katika maeneo ya mashariki na magharibi.
Mienendo hii inasisitizwa na uchunguzi wa Wolfram Lacher kwamba nchini Libya, makundi haya yamebadilika vilivyo na kuwa watendaji wa serikali, wakijihusisha kwa nguvu katika kuhifadhi maslahi yao ya kisiasa na kiuchumi.
Zaidi ya hayo, urithi wa muundo wa utawala uliodhoofika tangu enzi za Gaddafi, uliochangiwa na mgawanyiko kati ya mirengo mbalimbali ya kisiasa, umeendeleza migogoro ya uhalali, hasa katika serikali kuu ya magharibi baada ya 2016.
Vita vya wenyewe kwa wenyewe vilivyofuatia 2011 vimezidisha uhasama wa kikanda, ambao umechochewa kimkakati na wasomi maalum wa kisiasa na kijeshi.
Mfano wa mbabe wa vita Haftar na Benghazi ni kielelezo tosha . Mnamo mwaka wa 2014, alichochea makabila ya mashariki na wanajeshi wa zamani dhidi ya serikali ya wakati huo ya Tripoli. Hali hii imeongeza kwa kiasi kikubwa uenezaji wa kikanda, na hivyo kuzuia mwelekeo wa mchakato wa kisiasa.
Kuyumba kwa uchumi, hasa mgawanyo wenye utata wa mapato ya mafuta, unawasilisha upande mwingine wenye utata.
Uteuzi wa 2022 ndani ya Shirika la Kitaifa la Mafuta (NOC), haswa uteuzi wa Farhat Bengdara, mtu anayehusishwa na Haftar kama mkuu wake, umeibua mijadala inayoashiria mienendo ya msingi ya kugawana madaraka.
Kuahirishwa kwa uchaguzi wa 2021 kumeibua midahalo ya kikatiba kuwa mstari wa mbele, na kubadilisha maswali ya wagombea urais watarajiwa kuwa kitovu cha mgogoro.
Ugombea wenye utata wa Haftar, mhalifu wa vita na raia wa Marekani, katika uchaguzi uliopita unaonyesha changamoto zinazozuia mchakato wa uchaguzi.
Sura inayotegemewa
Kwa kuzingatia maendeleo haya, matukio kadhaa yanayoweza kutokea kwa 2024 nchini Libya yanaweza kuzingatiwa.
Taswira ya kwanza inahusisha utendakazi mzuri wa Serikali ya Umoja wa Kitaifa (GNU) inayoongozwa na Abdulhamid Dbeibeh, kufikia maridhiano ya kisiasa kati ya mikoa ya mashariki na magharibi mwa nchi.
Hali hii ya matumaini, ambayo bila shaka ndiyo inayohitajika zaidi kwa amani na utulivu wa Libya, inaweza kuwa na manufaa makubwa kwa mpangilio wa uchaguzi wa kitaifa ulioahirishwa na mafanikio ya kamati na vikao vilivyoanzishwa ili kutunga katiba mpya.
Taswira ya pili inalenga kuendelea kwa hali ilivyo sasa, pamoja na kuongezeka kwa migawanyiko ya kisiasa na kijamii.
Juhudi za kuvuruga hali hii ya sasa, kama ilivyoonekana mwaka wa 2021 na 2022, huenda ikaishia kwenye migogoro midogo hadi ya kati. Kama ilivyozingatiwa mnamo Desemba 2022, migogoro kama hii inaweza kusambaa hadi katika maeneo ya mijini na maeneo ya kiraia, na kuongeza hatari zinazohusika.
Katika hali hii, ambapo unyanyasaji dhidi ya raia huongezeka, uingiliaji kati wa kikanda au kimataifa unaweza pia kuongezeka sawia. Sawa na uingiliaji kati wa NATO wa 2011 chini ya fundisho la Wajibu wa Kulinda (R2P), uingiliaji kati kama huo unaweza kusababisha mgawanyiko wa nchi, na kufanya hali hii kuwa utabiri wa kukata tamaa.
Nafasi ya mwanadiplomasia wa Senegal Abdoulaye Bathily na Ujumbe wa Umoja wa Mataifa nchini Libya (UNSMIL) ni wa muhimu hasa katika muktadha huu.
Tangu kuanzishwa kwake mwaka 2011, kumekuwa na mabadiliko dhahiri kutoka kwa kuweka kando kanuni ya umiliki wa ndani hadi kuchukua hatua zinazojumuisha zaidi. Hivi majuzi, Bathily alikutana na wasomi na wanasheria kutoka vyuo vikuu na vyama vya wanasheria huko Tripoli, Misrata, na Zawiya.
Ofisi ya vyombo vya habari ya UNSMIL ilisisitiza umuhimu wa midahalo inayoendelea ili kuandaa mfumo wa kikatiba wa kina unaoakisi matakwa ya Walibya wote, hatua muhimu kuelekea utulivu endelevu wa kisiasa nchini humo.
Bila shaka, mipango hiyo inaweza kuchangia katika njia ya muda mrefu ya Libya ya amani na utulivu, na kuongeza uwezo wa taifa wa kujitawala.
Kwa muhtasari, mwelekeo wa kisiasa nchini Libya unabadilika katikati ya mifarakano ya kihistoria, kijamii na kisiasa iliyokita mizizi. Uchunguzi muhimu kwa 2024 utahusu maendeleo ya baadaye ya migawanyiko hii na uwezekano wa kuendesha uchaguzi.
Hata hivyo, kuvuka mazingira yaliyopo ya hali ilivyo kuathiri maendeleo ya kisiasa ya taifa, lazima kutangulizwa kama lengo kuu.
Kwa hiyo, ni muhimu kwamba wadau wa kimataifa wafanye juhudi shirikishi ili kuepusha asili ya Libya katika 'nchi nyingine iliyofeli' yenye maeneo yasiyotawaliwa, ambayo inaweza pia kuzingatiwa kama kimbilio salama kwa makundi mbalimbali yasiyo ya serikali (NSAGs) yanayohusiana na mashirika ya kigaidi yanayoendesha shughuli zake. katika eneo jirani la Sahel.
Fuat Emir Sefkatli ni Mtafiti wa Mafunzo ya Afrika Kaskazini katika Kituo cha Mafunzo ya Mashariki ya Kati (ORSAM) huko Ankara.
