Na Abdulwasiu Hassan
Mapinduzi ya Niger yanageuka kuwa kipimo cha uvumilivu na ukakamavu kwa mfumo wa ikolojia wa kidemokrasia, huku kambi za kikanda kama Umoja wa Afrika, ECOWAS na Umoja wa Ulaya zikilazimika kurudi nyuma kutafuta mpango mbadala.
Viongozi hao wa mapinduzi wamesalia na msimamo mkali mbele ya wito, shinikizo na hata vitisho vya kuchukuliwa hatua za kijeshi kwa lengo la kuhakikisha wanaachia madaraka.
Jukumu sasa limewageukia watendaji wasio wa serikali kama vile viongozi wa kimila na kidini kusaidia kumaliza hali hiyo baada ya juhudi za kawaida za kidiplomasia za mashirika ya kikanda kuwa ngumu zaidi.
Viongozi wa kidini na kimila kutoka Nigeria wanaungana na wenzao nchini Niger kujaribu kuleta upatanishi.
Amir wa zamani wa Kano, Muhammadu Sanusi II, aliweza kukutana na kiongozi wa kijeshi wa Niger aliyenyakua hatamu, Abdourahmane Tchiani, Agosti 9, siku moja baada ya junta kuwanyima wawakilishi wa AU, UN na ECOWAS ruhusa ya kutua nchini humo.
Kabla ya hapo, ECOWAS ilikuwa imemtuma Rais Patrice Talon wa Jamhuri ya Benin, mkuu wa zamani wa kijeshi wa Nigeria, Abdulsalami Abubakar, na rais mkuu wa Baraza Kuu la Masuala ya Kiislamu nchini Nigeria, Sultan Sa'ad Abubakar, kuzungumza na utawala wa Niger Junta ilikataa mara moja juhudi hizo.
Wakati Sanusi II, ambaye pia ni Khalifa wa amri ya Tijjaniya nchini Nigeria, alipokuwa akikutana na mkuu wa jeshi nchini Niger, Rais wa Nigeria Bola Ahmed Tinubu alikuwa akiwapa viongozi wa jumuiya za Kiislamu nchini mwake ruhusa ya kusuluhisha mgogoro wa Niger.
"juhudi za upatanishi zinaendelea, na tutaendelea kufanya kila tuwezalo kuzileta pande hizi mbili pamoja ili kuboresha maelewano. Huu ni wakati wa diplomasia ya umma. Sio suala ambalo tutaiachia serikali," Sanusi wa Pili aliwaambia waandishi wa habari mjini Abuja baada ya kufikisha ujumbe kwa Rais wa Nigeria kuhusu safari yake ya Niger.
Mafanikio ya mapema
"Wanaijeria wote, na kila mtu nchini Niger, anahitaji kuhusishwa katika kutafuta suluhu ambayo inafanya kazi kwa Afrika, suluhu ambalo linafanya kazi kwa Niger, na ambalo linafanya kazi kwa ajili ya ubinadamu,” alisema.
Siku ya Jumamosi, mamlaka ya kijeshi ya Niger ilisema iko tayari kufanya mazungumzo na jumuiya ya kanda ya Afrika Magharibi ECOWAS. Hii ni mara ya kwanza kwa viongozi wa mapinduzi kuashiria mlango wazi wa mazungumzo na chombo cha kikanda.
Ilifuatia ziara ya ujumbe wa wasomi wa Kiislamu wenye ushawishi kutoka nchi jirani ya Nigeria ambao walikutana na kiongozi wa kijeshi Jenerali Abdourahmane Tchiani huko Niamey.
Waziri Mkuu wa Niger aliyeteuliwa na junta, Ali Mahamane Lamine Zeine, aliwaambia waandishi wa habari mjini Niamey kwamba Jenerali Tchiani ametoa ruhusa kwa mazungumzo na ECOWAS.
Alipoulizwa kama junta iko tayari kufanya mazungumzo na ECOWAS, Waziri Mkuu alijibu: ‘’Ndiyo, kwa hakika. Ndivyo alivyowaambia kiongozi wa nchi yetu, hakusema kuwa hayuko tayari kufanya mazungumzo.’’
‘’Tumekubali na kiongozi wa nchi yetu ametoa idhini kwa ajili ya mazungumzo. Sasa watarudi na kumjulisha Rais wa Nigeria kile walichosikia kutoka kwetu.... tunatumai siku zijazo, wao (ECOWAS) watakuja hapa kukutana nasi ili kujadili jinsi vikwazo vilivyowekwa dhidi yetu vitaondolewa,'' alisema.
Waziri Mkuu alitaja vikwazo vya ECOWAS, ambavyo vimeanza kusababisha ugumu wa maisha, kuwa ''ukosefu wa haki'' na kwamba ni kinyume na sheria za jumuiya hiyo. Hata hivyo, alisema kuondolewa kwa vikwazo hivyo sio sharti la mazungumzo.
Kiongozi wa ujumbe wa wanazuoni hao wa Kiislamu, Sheikh Abdullahi Bala Lau, aliwaambia waandishi wa habari kwamba walikuwa nchini Niger kwa ''lengo la kuleta maridhiano.'' Alisema walimwambia kiongozi huyo wa kijeshi kuwa mazungumzo ni muhimu kutatua mgogoro huo.
Sheikh Lau alisema kabla ya safari yao ya Niger, walimweleza Rais wa Nigeria Bola Tinubu ambaye pia ni mkuu wa ECOWAS kwamba matumizi ya nguvu kugeuza mapinduzi hayafai.
Mwanazuoni huyo wa Kiislamu alisema dhamira yao kwa Niamey ''ilifanikiwa'' katika kurejelea kupata ahadi ya mazungumzo kutoka kwa junta. Hata hivyo, alisema hawakukutana na Rais aliyeondolewa madarakani Mohamed Bazoum kwa sababu haikuwa kati ya mipango yao katika safari hii.
Rais wa Nigeria Bola Tinubu, ambaye kwa sasa ni mwenyekiti wa jumuiya ya Afrika Magharibi ECOWAS, alikuwa ameidhinisha juhudi za upatanishi za viongozi hao wa kidini.
Ingawa hawana nafasi yoyote ya kisiasa iliyoainishwa kikatiba, viongozi wa kimila na wa kidini wana nguvu katika kugeuza maoni ya umma.
Historia ya pamoja
Niger, kama kaskazini mwa Nigeria, ni nchi yenye Waislamu wengi ambapo Hausa, lugha ya jirani yake, inazungumzwa na watu wengi vile vile.
Maeneo ya Niger na kaskazini mwa Nigeria yalikuwa yanajumuisha ardhi kubwa ya Wahausa kabla ya ukoloni ambayo ilijumuisha majimbo chini ya ukhalifa wa Sokoto pamoja na yale ambayo yalikuwa nje yake.
Mitambo ya kikoloni ya Waingereza ilichukua sehemu kubwa ya yale yaliyokuwa chini ya ukhalifa wa Sokoto, huku Wafaransa wakiwadhibiti wengine.
Baada ya uhuru, kila sehemu ya ardhi ya Wahausa ilichukua lugha ya wakoloni wao husika, Kiingereza na Kifaransa, kama lugha zao rasmi.
Mgawanyiko wa lugha, hata hivyo, haukuweza kutenganisha uhusiano wa kidini na kitamaduni kati ya jamii hizo mbili.
Daraja la kidini
Yote haya labda yanaelezea kwa nini viongozi wa kimila na kidini wanaonekana kuwa na ushawishi kama huo katika suala la juhudi za kutatua mgogoro wa Niger.
Prof Sani Fagge wa idara ya sayansi ya siasa katika Chuo Kikuu cha Bayero Kano anafikiri mapinduzi ya Niger yanaweza kuwa kichocheo cha kusisitiza umuhimu wa kile kinachoitwa uongozi wa jadi.
"Ukiangalia Nigeria na Niger, ni watu sawa. Walikuwa watu wamoja kabla ya ukoloni. Kwa hiyo, kuna heshima ya pamoja kwa uongozi wa kimila na wa kidini. Tutaziona zikiwa na athari kubwa kuliko utawala rasmi," aliambia TRT Afrika.
Lakini Dk Aminu Hayatu wa Chuo Kikuu hicho anafikiri sababu inayofanya wanajeshi waonekane kuwa wanasikiliza uongozi wa jadi ni kwa sababu viongozi hao hawatoi aina ya vitisho kuhusu uingiliaji kati wa kijeshi unaofanywa na ECOWAS.
"Watawala wa jadi kuwa watendaji wasio wa serikali ni sehemu nzuri sana ya mkutano wa mazungumzo haya ya kidiplomasia kufanyika," alisema.
"Sio kwamba uongozi wa kijeshi unasikiliza viongozi wa jadi zaidi ya tawala za kidemokrasia barani Afrika au ECOWAS. Lakini mbinu za watawala wa jadi ni mbadala wa matumizi ya nguvu. Junta inawaona kama washirika wanaoendelea na wazungumzaji amani ambao wanaweza kusikilizwa."
Mapungufu
Kwa kuwa viongozi wa kimila na kidini wameanza kufanya juhudi za kupatanisha mgogoro huo, swali lililo midomoni mwa waangalizi ni: Je, wanaweza kufikia umbali gani katika kutatua mzozo huo?
Ingawa wengine wanaamini kuwa wanaweza kutatua suala hilo, wengine hawana matumaini hayo.
Prof Fagge, kwa mfano, anadhani kwamba kutokana na ushawishi wa watawala wa kimila na viongozi wa kidini katika nchi zote mbili, wanaweza kusaidia kutatua mgogoro huo, mradi tu watapewa uungwaji mkono kamili.
"Nadhani hii (juhudi mpya ya upatanishi) itasaidia kutuliza hali...Sababu iliyofanya timu ya Abdulsalami na Sultani kupata mapokezi ya shingo upande ni kwa sababu ECOWAS ilikuwa inatisha kwa sauti yake. Vinginevyo, Sultani anakubaliwa kwa heshima kubwa katika Nigeria na Niger," alisema.
Hata hivyo Dk Hayatu anatahadharisha kuwa diplomasia kupitia viongozi wa kimila na dini haiwezi kupata suluhu la haraka, kama watu wengi wanavyotarajia.
"Lazima muelewe kwamba sio mazungumzo tu, watawala wa jadi wanaweza kufanya mazungumzo na viongozi hawa wa kijeshi, lakini haimaanishi kuwa viongozi hao watakuja kuachia madaraka. Hakuna dalili kwamba hilo linaweza kutokea hivi karibuni," aliiambia TRT Afrika.
"Hata kama itafanyika, changamoto ya kwanza itakuwa kuwashawishi kuanza mchakato mpya wa uchaguzi nchini Niger ili hatamu ziweze kurejeshwa kwa serikali iliyochaguliwa kidemokrasia."
Kwa mujibu wa Dk Hayatu, chaguo pekee mezani kwa watawala wa jadi kuwasilisha kwa mamlaka ya kijeshi si kuachia madaraka, kama ambavyo baadhi wangetaka kudhani. Chaguo ni kuendelea kujihusisha na junta kisiasa, na kuwashawishi kufanya uchaguzi baadaye.
