Na Sylvia Chebet
Istanbul, Uturuki
Wanasema pesa hufanya ulimwengu kuzunguka.
Lakini safari kutoka biashara ya bila fedha hadi matumizi ya noti ilikuwa ndefu, ikipitia awamu za mabadiliko ya kijamii na kisiasa na kiuchumi tofauti kama sarafu katika mzunguko.
Ingawa wengi wetu tulizaliwa kwa ulimwengu wenye mifumo imara ya fedha iliyojengwa kulingana na sarafu za nchi mahususi, bwana mmoja Mwafrika ana hadithi ya kusisimua kuhusu jukumu lake katika asili na jina la sarafu ya nchi yake hadi kupitishwa kwake kama zabuni halali.
Aliyekuwa balozi wa Eritrea Andebrhan Welde Giorgis ni mwanadiplomasia, mwanasiasa na mtaalam wa uchumi anayesifiwa kwa kusimamia kuzaliwa kwa sarafu ya nakfa kama gavana wa wakati huo wa Benki ya Eritrea.
Anatusimulia kuhusu jioni moja mwaka wa 1994 wakati yeye na rais Isaias Afwerki wa Eritrea walipokaribisha ujumbe wa Benki ya Dunia ulioongozwa na Peter Miovich kwa chakula cha jioni kisicho rasmi katika mgahawa wa Asmara.
Eritrea ilikuwa imetoka tu katika mapambano ya miaka 30 ya ukombozi kutoka kwa jirani yake Ethiopia na ilikuwa inapanga kubadilisha nafasi ya birr ya Ethiopia na sarafu yake.
Gavana, Rais na wageni wao kutoka Benki ya Dunia waliingia kwenye mjadala wa fedha kwakati wa chakula cha jioni.
Majina yanayowezekana ya sarafu mpya iliyopendekezwa yalikuwa yanaelea wakati wa mazungumzo wakati Miovich aliwaambia waandaji, "Tazama, nyinyi watu mmefanya jambo la ajabu. Hakuna aliyetarajia mngeshinda, lakini mlionyesha uwezo wenu wa kukiuka matarajio ya kimataifa." Giorgis anasimulia TRT Afrika kile ambacho Miovich alipendekeza baadaye.
"Kwa hiyo, kwa nini usiite 'nakfa'?" alisema. "Inaashiria uthabiti, ari na uthabiti wa watu wa Eritrea katika mapambano ya ukombozi."
Nakfa inapata utambulisho wake kutoka kwa mji wa Eritrea wenye jina sawa katika eneo la Kaskazini mwa Bahari Nyekundu ambalo lilikuwa makao makuu ya Muungano wa Ukombozi wa Watu wa Eritrea.
Sarafu zingine
Nakfa ni miongoni mwa sarafu chache za Kiafrika zilizopewa jina la mahali.
Omer Yalcinkaya, makamu wa rais wa Jumuiya ya Madokezo ya Benki ya Kimataifa, yaani International Bank Note Society, ameweka utafiti unaoitwa "Asili ya Majina ya Sarafu Ulimwenguni" kwenye tovuti ya shirika hilo unaoorodhesha sarafu 215 zinazotumiwa katika nchi 250.
Utafiti wake unabainisha kuwa sarafu ya Sierra Leone, 'leone', inatokana na jina la nchi hiyo, wakati naira ni badiliko la neno Nigeria.
Sarafu nyingine zilizopewa jina la maeneo ni pamoja na 'kwanza' ya Angola, ambayo ilichukua jina lake kutoka Mto Kwanza.
'Maloti' wa Lesotho umechochewa na safu ya milima ya jina moja huko Afrika Kusini.
'Rand' ya Afrika Kusini ilipata jina lake kutoka kwa neno la Kiholanzi "Witwatersrand", ambalo linamaanisha "ukingo wa maji meupe".
Ni eneo lililo kaskazini-mashariki mwa nchi hiyo lenye migodi mikubwa zaidi ya dhahabu duniani.
Dola inatoka kwa neno la Ujerumani "Joachimsthal", likirejelea Bonde la Joachim, mji wa Jamhuri ya Czech ambapo fedha ilichimbwa hapo awali.
Sarafu zilizotengenezwa kwa fedha kutoka kwenye mgodi huu ziliripotiwa kuwa "joachimsthaler", baadaye zilifupishwa kuwa "thaler", na hatimaye kubadilika kuwa dola.
Nchi kadhaa duniani kote zina matoleo yao ya dola, ikiwa ni pamoja na Marekani, Australia, Kanada, Fiji, New Zealand na Singapore.
Barani Afrika, nchi tatu - Namibia, Liberia na Zimbabwe - zina madhehebu ya dola.
Wakati fulani, Zimbabwe hata ilichapisha noti ya Z$ 100 trilioni kutokana na mfumuko mkubwa wa bei.
Uzito wa sarafu
Yalcinkaya aliona mwelekeo mmoja wa jumla katika utafiti wake:
"Majina ya sarafu ya kwanza yalitokana na vitengo vya uzito." Pauni ya Uingereza ya sterling, lira ya Uturuki, dirham ya Kiarabu, rouble ya Kirusi, drakma ya Kigiriki, na peseta ya Kihispania zote zilihusiana na uzito.
Misri, Sudan na Sudan Kusini wana matoleo yao ya pauni.
Ghana ilibadilisha pauni iwe cedi ya Ghana ("ganda dogo" katika Akan asilia).
Vivyo hivyo na 'dalasi' za Gambia.
Rupia ya Shelisheli na Mauritius ilianzishwa baada ya wimbi la uhamiaji wa India, kuchukua nafasi ya pauni.
Baadhi ya koloni za zamani za Uingereza zilianzisha 'shilingi', inayotokana na kitenzi cha kale cha Kiingereza "Scilling", ambacho kinamaanisha "kugawanya".
Neno hili ambalo lilimaanisha sehemu ya 20 ya pauni sasa linatumika katika sehemu kubwa ya Afrika Mashariki.
Asili ya kifaransa
Katika makoloni mengi ya zamani yaliyokuwa yakizungumza Kifaransa, 'Franc'- ambayo asili yake inaashiria sarafu ya Ufaransa - ikawa kitengo cha kawaida.
Franc ya CFA inatumiwa na mataifa manane ya Afrika Magharibi - Benin, Burkina Faso, Côte d'Ivoire, Guinea-Bissau, Mali, Niger, Senegal na Togo - na nchi sita za Afrika ya Kati za Cameroon, Jamhuri ya Afrika ya Kati, Chad, DRC, Equitorial Guinea na Gabon.
Mauritania pia ilipitisha sarafu hiyo mnamo 1973.
Franc iliingia Rwanda mwaka 1916, wakati Ubelgiji ilipoteka eneo la Ujerumani.
Rwanda ilitumia Franc ya Congo hadi 1960 wakati Franc ya Burundi na Rwanda ilipoanzishwa.
Franc hiyo ilianzishwa nchini Djibouti mwaka wa 1884 baada ya kutawaliawa na Ufaransa.
Madagascar ilibadilisha Franc ya Madagascar na kuchukua jina 'ariary', huku Mauritania ikibadilisha Franc ya CFA na kuchukua jina 'ouguiya'.
Jina la ariary inasemekana lilitokana na sarafu ya kabla ya ukoloni, dola ya fedha.
Sarafu za fedha yaani silver
Morocco pia ilibadilisha kutoka Franc hadi 'dirham', ambayo ilipata jina lake kutoka kwa drakma, sarafu ya Kigiriki iliyotumika Uarabuni wakati kabla ya Uislamu.
Jirani yake Algeria kisha ilibadilisha Franc na 'dinari', na kujiunga na orodha ya angalau nchi zingine kumi, zikiwemo Libya, Iraq, Jordan, na Tunisia.
Dinari inatokana na neno la Kilatini "denarius", sarafu ya fedha ya Roma ya kale.
Vile vile, birr pia ina maana ya fedha yaani silver. Ilianzishwa nchini Ethiopia mnamo 1893 lakini ikawa sarafu rasmi mnamo 1976.
Ishara ya uhuru
Ingawa madola ya kikoloni yaliathiri majina mengi ya sarafu ya bara hili, mengine yalikuwa kauli ya ukombozi, kama vile nakfa.
'Kwacha' ya Zambia inatokana na neno la Kibemba la "alfajiri", linaloakisi kauli mbiu ya kitaifa ya Zambia, "Alfajiri Mpya ya Uhuru."
Malawi pia ilipitisha 'kwacha' kama sarafu yake rasmi.
Mojawapo ya majina ya fedha asilia, kulingana na Yalcinkaya, ni 'pula' ya Botswana. Inamaanisha mvua katika Setswana, lugha ya wenyeji.
Ingawa sarafu nyingi zinaonekana kuwa alama za kihistoria, ufalme wa Eswatini ulichagua kuziita zao 'lilangeni', ambalo linamaanisha "fedha" katika Kiswati cha asili.
