Wakati Umoja wa Mataifa (UN) ukiadhimisha miaka 78 tangu Oktoba 24, jukumu la shirika hilo la kuleta amani kwa mara nyingine tena limekuwa chini ya uangalizi wa kimataifa na kukosolewa kutokana na mashambulizi ya Israel dhidi ya eneo la Palestina, Gaza.
Ilianzishwa mwaka 1945 ili kukuza ushirikiano wa kimataifa, kulinda amani, na kuzuia migogoro, Umoja wa Mataifa uko katika nafasi muhimu sana unapokabiliana na changamoto mbalimbali katika utatuzi wa migogoro.
Akizungumza na TRT World, Michael Fakhri, Ripota Maalumu wa Umoja wa Mataifa kuhusu haki ya chakula, anaeleza jinsi chakula kinavyotumiwa dhidi ya raia katika Gaza iliyozingirwa huku Umoja wa Mataifa ukiacha jambo lolote kuleta utulivu katika mzozo huo.
Bado hakuna kilichobadilika huko Gaza huku Israeli ikisalia na ukatili bila kuzuiwa.
Akiikosoa Israel kwa kuzidisha unyanyasaji dhidi ya Wapalestina, Fakhri anasema: "Siyo tena mantiki ya hesabu ya busara, lakini ni mantiki ya vurugu na vita, pia vinavyotokea kutoka pande nyingi."
Aliongeza kuwa mahitaji ya kimsingi ya binadamu kama vile chakula, maji, dawa na mafuta yanatumiwa na Israeli.
Akiangazia mapungufu ya Umoja wa Mataifa katika kushughulikia mzozo wa Israel na Palestina na kuleta athari katika kupata amani ya muda mrefu katika eneo hilo, Fakhri anasema, "Tuko katika hali mbaya hivi leo, ambayo inaashiria kwamba taasisi ambazo zipo hazitoshi.”
Kwa takriban miongo minane, Umoja wa Mataifa umekuwa ukishiriki katika operesheni za kulinda amani kupitia mashirika yake ya UNICEF, WHO, UNRWA, UNHCR, na UNDP. Mashirika haya yote yanayohusiana na Umoja wa Mataifa yaliundwa ili kuleta utulivu katika maeneo yenye migogoro kwa usaidizi wa utoaji wa misaada muhimu.
Licha ya kuwa na mtandao mkubwa wa rasilimali na ufikiaji wa kila kona ya dunia, maswali kuhusu ufanisi wa Umoja wa Mataifa daima yamekuwa yakisumbua shirika hilo.
Katika wiki nne zilizopita, huku Israel ikiendelea na mauaji huko Gaza kufuatia shambulio la kushtukiza la Oktoba 7 lililofanywa na Kikosi cha Hamas cha Qassam, wengi wanashangaa kwa nini Umoja wa Mataifa umeshindwa kushinikiza Israel ikubaliane kusitisha mapigano.
Fakhri anasema kuwa hata Umoja wa Mataifa umekuwa ukilipa gharama ya kibinadamu ya mashambulizi ya kikatili ya Israel dhidi ya Gaza.
"Umoja wa Mataifa wenyewe hauko salama katika vita hivi, jambo ambalo linaeleza sana," anasema, akimaanisha zaidi ya wafanyakazi 80 wa Umoja wa Mataifa waliouawa na mashambulizi ya anga ya Israel huko Gaza.
Louis Charbonneau, Mkurugenzi wa Umoja wa Mataifa wa Human Rights Watch, alizungumzia ukatili huo, akisema, "Ukweli kwamba unashambuliwa kwanza haukupi haki ya kufanya uhalifu kwa kulipiza kisasi."
UNSC 'imekwama' na 'imepoteza ufanisi'
Muundo wa Baraza la Usalama, hususan mamlaka ya kura ya turufu inayoshikiliwa na nchi tano wanachama wa kudumu, umeibua mijadala.
Wakosoaji wanasema kuwa mamlaka haya ya kura ya turufu yanaweza kuzuia shughuli za ulinzi wa amani kwa kuruhusu mataifa kupinga maazimio yanayoendana na maslahi yao.
"Mkwamo katika Baraza la Usalama siku zote unatabirika," anasema Fakhri.
"Kumekuwa na hasara ya taratibu katika utoshelevu wa Baraza la Usalama kwa miaka. Mambo machache sana yana uwezekano wa kutoka katika Baraza la Usalama kutokana na kura ya turufu”.
Akirejelea mkwamo wa kihistoria wa Baraza la Usalama, Fakhri alisema, “Taasisi hizi zimekuwa hazifanyi kazi yake, na sasa tunaiona katika mojawapo ya hali mbaya ambayo tumeshuhudia kwa muda mrefu, lakini bado tumekwama. ”
Fakhri alisisitiza kwamba mataifa matano yenye kura ya turufu ya Baraza la Usalama "yamepoteza ufanisi."
Kulingana na Charbonneau, Marekani imetumia kura yake ya turufu "kuilinda Israel na kuilinda dhidi ya ukosoaji" baada ya Marekani kupinga azimio la kusitisha mapigano katika Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa tarehe 26 Oktoba.
Tangu Oktoba 7, maazimio manne “yameshindwa,” asema Charbonneau. Marekani ilipiga kura ya turufu kupinga azimio la Brazil la kutaka kusitishwa kwa mapigano, matakwa ambayo yanafuata sheria za kimataifa za kibinadamu, pamoja na kuachiliwa mara moja kwa Waisraeli wote wanaoshikiliwa kama mateka na Hamas.
Mkutano Mkuu unaonyesha maoni ya kimataifa' bado 'hayafungamani'
Huku kukiwa hakuna suluhu kutoka kwa Baraza la Usalama, Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa liliingia, na kupitisha azimio lisilofungamana na wajibu wa kisheria la "mapatano ya kibinadamu" katika Gaza iliyozingirwa katika kikao maalum cha dharura. Azimio hilo lilipata kura 121 za ndio na 14 za kupinga.
Fakhri alibainisha wito wa Baraza Kuu kama dalili ya "maoni ya kisiasa ya kimataifa yanaenda wapi."
"Maazimio ya Baraza Kuu sio lazima yawe ya lazima, lakini hiyo inazungumza mengi. Serikali nyingi huchukua msimamo fulani, kubadilisha uelewa wa kisiasa na umma wa njia ya kuelekea amani,” anasema.
Charbonneau alirejelea maoni kama hayo akisema: "Ilituma ujumbe muhimu kwa ulimwengu kuhusu jinsi nchi nyingi, zikiwa wanachama wa Umoja wa Mataifa, zinataka kuona ufuasi wa sheria za kimataifa za kibinadamu."
Badala ya Baraza la Usalama kutekeleza jukumu lake, ambalo linadhoofishwa na nguvu ya kura ya turufu ya Marekani, anaongeza kuwa Baraza Kuu liliwasilisha "ishara kali ya kisiasa" kwa ulimwengu.
'Israel lazima ikabiliane na mamlaka' katika ICC
Kama sehemu muhimu ya mfumo wa Umoja wa Mataifa, Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu (ICC) inatumika kama njia muhimu ya kushughulikia mauaji ya halaiki, ikiongozwa na Kifungu cha 6 cha Mkataba wa Roma.
ICC huingilia kati wakati mifumo ya sheria ya kitaifa inapothibitisha kuwa haiwezi au kutotaka kushughulikia madai ya mauaji ya halaiki, huku mamlaka ikienea hadi katika hali zinazohusisha vyama vya serikali, raia wao, au rufaa za Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa.
Kujiunga kwa Palestina kwenye Mkataba wa Roma mwaka 2015 ni mfano wa hili, na kuipa ICC mamlaka juu ya uhalifu katika eneo lake kuhusiana na mzozo wa Israel na Palestina.
Katika kesi za mauaji ya kimbari, ICC inahakikisha uwajibikaji katika jukwaa la kimataifa wakati mifumo ya kitaifa inapokosekana, ikisisitiza jukumu lake kama suluhu la mwisho la haki.
Muhammed Demirel, mwanasheria na profesa msaidizi katika sheria ya jinai katika Chuo Kikuu cha Istanbul, alikuwa na maelezo na TRT World kuhusu majukumu na matarajio ya Mahakama ya Kimataifa ya Jinai ya Umoja wa Mataifa kuhusu uhalifu wa kivita wa hivi majuzi na ukiukaji wa sheria za kimataifa.
Demirel anasema kama vile kuna hati ya kukamatwa kwa Rais wa Urusi Vladimir Putin katika ICC, hati kama hiyo inaweza kutolewa kwa Waziri Mkuu wa Israel Benjamin Netanyahu.
"Hii ni muhimu sana. Kama ICC inataka kuuonyesha ulimwengu kuwa ina lengo, inapaswa kuonyesha mtazamo sawa na Netanyahu kama inavyofanya kwa Putin. Putin hakuweza kwenda Afrika Kusini kutokana na hati ya kukamatwa," anasema.
Na anaongeza, "Kwa maneno mengine, maamuzi ya ICC ni ya ufanisi. Kile ambacho Israel imefanya hadi sasa, vifo vya raia, ni mara nyingi zaidi ya vile Urusi imefanya nchini Ukraine."
Katika wiki mbili zilizopita, Demirel anasema, kumekuwa na "ukiukwaji saba wa sheria za kimataifa", kuhusu ukiukaji kama vile "kufukuzwa kwa idadi ya watu, kuwaweka kundi katika hali mbaya ya maisha, kulipua mahekalu na hospitali, mauaji ya kukusudia ya wafanyikazi wa kulinda amani, matumizi ya fosforasi nyeupe, mashambulizi dhidi ya vitengo vya afya na usafiri, na kulenga kambi ya wakimbizi inayolindwa kimataifa."
Kwa Demirel, Umoja wa Mataifa umekuwa "chombo" kinachotumiwa na mataifa ya Magharibi kuweka vikwazo kwa mataifa dhaifu.
"Kama kujitolea kwao kwa sheria za kimataifa ni kweli, wanapaswa kutenda ipasavyo na kutafuta kesi," anasema.
Human Rights Watch ilitoa barua kwa mwendesha mashtaka wa mahakama ya kimataifa ya uhalifu Oktoba 13, ikiomba haraka taarifa ya umma kuhusu mamlaka ya ICC kuhusu vita vya Israel dhidi ya Gaza.
Charbonneau, Mkurugenzi wa Umoja wa Mataifa wa HRW, anasema kuna "hisia kubwa ya kutokujali upande wa Israeli, kwa imani kwamba wanaweza kuchukua hatua bila kuadhibiwa."
Mnamo Oktoba 30, Mwendesha Mashtaka wa ICC Karim A.A. Khan alitangaza kuwa kuna uchunguzi unaoendelea kuhusu shambulio la zamani lililofanywa na Israel huko Gaza mwaka 2014 na vitendo vingine vya unyanyasaji vilivyofanywa na makundi mengine yakiwemo yale ya upande wa Palestina.
Charbonneau, akirejelea taarifa ya ICC, alionyesha matumaini kuwa uchunguzi unaoendelea utashinikiza pande zinazozozana kuzingatia sheria za kimataifa.
Demirel, hata hivyo, ana shaka kuhusu msimamo wa ICC, akisema, "Imeonyesha kigeugeu mara nyingi".
"Katika historia yake, ICC haijawahi kuhukumu nchi ya Magharibi au nchi yenye "nguvu," Demirel anasema.
"Hii ndiyo sababu hasa Umoja wa Afrika ulijiondoa katika Mkataba wa Roma - kwa sababu haukuwapa njia ya kuleta hatua dhidi ya ukiukaji wa sheria za kimataifa mahakamani. Idadi ya waliotiwa hatiani imejumuisha angalau viongozi wawili kati ya watatu wa Afrika baada ya kujiunga na Mkataba wa Roma.
