Na Sylvia Chebet
Utabiri wa athari za mabadiliko ya hali ya hewa katika nchi zote zinazojitahidi kusawazisha vipaumbele vyao vya maendeleo na majukumu ya mazingira umeibua kile ambacho ulimwengu unakiita "soko za kaboni".
Kulingana na Mpango wa Maendeleo wa Umoja wa Mataifa (UNDP), masoko ya kaboni ni mifumo ya biashara ambayo mikopo ya kaboni inauzwa na kununuliwa.
"Kampuni au watu binafsi wanaweza kutumia masoko ya kaboni kufidia uzalishaji wao wa gesi chafuzi kwa kununua mikopo ya kaboni kutoka kwa vyombo vinavyoondoa au kupunguza uzalishaji wa gesi chafuzi," tovuti ya UNDP inaeleza.
Afrika, pamoja na muundo wake tajiri wa mifumo ya ikolojia, inaweza kujenga viwango vya kaboni katika mauzo mengine muhimu ya bara.
Katika Mkutano wa hivi majuzi wa COP28 wa Umoja wa Mataifa wa Mabadiliko ya Tabianchi uliofanyika Dubai, mikataba zaidi ilitangazwa kama sehemu ya Mpango wa Masoko ya Kaboni Afrika (ACMI), unaolenga kukusanya dola za Marekani bilioni 6 ifikapo 2030.
Hili litafanywa kwa kuuza punguzo kwa kampuni zinazojitahidi kupunguza kiwango chao cha kaboni kwa kufadhili miradi ya kupunguza uchafuzi kama vile uhifadhi wa misitu au savanna.
Tangu mpango huo kuzinduliwa katika COP27 nchini Misri, mikataba mipya ya kufidia imefikiwa na Liberia, Zimbabwe na Kenya.
Beseni kubwa la kaboni
Mradi wa Kaboni wa Kaskazini mwa Kenya wa Rangelands, ulioanzishwa mwaka wa 2012, unasifiwa kama mpango mkubwa zaidi wa kuondoa kaboni kwenye udongo.
Hifadhi kumi na nne za jamii kwa sasa zinahusika katika mradi huo, unaoenea ekari milioni 4.7 katika kaunti kame na nusu kame za Marsabit, Isiolo, Laikipia na Samburu.
Wafugaji wa ng'ombe katika mradi hutumia mikakati endelevu kama vile malisho ya mzunguko, ambayo inaruhusu nyasi za kudumu kuota tena, kukusanya na kuhifadhi kaboni kutoka angahewa.
"Kwa kurejesha zaidi ya hekta milioni mbili za nyasi za savannah katika eneo linalozidi kuwa kame, Mradi wa Kaboni wa Kaskazini mwa Kenya unapanga kukamata na kuhifadhi tani milioni 50 za hewa ukaa," tovuti ya mradi huo inasema.
Hii ni sawa na uzalishaji wa kila mwaka kutoka kwa zaidi ya magari 10,000,000, kulingana na Northern Rangelands Trust (NRT). Tani hizi milioni 50 za kaboni dioksidi zinatarajiwa kunaswa kwa muda wa miaka 30 na kuzalisha mamia ya mamilioni ya dola kwa ajili ya jamii za wenyeji.
Madai ya 'Greenwashing' - (Yaani Usafishaji mazingira wa uongo)
Miradi kama vile mradi wa kaboni wa NRT inachunguzwa zaidi licha ya mafanikio yake, na wakosoaji wengine wakiiita aina ya "kusafisha kinafiki".
Wanaamini njia bunifu zaidi ya kulipia ulinzi wa asili itakuwa kuwawajibisha wale wanaosababisha uharibifu.
Afrika inachangia kiasi kidogo cha kaboni dioksidi na uzalishaji mwingine wa gesi chafu ambayo huzuia joto kupenya anga ya juu na kuongeza joto duniani.
Ripoti ya Survival International, NGO inayosaidia watu wa makabila kutumia haki zao za kuishi na kujitawala, inasema kwamba Mradi wa Carbon wa Kaskazini mwa Kenya Rangelands ulipatikana ukibadilisha tabia za malisho ya mifugo ya kiasili na kuhatarisha usalama wa chakula wa watu.
Mradi huo pia haukupokea "ridhaa ya bure, ya awali na ya habari" ya jamii zilizoathiriwa, kama vile makabila ya Samburu, Rendille na Borana, ambao wote wanategemea ardhi hiyo kulisha mifugo yao, ripoti inasema.
NRT ilipuuzilia mbali ripoti ya Survival International kama potofu, ikisema kwamba mchakato wa kiidhinisho wa kina ulifanywa katika lugha za wenyeji. Dhamana hiyo ilisema zaidi kwamba kwa miaka mitatu ya kwanza, asilimia 60 ya mapato ya mradi yataingia katika miradi ya maendeleo ya kijamii iliyochaguliwa na jamii.
Ufadhili wa maendeleo
"Uendelezaji wa mradi wa kaboni ni jambo la gharama kubwa ambalo linahitaji ufuatiliaji wa karibu ili kuendelea kuwa na ufanisi," mwanasayansi wa mabadiliko ya hali ya hewa George Mwaniki anaiambia TRT Afrika.
Pia ana shaka kuhusu pendekezo la serikali ya Kenya la kurekebisha Sheria ya Mabadiliko ya Tabianchi.
Pendekezo ni kwa jamii kusaini mikataba ya maendeleo ya jamii na waendelezaji wa mradi na kupata 40% ya mapato kutoka kwa miradi ya ardhi na 25% kwa iliyobaki.
"Baada ya kufanyia kazi hili kwa muda, hii inaweza kuwa haitafanya kazi, ukizingatia ushuru wa serikali ungekuwa katika safu ya 30%. Jamii ikipata 40%, hiyo itaacha 30% tu kwa waekezaji wa miradi. Sidhani waekezaji na wasimamizi wa miradi yeyote atafanya hivi kwa 30%," anasema Mwaniki.
Ikiangazia uwezo wa kufidia miradi ya kutafuta fedha kwa ajili ya maendeleo na ulinzi wa asili, ACMI ilisema huko Dubai kuwa inapanua biashara mpya ya soko la kaboni nchini Nigeria, Rwanda, Ghana, Malawi na Msumbiji.
Moja ya kampuni ambazo zimetangaza mikataba chini ya ACMI ni Blue Carbon, kampuni inayoanzishwa yenye makao yake makuu huko Dubai.
Mnamo Oktoba, Blue Carbon ilisema ilifikia makubaliano ya miradi inayofunika mamilioni ya hekta za ardhi nchini Kenya, ambapo Rais William Ruto ameelezea mikopo ya kaboni kama "usafirishaji muhimu unaofuata wa nchi".
Mkataba wa Kenya ulifuatia mkataba wa ufadhili wa dola bilioni 1.5 na Zimbabwe. Blue Carbon inapanga kusaidia miradi ya kupambana na ukataji miti na uharibifu wa misitu katika ekari milioni 18.5, karibu moja ya tano ya ardhi ya nchi.
Lakini wanakampeni wanasema kuunganisha maeneo makubwa kama haya ya ardhi kunaweza kuwa na athari kubwa kwa watu wanaoishi huko, na hivyo kuhatarisha haki yao ya kutumia ardhi hiyo.
Haja ya kuwa na uwazi
Ili kuhakikisha miradi ya kudhibiti kaboni inanufaisha nchi mwenyeji, UNDP ilizindua mpango katika COP28 ili kushinikiza kuwepo kwa kanuni kali zaidi katika sekta hiyo.
"Kama masoko ya kaboni yanapaswa kufanya kazi ipasavyo, hayawezi tu kuwa kitu kinachosaidia wale ambao wanajaribu kukabiliana na utoaji wao wa kaboni. Ni lazima iwe rasilimali ya kweli ya kifedha ya maendeleo kwa nchi zinazoendelea," anasema msimamizi wa UNDP Achim Steiner.
Wakosoaji wanahoji kuwa ulinzi wa haki za ardhi, hasa zile za watu wa kiasili, unapaswa kupewa kipaumbele. Hii italeta matokeo bora zaidi katika kuhifadhi misitu na biomu zingine za kuhifadhi kaboni.
"Nadhani moja ya kanuni bora za masoko ya kaboni ambayo nimeona barani Afrika ni Zimbabwe, ambayo inafanya iwe rahisi kwa jamii kufaidika na pia kwa watengenezaji kuwa na motisha ya kuendeleza, kusimamia na kuhifadhi mali hizi," mwanasayansi wa mabadiliko ya hali ya hewa Mwaniki anaiambia. TRT Afrika.
