Israel ni miongoni mwa wauzaji watano wakubwa wa almasi iliyosafishwa licha ya kukosa rasilimali zake za almasi.
Je, hilo linawezekana vipi?
Ripoti ya Kimberley Process—mpango wa kimataifa wa kuzuia almasi ya damu kuingia sokoni—ilifichua kuwa nchi sita kati ya kumi kubwa zinazozalisha almasi ziko barani Afrika, ambapo kanda nyingi bado zimezama katika migogoro ya maeneo yenye utajiri wa almasi.
Katika miongo kadhaa iliyopita, Israel ilipanua kimkakati uwepo wake barani Afrika kupitia uwekezaji mpya na imefaidika kwa kiasi kikubwa kutokana na migodi ya almasi barani Afrika.
Kwa kubadilishana na biashara ya zana za kijeshi, kampuni za Israeli zilizohusishwa na jeshi zinadaiwa kupata ufikiaji wa almasi na madini mengine kwa bei ya chini sana, na kusaidia sekta ya almasi ya Israeli kukua.
Kwa sababu hiyo, tasnia ya almasi ya Israeli imekuwa ikihusika katika biashara ya almasi ya damu—biashara iliyotiwa doa na mateso ya mamilioni.
Neno "almasi ya damu" lilianzishwa katika muktadha wa ukiukwaji wa haki za binadamu duniani unaohusishwa na biashara ya almasi, hasa katika nchi zinazokumbwa na vita.
Suala la almasi ya damu na uchimbaji haramu wa madini ya thamani katika maeneo yenye migogoro kama vile Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (DRC) limekuwa likirekodiwa kwa miaka mingi, anasema Habibu Djuma, mtafiti katika Kituo cha Uratibu na Mafunzo cha Afrika (AKEM).
"Madini haya mara nyingi yanachimbwa katika mazingira ya ukatili uliokithiri, huku faida ikitumika kufadhili makundi yenye silaha ambayo yanachangia migogoro ya muda mrefu," anasema Djuma.
DRC inakumbwa na makundi mengi yenye silaha, hasa katika maeneo ya mashariki mwa nchi, hususan kundi la M23, ambalo linafanya kazi katika jimbo la Kivu Kaskazini, pamoja na makundi mengine katika majimbo ya Ituri na Kivu Kusini, kulingana na Espoir Ngalukiye, mwanaharakati wa kisiasa aliyeko DRC.
"Makundi haya yenye silaha yanajulikana kwa ukiukaji mkubwa wa haki za binadamu. Wanahusika katika unyanyasaji ulioenea, ikiwa ni pamoja na mauaji ya raia na unyanyasaji wa kijinsia, kufanya uhalifu mwingi dhidi ya ubinadamu,” Ngalukiye anaelezea.
Almasi hizi zilikuwa zikichochea vita vya wenyewe kwa wenyewe na kuchangia mateso mengi, hasa katika nchi kama Sierra Leone, Angola, na Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo.
"Almasi za migogoro, pia zinajulikana kama almasi za damu, ni almasi ambayo huchimbwa katika maeneo ya vita na kuuzwa ili kufadhili waasi, wababe wa vita, au majeshi wavamizi. Jumuiya ya kimataifa, kupitia Mpango wa Udhibitishaji wa Mchakato wa Kimberley, imechukua hatua kuzuia mtiririko wa almasi hizi, lakini bado, biashara haramu inaendelea, hasa katika maeneo yenye migogoro kama DRC,” anasema Djuma.
Djuma anataja Uganda na Rwanda, kwa mfano, kihistoria zimehusishwa katika upitishaji haramu wa madini kutoka DRC kuvuka mipaka, na nchi zote mbili zina uhusiano thabiti wa kidiplomasia na usalama na Israel.
"Katika hali hii, ushawishi wa Israeli haungekuwa wazi, i.e. dhahiri. Badala yake, ingeweza kufanya kazi kupitia watendaji binafsi, biashara, au mitandao ya kijasusi ambayo inanufaika kutokana na kukosekana kwa utulivu katika kanda,” Djuma anaongeza.
Watuhumiwa wa kuingiza almasi nchini kinyume cha sheria
Mwaka 2009, jopo la Umoja wa Mataifa lilishutumu rasmi Israel kwa kuagiza almasi kutoka Afrika kinyume cha sheria, hasa kutoka Ivory Coast na Sierra Leone.
Wafanyabiashara wa Israel wamehusishwa katika vitendo visivyo vya kimaadili kama vile hongo na uchimbaji haramu wa rasilimali, ambayo huchangia vurugu katika maeneo yanayozalisha almasi.
Licha ya maazimio ya Umoja wa Mataifa kutoka mwishoni mwa miaka ya 1990 yaliyolenga kuzuia almasi ya migogoro kufadhili vita, Israel inaonekana kuendelea kunufaika na biashara hii.
Sekta hiyo kwa miongo kadhaa si tu imekuwa ikiibia Afrika rasilimali kubwa bali pia misaada na kusaidia mauaji ya Israel dhidi ya raia wa Palestina na kukalia kwa mabavu ardhi za Palestina.
$ 1 bilioni kufadhili jeshi la uvamizi la Israeli
Kulingana na Djuma, Israel kwa muda mrefu imekuwa kama kituo muhimu katika tasnia ya almasi duniani, huku sehemu kubwa ya uchumi wake ukihusishwa na shughuli kama vile ukataji wa almasi, ung'arishaji na biashara.
DRC ni mojawapo ya wazalishaji wakubwa wa almasi duniani. Inachangia takriban asilimia 15 ya uzalishaji wa almasi duniani, hasa kupitia uchimbaji wa madini. Mnamo 2020, DRC ilizalisha karati milioni 12 za almasi, na kuifanya kuwa moja ya wazalishaji wakuu.
Mnamo mwaka wa 2023, DRC ilichangia asilimia 12 ya uzalishaji wa almasi duniani, na kuifanya kuwa mzalishaji wa nne kwa ukubwa wa almasi duniani.
"Ingawa kuna ushahidi mdogo wa moja kwa moja unaowaunganisha wahusika wa Israel na almasi zinazogombaniwa nchini DRC haswa, baadhi ya ripoti zinaonyesha kuwa makampuni ya Israel na watu binafsi wanaweza kuwa wamefaidika kutokana na kupata maeneo yenye migogoro kwa kuimarisha uhusiano katika nchi jirani."
Ubadilishanaji wa almasi wa Israeli, ulioko Ramat Gan karibu na Tel Aviv, una jukumu kubwa katika biashara ya almasi duniani, ikibobea katika utengenezaji na ung'arishaji wa almasi na vito vingine vya thamani.
Kufikia 2011, mapato kutoka kwa tasnia hii yalichangia asilimia 30 ya pato la taifa. Katika mwaka wa 2014 pekee, biashara mbaya ya almasi nchini Israel ilifikia dola bilioni 9.2.
Mnamo mwaka wa 2023, mauzo ya almasi ya Israeli yalichangia pakubwa katika uchumi wake, haswa ndani ya kitengo cha "vito na madini ya thamani," ambayo ilichangia asilimia 12.3 ya jumla ya mauzo ya nje ya nchi.
Hasa, tasnia ya almasi huchangia karibu dola bilioni 1 kila mwaka kwa Wizara ya Ulinzi ya Israeli, na kuifanya kuwa chanzo kikubwa cha ufadhili kwa uvamizi wa Israeli kinyume cha sheria katika maeneo ya Palestina.
Sehemu kubwa ya wanaohusika katika biashara hii inaripotiwa kuwa majenerali wa zamani wa jeshi la Israel na maajenti wa Mossad ambao wamebadilika katika biashara ya silaha, wakitumia faida yao kufadhili ujenzi wa makaazi ya walowezi wa Israel katika maeneo ya Wapalestina.
Kulingana na Wizara ya Mambo ya Nje ya Israel, mauzo ya almasi nje ya nchi yalifikia dola bilioni 13 mwaka 2006, huku Marekani ikiwa kama mteja mkubwa zaidi wa Israel, ikichukua asilimia 63 ya mauzo haya nje.
Mnamo 2020, Israel iliuza nje almasi zenye thamani ya dola bilioni 7.5, na kuifanya kuwa muuzaji wa sita kwa ukubwa wa almasi duniani.
Mnamo 2022, mauzo ya almasi iliyosafishwa ya Israeli ilifikia takriban dola bilioni 9.16, kuashiria ongezeko kubwa kutoka dola bilioni 6.91 mnamo 2021.
Nchi iliuza nje takribani karati milioni 2.26 za almasi iliyong'olewa mwaka 2022, na bei ya wastani ya $4,058 kwa karati, na kuifanya kuwa moja ya wauzaji wa juu zaidi ulimwenguni.
Uhusiano huu changamano kati ya biashara ya almasi na sekta ya silaha ya Israel pia unahusishwa na ufadhili wa miradi ya makazi mjini Jerusalem na maeneo ya Palestina inayokaliwa kwa mabavu.
Mtu mmoja mashuhuri katika mtandao huu wenye utata ni Lev Leviev, bilionea Myahudi mwenye asili ya Urusi ambaye aliwahi kuwa afisa katika jeshi la Israel kabla ya kuwa mhusika mkuu katika tasnia ya almasi duniani.
Leviev na familia yake wameshutumiwa kwa kuingiza nchini Israel almasi zenye thamani ya dola milioni 18 kinyume cha sheria na wanahusika pakubwa katika kufadhili shughuli za makazi haramu katika Ukingo wa Magharibi kupitia Israel Land Fund, shirika lenye uhusiano na makundi yenye itikadi kali.
Huku sehemu kubwa ya faida hizi zikiingia katika operesheni za kijeshi na makazi, kuendelea kwa Israel kunyonya rasilimali za Afrika kupitia biashara ya almasi kumezua ukosoaji kwa misingi ya haki za binadamu na kimaadili.
Takwimu fisadi za Israeli
Benny Steinmetz, mfanyabiashara mashuhuri wa Israel, pia amejiingiza sana katika mizozo inayohusu biashara ya almasi barani Afrika.
Alipokamatwa nchini Cyprus ya Ugiriki mwaka 2023, Steinmetz amekabiliwa na kesi nyingi kuhusu kuhusika kwake katika vitendo vya rushwa katika sekta za madini za Afrika.
Mnamo 2021, alipatikana na hatia nchini Uswizi kwa kulipa hongo ya $ 8.5 milioni ili kupata haki ya uchimbaji madini nchini Guinea, haswa kupitia malipo kwa mke wa rais wa wakati huo Lansana Conté.
Kampuni yake, BSG Resources, mara kwa mara imekuwa ikihusishwa na mikataba yenye shaka katika nchi kama vile Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (DRC), ambako imekuwa ikitumia maliasili kwa faida.
Uhusiano wa Steinmetz unaenea zaidi ya Afrika. Kampuni yake ni muuzaji mkuu wa Tiffany & Co. na inaripotiwa kuunga mkono jeshi la Israeli, haswa Brigedi ya Givati, ambayo imeshutumiwa kwa uhalifu wa kivita wakati wa shambulio la Gaza la 2008-2009 la Israeli.
Vile vile, Israel Diamond Exchange, mdau mwingine muhimu katika tasnia ya almasi, ilichangisha pesa nyingi kusaidia jeshi la Israeli, haswa wakati wa shambulio la 2014 la Gaza.
Dan G, mfanyabiashara mwingine wa Israel, vile vile ametoa tahadhari kwa biashara yake ya kifisadi katika biashara ya almasi ya Congo.
"Kuna uwezekano wa uhusiano kati ya Israel na mgogoro wa sasa nchini Kongo. Dan Gertler, raia wa Israel, amewahi kuwa na mikataba mingi na serikali ya Kongo. Mikataba hii ilihusu rasilimali mbalimbali za madini, ikiwamo almasi inayopatikana kutoka mikoa ya Kasai na Katanga,” anasema Ngalukiye.
Gertler alichukua jukumu kuu katika kunyonya maliasili ya DRC. Akiwa mshirika wa karibu wa Rais wa zamani wa Kongo Joseph Kabila, Gertler alitumia uhusiano wake kupata kandarasi zenye faida kubwa za uchimbaji madini nchini DRC.
Gertler alianzisha IDI (Sekta ya Kimataifa ya Almasi) mwishoni mwa miaka ya 1990 na kupata ukiritimba wa mauzo ya almasi nchini humo.
Ukiritimba huu ulimruhusu Gertler kutumia rasilimali za almasi za DRC, kufaidika kwa kiasi kikubwa kutokana na utajiri mkubwa wa nchi hiyo huku jumuiya za wenyeji zikiona faida ndogo.
Chini ya ushawishi wake, biashara ya Israel IDI-Congo ilidhibiti karibu asilimia 70 ya faida kutoka kwa madini ya almasi, na kuacha serikali ya Kongo na asilimia 30 tu.
Kampuni yake, Gertler Group, ilishirikiana na kampuni za uchimbaji madini zinazomilikiwa na serikali, mara nyingi kupata mikataba kwa bei iliyo chini kabisa ya thamani ya soko kupitia mbinu zinazotia shaka kama vile hongo.
Operesheni zake nchini DRC hatimaye zilivutia vikwazo vya Marekani kutokana na shutuma za ufisadi na kudhoofisha uthabiti wa nchi hiyo kwa kuchangia unyonyaji wa rasilimali zake.
