Shekaru 20 bayan afkuwar Tsunamin Tekun India da ta yi ajalin mutane 220,000 a kasashe 14, an samu ci gaba sosai wajen gano yiwuwar afkuwar tsunami da tsarin bayar da gargadi da wuri, wanda hakan ya kawo sauyi wajen shirya wa tunkarat ibtila’ina duniya.
Kafin ibtila’in, yankin tekun India ba shi da tsarin bayar sa gargadin yiwuwar afkuwar tsunami, inda garuruwan da ke gabar tekun ke zama cikin hatsari.
“Baya ga yankin Pacific, kusan za a iya cewa babu wani tsarin bayar da bayanaj game da tsunami, sannan babu tsarin bincike a karkashin teku,” in ji Denis Chang Seng, Kwararren Mai Shiri ga Sashen Tirjiya ga Tsunami a Hukumar Gwamnatoci don Kula da Tekuna da ke UNESCO (IOC/UNESCO).
A shekarun da suka biyo baya, kasashen duniya da suka hada kai na yankin sun dauki kwararan matakai, tare da muhimmin kokarin ganin irin wannan annoba ba ta sake afkuwa a nan gaba ba.
Tsunamin mai tattare da cigaba
A yau, an dauki matakai da dama a tekunan duniya, inda ake da tsarin gargadin yiwuwar afkuwar tsunami a tekunan Pacific da Indiya da Bahar Rum da Karibiyan da Atlantika.
Rick Bailey, Shugaban Sakatariyar IO/UNESCO, ya ce akwai tsarin gano yiwuwar afkuwar tsunami 11 da suke bayar da shawarwari kan babbar barazanar tsunami a kowace kasa.
Wadannan tsare-tsare, na yin gargadi cikin dakikoki 10 zuwa 20 bayan gano yiwuwar afkuwar tsunami saboda girgizar kasa.
Sai dai kuma, kalubalen ya ci gaba da kasancewa, “Har yanzu ana shan wahala wajen samun gargadi a kan lokaci, musamman idan cibiyar girgizar kasar na kusa da teku,” in ji Chang Seng na UNESCO.
A irin wannan yanayi, ba a samun isasshen lokacin kwashe jama’a, wanda ke bukatar bayanai na gaskiya sosai don samun damar bayar da agajin gaggawa.
Daga maganadisun leƙen karkashin teku zuwa Kirkirarriyar Basira
Babbar nasarar hanyoyin zamani na gano yiwuwar afkuwar tsunami shi ne amfani da fasaha kamar Bincike a Karkashin Teku da Bayar da Rahoto.
Wadannan maganadisu na bin diddigin igiyar ruwa ta tsunami a kan lokaci tare da bayar da bayanai don yin gargadi.
A yanzu Tekun India na alfahari da maganadisu da yawa, ciki har da akwatunan yawo a saman ruwa, na’urorin nadar bayanai, da injinan agaji, wadanda ke bayar da gudunmawa wajen fahimtar nau’in tsunami da ankarar da mutane.
Kari kan hakan, ana kuma amfani da Kirkirassiyar Basira (KB) wajen gano tsunami.
Masanan kimiyya a Jami’ar Cardiff sun samar da tsarin da ke amfani da Kirkirarriyar Basira don sanya idanu kan afkuwar girgizar kasa a kan lokaci.
Tare da aiki da wayoyin hannu na karkashin teku da ake kira hydrophone, da kuma lissafin Kirkirarriyar Basira, tsarin zai iya gano motsawar kasa ko da a nisan dubban kilomitoci ne.
Tuni aka dinga amfani da wannan hanya wajen gano girgizar kasa sama da 200 a tekunan Pacific da India, ana kuma kara inganta kokarin kokarin ganowa da sanya idanu kan yiwuwar afkuwar tsunami.
Shigar da fasahar KB na bayar da damar samun bayanai cikin sauri da kuma daukar matakan kariya a kan lokaci bayan gargadar jama’a a lokacin da ya dace.
Ga yadda kasashe da dama da ke da iyaka mai yawa da teku ke ayyukan gano yiwuwar afkuwar tsunami.
India
Cibiyar Gargadin Wuri Game da Tsunami ta India (ITEWC) da ke Hydrabad a yanzu yana da manyan na’urorin maganadisu da tauraron dan'adam na sadarwa da na’urorin nadar sauti a can karkashin teku.
Tsarin na sanya idanu kan motsin kasa a lokacin da yake afkuwa, yana kwaikwayar yadda tsunami ke yaduwa, tare da aika sakonnin gargadi ga yankunan da abin ya shafa.
Indonesia
Indonesia, wadda tsunamin 2004 ta shafa sosai, ta karfafa karfin gano yiwuwar afkuwar tsunami a kasar.
A 2008 aka kafa Hukumar Gargadin Kar ta Kwana Kan Afkuwar Tsunami ta Indonesia, wadda ta samar da maganadisun sansanar motsin kasa, kayan fahimtar yankunan duniya da auna teku da leka karkashinsa don gano ko akwai barazanar tsunami.
An samar da manyan akwatunan yawo a saman teku (DART) da ke aunawa da gano ko za a iya samun afkuwar tsunami.
Sai dai kuma, ana ci gana da samun kalubale. Muksin, jami’i a Cibiyar Bincike da Kare Afkuwar Tsunami da Ibtila’i da ke Banda Aceh, Indonesia, ya sanar da cewa wasu kayan sanya idanu da suka hada da akwatuna masu yawo a saman teku, sun samu matsala.
Duk da wannan batu, amma babbar na’urar gano yiwuwar afkuwar tsunami ta Indonesia na nan kalau kuma tana aiki.
Kasar na kuma ci gana da kokarin inganta fasahar zamanin da take da shi a wannan fanni.
Kazalika, Muksin ya kara da cewa shirin tunkarar tsunami na Indonesia na samun taimako daga wayar da kan jama’a inda wadanda ke zaune a gabar teku ke gina gidaje masu kwari da ke iya jure ibtila’o’i.
Thailand
Thailand ma ta sami ci gaba a fannin gano tsunami tun bayan bala'in 2004.
Gwamnatin Thailand ta kafa tasoshi biyu na gano tsunami bayan afkuwar lamarin: daya a cikin 2006, mai tazarar kilomita 965 (mil 600) daga Phuket, da kuma wani a cikin 2017, kimanin kilomita 340 (mil 211) daga Phuket a cikin yankin kasuwanci na Thailand.
Wadannan tasoshi na da matukar muhimmanci wajen gano yiwuwar girgizar kasa ta tsunami a yankin.
Duk da wannan, har yanzu akwai damuwa game da martanin da jama'a suka yi game da gargaɗin.
Kamar yadda wasu jami’ai suka yi nuni da cewa, akwai lokutan da al’ummar yankin za su yi watsi da gargadin Tsunami saboda rashin sani ko kuma rashin sanin girman barazanar.
Wannan yana nuna muhimmancin ci gaba da ba da ilimi da atisaye don tabbatar da cewa jama'a sun ɗauki barazanar da muhimmanci kuma sun san abin da za su yi lokacin da aka yi gargaɗi.
Malaysia
Malaysia ta aiwatar da Tsarin Gargaɗi na Farko na Tsunami (MATEWS), wanda ke haɗa bayanai daga kafofin duniya kamar Cibiyar Gargaɗi ta Tsunami na Pacific da Hukumar Kula da Yanayi ta Japan.
Tsarin ya haɗa da na'urori masu auna girgizar ƙasa da ma'aunin igiyar ruwa, kuma yana kunna jiniyar tsunami 83 a duk faɗin ƙasar lokacin da aka gano wata barazana.
Ana ƙara yada faɗakarwar ta hanyar saƙonnin SMS da a cikin labarai, da sanarwar talabijin.
Baya ga ababen more rayuwa na fasaha, Malaysia ta gudanar da atisayen tsunami akai-akai tun daga 2006, wanda ke inganta shirin jama'a.
Shirin ko ta ɓaci
Shirye-shiryen kare afkuwar Tsunami na UNESCO, wanda aka ƙaddamar a cikin 2015, yana da nufin wuce ba da gargaɗi kawai, ta hanyar inganta shirye-shiryen al'umma.
Shirin ya gano al'ummomin da suka cika ka'idojin shirye-shirye 12, gami da taswirar haɗari da darussan kwashe jama'a, da ilimantar da mutane.
Ya zuwa yau, sama da ƙasashe 30 suna da al'ummomi waɗanda a hukumance suka "Shirya wa Tsunami."
"Mun wuce batun samar da faɗakarwa kawai don tabbatar da cewa al'ummomi suna da kayan aiki yayin da tsunami ke gabatowa," in ji Bernardo Aliaga, shugaban Tsunami Resilience a UNESCO.
"Wannan tsarin ya ceci rayuka marasa adadi ta hanyar shirya al'umma tun kafin bala'i ya afku."
Shirya wa tsunami a nan gaba
Don abin da ka iya faruwa a gaba, UNESCO na da buri masu yawa, tare da shirye-shiryen sanya duk al'ummomin da ke cikin hadari "Shirya wa Tsunami" nan da shekara ta 2030 da kuma zayyana taswirar kashi 100 na gabar teku - muhimmin mataki na inganta hasashen tsunami da kimanta hadarin.
Hakanan ana ta ƙoƙarin yadda za a yi amfani da ƙirkirarriyar basira wajen daƙile afkuwar tsunami.
Baya ga ci gaban fasaha, masana sun jaddada muhimmancin wayar da kan jama'a da ba su ilimin abin.
Gwajin 2023 na tsarin gargaɗin tsunami na Amurka ya nuna ƙalubalen da ke cikin bayar da takamaiman wurin da abin zai faru.
Yayin da miliyoyin mutane suka samu gargadi bayan kadawar wata karamar igiyar ruwa ta tsunami a gabar tekun arewacin California, rudani ya taso saboda rashin samun bayanan da aka samar na yankuna daban-daban.
Masana sun jaddada buƙatar ingantacciyar sadarwa, da suka hada da ba da bayana na kai-tsaye da tsarin kwashe mutane daga yankunan da abin ya shafa.
