Mahakama ya Uganda siku ya Ijumaa ilimhukumu kamanda wa zamani wa Lord's Resistance Army (LRA) kifungo cha miaka 40 jela baada ya kesi ya kihistoria ya uhalifu wa kivita kuhusu jukumu lake katika utawala wa miongo miwili wa kundi hilo la ugaidi.
Thomas Kwoyelo alipatikana na hatia mwezi Agosti kwa makosa mengi ya uhalifu dhidi ya binadamu katika kesi ya kwanza ya aina hiyo katika nchi hiyo ya Afrika Mashariki.
"Mahakama hii imeamua kifungo cha miaka 40 kwa kosa la mauaji inaakisi uhalifu wa Thomas Kwoyelo," jaji kiongozi Michael Elubu alisema katika Idara ya Kimataifa ya Uhalifu (ICD) ya mahakama kuu katika jiji la kaskazini la Gulu.
Kundi la LRA lilianzishwa na aliyekuwa kijana wa madhabahu na anayejiita nabii Joseph Kony nchini Uganda katika miaka ya 1980 kwa lengo la kuanzisha utawala unaozingatia Amri Kumi.
Utawala wa ugaidi
Uasi wake dhidi ya Rais Yoweri Museveni ulishuhudia zaidi ya watu 100,000 wakiuawa na watoto 60,000 kutekwa nyara katika utawala wa ugaidi ulioenea kutoka Uganda hadi Sudan, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo na Jamhuri ya Afrika ya Kati.
Kwoyelo, ambaye alitekwa nyara na LRA akiwa na umri wa miaka 12 na kuwa kamanda wa ngazi ya chini, alikuwa amekanusha mashtaka yote dhidi yake.
Lakini alipatikana na hatia ya msururu wa mashtaka ikiwa ni pamoja na mauaji, ubakaji, utesaji, wizi, utekaji nyara na uharibifu wa makazi ya wakimbizi wa ndani.
Mara baada ya hukumu hiyo, wakili wake aliiambia mahakama kuwa walikusudia kukata rufaa.
Makosa mengi ya Kwoyelo yalitokea kati ya 1996 na 2005 katika eneo la nyumbani kwake la Amuru kaskazini mwa Uganda, na sehemu za Sudan Kusini.
Kony alikwepa kukamatwa
Vita vya wenyewe kwa wenyewe vilimalizika mwaka 2006 wakati mchakato wa amani ulipoanzishwa, ingawa mwanzilishi wa LRA Kony amekwepa kukamatwa.
Kwoyelo alikamatwa Machi 2009 nchini Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo wakati wa msako mkali wa vikosi vya kikanda dhidi ya waasi wa LRA ambao walikuwa wamekimbia Uganda miaka miwili iliyopita.
Alishtakiwa Julai 2011 mbele ya ICD, lakini aliachiliwa miezi miwili baadaye kwa amri ya Mahakama ya Juu kama sehemu ya msamaha mkubwa kwa maelfu ya wapiganaji wengine ambao walikuwa wamejisalimisha.
Upande wa mashtaka ulikata rufaa na Kwoyelo akasomewa mashtaka tena, ingawa kesi hiyo ilicheleweshwa mara kwa mara.
Kony anatafutwa na Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu (ICC) kwa kosa la ubakaji, utumwa, ukeketaji, mauaji na kuwaandikisha kwa nguvu askari watoto.
Ongwen kuhukumiwa
Mnamo 2021, Dominic Ongwen, mwanajeshi mtoto wa Uganda ambaye alikua kamanda mkuu wa LRA, alihukumiwa na ICC kifungo cha miaka 25 jela kwa uhalifu wa kivita na uhalifu dhidi ya ubinadamu.
"Uwajibikaji kwa wahasiriwa wa vita vya LRA umekuwa duni sana na fursa za kuboreshwa zinazidi kuwa ndogo, na kufanya mchakato nchini Uganda kuwa muhimu zaidi," Human Rights Watch ilisema katika taarifa ya Januari kuhusu kesi ya Kwoyelo.
ICD ilianzishwa mwaka 2009 kama sehemu ya juhudi za kutekeleza mikataba ya amani iliyotiwa saini mwaka uliopita kati ya serikali ya Uganda na LRA.
Ina mamlaka ya kusikiliza kesi za mauaji ya halaiki, uhalifu dhidi ya binadamu, uhalifu wa kivita, ugaidi, biashara haramu ya binadamu na uharamia.
